Rembrandt van Rijn, "Pejzaż z miłosiernym Samarytaninem", 1638, olej na desce dębowej, 46,5 x 66 cm, wł. Fundacja Książąt Czartoryskich, rep. Łaski Diffusion / East News
Obraz holenderskiego mistrza jest główną atrakcją wystawy "Skarby Fundacji Książąt Czartoryskich" w toruńskim Muzeum Okręgowym.
Ekspozycja obejmuje 39 obrazów oraz ponad 100 obiektów rzemiosła artystycznego. Całość uświetnia zbiór militariów. Bez wątpienia najznamienitszym dziełem na wystawie jest "Pejzaż z miłosiernym Samarytaninem" pędzla Rembrandta Harmenszoona van Rijn. Ten unikatowy obraz zakupiony został na aukcji w Paryżu w 1774 roku przez Jeana-Pierre'a Norblina i dzięki niemu trafił do Polski. Do zbiorów puławskich dołączył w 1813 roku, ofiarowany przez Anetę z Tyszkiewiczów Potocką. Jest jednym z zaledwie kilku zachowanych pejzaży Rembrandta. Artysta malował je przez krótki okres, bo od roku 1637/38 do 1647.
Prezentowany na wystawie obraz wyróżnia się dramatycznym, niespokojnym ujęciem przyrody, uchwyconym na tle burzowego nieba. Krajobraz stanowi scenografię dla niewielkiego sztafażu ze sceną rodzajową opartą na biblijnej przypowieści o miłosiernym Samarytaninie (Łk 10, 30-37). Zwraca uwagę fakturalny sposób malowania obrazu: nakładanie szpachlą farby i rzeźbienie w strukturze malarskiej.
"Pejzaż z miłosiernym Samarytaninem" to jeden z trzech - obok "Uczonego przy pulpicie" i "Portretu młodej kobiety" (oba pochodzą z daru prof. Karoliny Lanckorońskiej dla Zamku Królewskiego w Warszawie) - obrazów Rembrandta w polskich zbiorach.
Malarstwo pejzażowe reprezentują na toruńskiej wystawie także obrazy Jeana-Pierre'a Norblina, utrzymane w lekkiej konwencji charakterystycznej dla XVIII-wiecznej sztuki dworskiej. Artysta sprowadzony został do Polski przez Izabelę Czartoryską w celu ozdobienia urządzanego przez nią kompleksu pałacowo-parkowego na Powązkach. Obrazy należą do typu fêtes galantes, czyli modnej wówczas sceny rodzajowej, przedstawiającej wytworne towarzystwo zajęte zabawą w ogrodzie lub parku, z rozbudowaną partią pejzażową.
Wśród dzieł malarstwa pojawiają się też obrazy prymitywistów włoskich, tak chętnie nabywanych w XIX wieku przez Władysława Czartoryskiego, oraz wybitne przykłady sztuki włoskiego renesansu. Malarstwo niemieckie reprezentuje m.in. Hans Suess von Kulmbach.
Skarby malarskie na wystawie uzupełnia bogaty zbiór rzemiosła artystycznego i militariów. Kolekcję rzemiosła stanowią głównie zbierane przez Izabelę Czartoryską pamiątki po wielkich wodzach i królach, jak plakiety i medaliony, a także fragmenty zastawy stołowej, kolekcja wachlarzy, chinoiserie czy szlacheckie pasy kontuszowe.
Ponadto na wystawie obecne są kolekcjonerskie ciekawostki, takie jak skrawki tkanin z łóżka Piotra Wielkiego, pióro gęsie należące do Voltaire'a czy włosy Marii Teresy umieszczone w pierścieniu z owalnym oczkiem.
Oglądając wystawę, należy pamiętać, iż Izabela Czartoryska zakładając kolekcję miała głównie na względzie wartość sentymentalną i historyczną przedmiotów. Nadrzędną ideą przyświecającą Świątyni Sybilli oraz Domowi Gotyckiemu w Puławach było upamiętnienie wielkich polskich wodzów oraz światowej sławy geniuszy. Idea ta była głównym spoiwem łączącym obiekty z tak różnych dziedzin, jak rzemiosło, wysokiej klasy malarstwo, grafika, rzeźba oraz przedmioty nie posiadające wartości artystycznej, za to wielką wartość historyczną czy sentymentalną.
Po powstaniu listopadowym książę Adam Jerzy Czartoryski - syn Izabeli i Adama Kazimierza Czartoryskich - wywiózł część puławskich zbiorów do Paryża. Dzieła z kolekcji były pokazywane na francuskich salonach i uczestniczyły w licznych wystawach. Władysław Czartoryski powiększył ponadto zbiory o wybitne przykłady malarstwa holenderskiego, włoskiego, flamandzkiego i niemieckiego oraz wysokiej jakości zbiory rzemiosła artystycznego.
W 1876 roku kolekcja ponownie trafiła do Polski. Miasto Kraków udostępniło na jej ekspozycję miejski Arsenał, część murów floriańskich i popijarski klasztor. Książę Władysław dokupił z kolei trzy kamienice. Całość została połączona wiszącymi mostkami i stanowiła nowatorski kompleks wystawienniczo-biblioteczny, utrzymany w stylu włoskiego trecenta i francuskiego gotyku. Książę Władysław zapoczątkował także ideę ordynacji sieniawskiej, opublikowaną już po jego śmierci w 1897 roku, dotyczącą zwierzchnictwa rodzinnego nad zbiorami. Obecna Fundacja Książąt Czartoryskich, założona w 1991 roku przez księcia Adama Karola Czartoryskiego, jest kontynuacją tej idei.
Obecnie Fundacja rozpoczęła modernizację swej krakowskiej siedziby. Do czasu ponownego otwarcia muzeum, planowanego na 2012 rok, skarby Czartoryskich goszczą w innych instytucjach ekspozycyjnych. Były m.in. pokazywane na wystawie w Zamku Królewskim w Warszawie, a obecnie zobaczyć je można w Toruniu i Szczecinie.
Scenariusz i aranżacja wystawy: Anna Król.
Otwarcie: 17 czerwca 2011.
Wystawa czynna do 2 stycznia 2012.
Muzeum Okręgowe w Toruniu
Rynek Staromiejski 1
87-100 Toruń
tel. 56 660 56 12
fax 56 622 40 29
e-mail: muzeum@muzeum.torun.pl
Źródło: www.muzeum.torun.pl