1956 to kluczowa data w historii Europy. Podzielony politycznie i ideowo kontynent zdawał się od czasów Jałty ewoluować w przeciwnych sobie kierunkach. Klimat zimnej wojny ugruntowywał rzeczywiste podziały. Śmierć Stalina w marcu 1953 roku nie przyniosła jakichś szczególnych przewartościowań, choć w sferze kultury zaczęto nieśmiało i powoli wychodzić ze schematów socrealizmu.
Wydana w Moskwie książka Erenburga Odwilż
(o autorze...) stała się symbolicznym początkiem nowych trendów i tendencji. Na Węgrzech środowiska pisarzy współtworzą nowy, bardziej liberalny kurs polityczny obrany przez Imre Nagy'a. W Polsce, wśród intelektualistów i artystów, dochodzą do głosu nowe aspiracje i nowe pokolenia. Na początku 1955 roku
Andrzej Wajda pokazuje swój pierwszy film Pokolenie. Kilka miesięcy później, przy okazji Światowego Zjazdu Młodzieży, w warszawskim "Arsenale" odbywa się wystawa Młodej Plastyki Przeciw wojnie, przeciw faszyzmowi, na której po raz pierwszy prezentowane są prace zrywające z socrealizmem, m.in. Napiętnowani
Marka Oberlaendera, Akt Przemysława Brykalskiego, Pożoga
Waldemara Cwenarskiego, Szczęka Hilarego Krzysztofiaka, Matki
Andrzeja Wróblewskiego.
Dlatego właśnie
Instytut Adama Mickiewicza, przy wsparciu
Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, podjął się realizacji projektu "Rok 1956", którego celem jest przypomnienie reakcji Zachodu i wystąpień świadczących o odradzającym się poczuciu wspólnoty europejskiej, oraz ukazanie aspektu kulturalnego "odwilży".
Wspólnota europejska jest bowiem przede wszystkim wspólnotą kulturową. Zbyt często zapominamy, że kultura odegrała szczególną rolę w ostatecznym rozpadzie komunizmu. Rok 1956 to nie tylko raport Chruszczowa, Poznański Czerwiec i krwawo stłumione Powstanie węgierskie. Na fali przemian politycznych pojawiły się, szczególnie w Polsce, nowe zjawiska w sferze kultury (kino, literatura, plastyka, muzyka) nawiązujące do ogólnych tendencji europejskich, które zdeterminują polską scenę kulturalną na następne dziesięciolecia... Rok 1956 to pierwszy festiwal jazzowy w Sopocie, który wydobywa na światło dzienne geniusz jazzowy
Krzysztofa Komedy (sylwetka Komedy...), i w 1958 spontanicznie przeradza się w
Jazz Jamboree. To pierwszy
Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej "Warszawska Jesień" w Warszawie. To debiuty literackie wielu pisarzy i poetów (m.in.
Marka Hłasko,
Mirona Białoszewskiego,
Zbigniewa Herberta,
Jerzego Harasymowicza,
Julii Hartwig, Tadeusza Nowaka i
Stanisława Grochowiaka). To powrót do Polski artystów, którzy od czasu zakończenia II Wojny Światowej przebywali na emigracji (m.in. Zofia Kossak-Szczucka,
Melchior Wańkowicz, Stanisław Cat-Mackiewicz). Pragniemy przypomnieć te wydarzenia, tak aby lepiej uzmysłowić sobie kulturowy wymiar wydarzeń 1956 roku.