Zbiór esejów poświęconych rozważaniom nad źródłami filozoficznych pytań, które ludzkość stawia od stuleci i które budzą ciągle tak samo wiele tajemnic. Szukanie źródeł owych pytań nie oznacza jednak w ujęciu Barbary Skargi wykładu z historii filozofii, a raczej prześledzenie szeregu przyczyn, jakie te pytania prowokowały, i wydarzeń, które modyfikowały udzielane przez kolejnych filozofów odpowiedzi. Autorka - pisząc o czasie, złu czy doświadczeniu - utożsamia poszukiwanie źródeł metafizyki z odsłanianiem prawdy o kolejnych jej fenomenach. Unika przy tym konstruowania definicji, zamiast tego pokazując wielość znaczeń poszczególnych pojęć, splatanie się sensów i różnorodność rozwiązań proponowanych w poszczególnych epokach. Historia filozofii jest w tym ujęciu historią zagadek, i to wielu zagadek nierozwiązanych.
"Leszek Kołakowski powiedział kiedyś, że cała metafizyka redukuje się do rozważań nad bytem, czasem, złem, śmiercią i miłością. Tylko pięć pojęć, ale jakich pojęć, jakże trudna problematyka jest z nimi związana. By ją przedstawić, trzeba by napisać niejeden obszerny tom. W tej niewielkiej książce dotknęłam zaledwie dwóch kwestii. Dotyczą one czasu i zła. Ujęłam zaś je tylko z jednego, choć na pewno niezmiernie ważnego, punktu widzenia. Mam więc poczucie fragmentaryczności, skrótowości mych refleksji. Niech Czytelnik potraktuje je jako pierwszy krok ku metafizyce, jako próbę wejścia na jej niezmierzone drogi.
Każda droga ma początek, a zatem i myśl o metafizyce rodzi się w jakimś właściwym jej źródle. Co jednak znaczy źródło, jaki sens zawiera? Zaczęłam więc od refleksji nad pojęciem źródła i źródłowości. Te dwa pojęcia wyznaczyły też kierunek wszystkich następnych moich rozważań. I tak mówię kolejno o poszukiwaniu źródłowego czasu, następnie o źródłach zła. Ponieważ zaś problemy poruszone stale dotykały fenomenu doświadczenia, wypadało mi także coś powiedzieć i o jego źródłach, a następnie również o źródłach metafizyczności, tej dziwnej ludzkiej skłonności, jak ją określał Kant, która ujawniała swą moc i obecność w każdym podjętym w tej książce zagadnieniu." (ze wstępu)
Źródło:
www.universitas.com.plJakie są źródła metafizyki - odwiecznej ludzkiej skłonności do stawiania wciąż tych samych fundamentalnych pytań o istotę i sens bytu; pytań, na które nie ma ostatecznych odpowiedzi?
W swojej refleksji nad metafizyką Barbara Skarga zajmuje się samym pojęciem źródłowości, głównie w obszarach czasu, zła i doświadczenia. W pięciu esejach filozoficznych, z których składa się książka, mówi o wielkiej filozoficznej trudności w poszukiwaniu i definiowaniu źródłowości, ale i o intelektualnej i etycznej wartości tych poszukiwań w refleksji wybitnych myślicieli. Podejmuje dyskusję z klasycznymi koncepcjami czasu - fizykalną, psychologiczną i kosmologiczną, analizuje przeżycie czasu w indywidualnym doświadczeniu, którego strukturalnym elementem jest kres. Ukazuje, jak filozofia boryka się z pojęciem zła: jako braku dobra, skażenia natury ludzkiej, nieuniknionej przemocy w życiu społecznym - realnego zła, któremu jednak zawsze towarzyszy utopijne marzenie o Królestwie Dobra. Przedstawia krytycznie najważniejsze koncepcje źródłowości doświadczenia odwołując się m.in. do Plotyna, Husserla i Heideggera.
I na koniec stawia pytanie zasadnicze dla tych rozważań: co skłania nas do refleksji nad metafizyką, jaką filozofowie tworzyli na przestrzeni wieków, i do uprawiania metafizyki, która nie daje wiedzy pewnej, a za to daje świadomość ograniczeń ludzkiego rozumu. Skarga odpowiada, że ponawianie pytań metafizycznych pozwala przekraczać ograniczenia empirii i racjonalności, i niesie nadzieję.
"Metafizyczność jest rdzeniem naszej egzystencji. Jeśli udałoby się nam zniszczyć tę metafizyczną arche, która w nas tkwi, kim byśmy się stali? Nie wiem, ale nie wyobrażam sobie takiej chwili" - konkluduje autorka.
Podejmując fundamentalne pytania metafizyczne, autorka zastrzega sobie dobre prawo eseistyki do subiektywności i fragmentaryczności refleksji, dzięki czemu książka - nie obarczona ciężkim aparatem naukowym - jest lekturą godną polecenia każdemu, kto chociaż czasem czuje się istotą metafizyczną.
Autor: Halina Floryńska-Lalewicz, maj 2005
- Barbara Skarga
Kwintet metafizyczny
Wydawnictwo UNIVERSITAS, Kraków 2005
150 x 210, 208 ss., twarda oprawa
ISBN 83-242-0562-4
www.universitas.com.pl
W 2006 roku książka uzyskała nominację do
Nagrody Nike 2006.