Historia przedstawiona w filmie Anci Damian, zrealizowanym w polsko-rumuńskiej koprodukcji, jest - niestety - prawdziwa. Obywatel rumuński Claudiu Crulic miał 33 lata, kiedy oskarżono go kradzież portfela. Czy bezpodstawnie? Późniejsze śledztwo wykazało, że tak, ale w chwili zatrzymania ważne było, że portfel zginął znanemu w Krakowie sędziemu. Crulic trafił do sławnego aresztu przy ulicy Montelupich. Aby przekonać sąd do swojej niewinności, podjął strajk głodowy. Po czterech miesiącach, 18 stycznia 2008 roku zmarł, a sprawa nabrała rozgłosu. Padło fundamentalne pytanie - jak na początku XXI wieku mogło dojść do takiej tragedii? Kto zawinił - polski sąd, który dopuścił się szeregu uchybień, załoga aresztu, która nie wdrożyła właściwych procedur, czy też rumuńskie służby konsularne, które nie stanęły na wysokości zadania? Tak czy inaczej - wołający o sprawiedliwość człowiek przegrał z systemem reprezentowanym przez bezduszne instytucje, powołane wszak do jego obrony.
Sprawa stała się na tyle głośna, że zainteresowali się nią filmowcy. Początkowo Anca Damian planowała klasyczny film dokumentalny. Jednak "podczas pracy nad 'Drogą...' najpierw pojawił się pomysł na dialogi i sposób ich wypowiadania - wspomina reżyserka w wywiadzie dla miesięcznika "Kino" (nr 12/2011). - Dopiero potem zaczęłam się zastanawiać, w jaki sposób dopasować do nich obrazy. Stwierdziłam, że najlepiej do tej historii pasuje animacja, dlatego, że jest postmodernistycznym środkiem wyrazu, który potrafi pokazać współczesny świat dokładnie takim, jaki jest. Zawiera w sobie niezbędną sztuczność przypominającą o tym, że dziś każda prawda ma w sobie coś z iluzji".
W ten sposób otrzymaliśmy interesujące dzieło filmowe, które - wzorem głośnego "Walca z Baszirem" Ariego Folmana - pretenduje do miana filmu dokumentalnego, gdzie obok materiału fotograficznego wykorzystano materiał animowany. Użycie animacji oznacza świadome odejście od obiektywizmu (wiążącego się z fotograficznym zapisem zdarzeń) w stronę subiektywnej oceny faktów, których prawdziwości nie trzeba dochodzić: jedyną pewną rzeczą w tej historii jest to, że zmarł niewinny człowiek. Damian skupia się na procesie umierania, świadomym zmierzaniu w stronę śmierci. I to już od urodzenia. Film rozpoczyna wprawdzie scena identyfikacji zwłok, potem jednak cofamy się aż do narodzin Crulica, by podążać jego śladem i wraz z nim wchodzić w świat rodem z Kafki, przekraczając zarazem linię między życiem i śmiercią. Wyraźnie widać tu inspirację innym głośnym filmem - "Głodem" Steve'a McQueena, poświęconym więziennej głodówce, która doprowadziła do śmierci Bobby'ego Sandsa, bojownika IRA.
"Uwielbiam 'Głód' i byłam pod silnym wrażeniem tamtego filmu - przyznaje Anca Damian. - Sądzę jednak, że mój bohater znacząco różni się od postaci Sandsa. Crulic to po prostu zwykły facet decydujący się w pewnej chwili za wszelką cenę walczyć o własną, jednostkową sprawiedliwość. Pod tym względem bardziej przypomina tytułowego 'Sobowtóra' z filmu Kurosawy - zwykłego człowieka uszlachetnionego dopiero za sprawą swojej śmierci."
Film "ożywia całą ikonosferę, w której zanurzone było krótkie życie bohatera - pisze Anita Piotrowska na łamach "Tygodnika Powszechnego" (nr 33/2011). - W kalejdoskopowym tempie nakładają się na siebie rodzinne fotografie, plakaty, reklamy, komiksowe kadry, fragmenty graffiti, święte obrazy, oficjalne dokumenty z pieczęciami i osobiste zapiski z celi. W tęsknej, akordeonowej muzyce Piotra Dziubka pobrzmiewają wpływy rumuńskie i polskie. Jak w kalejdoskopie zmieniają się techniki animacji: rysunek, wycinanka, animacja lalkowa, ruchome zdjęcia przedmiotów pieczołowicie inwentaryzowanych przez pamięć. Krakowskie więzienie wprowadzone zostaje do akcji w formie groteskowego filmiku reklamowego, zachwalające walory tej placówki niczym luksusowego uzdrowiska. Epizod z Rumunami wyjeżdżającymi na saksy ilustrują figurki ludzików z ogromnymi truskawami zamiast głów. Damian poprzez historię Crulica opowiada mimochodem o losie swoich rodaków po 1989 roku, o niszczącej sile stereotypu i ukrytej ksenofobii".
"Droga na drugą stronę" otrzymała nagrody na festiwalach w Kopenhadze, Locarno, Warszawie i Cottbus.
- "Crulic - drumul spre dincolo" / "Droga na drugą stronę", Rumunia-Polska 2011. Scenariusz i reżyseria: Anca Damian. Muzyka: Piotr Dziubek, animacja: Dan Panaitescu, Raluca Popa, Dragos Stefan, Roxana Bentu, Tuliu Oltean, montaż: Catalin Cristutiu, dźwięk: Piotr Witkowski, Sebastian Włodarczyk. Głosów użyczyli (w wersji polskiej): Maciej Stuhr (Claudiu Crulic), Andrzej Olejnik (narrator). Produkcja: Aparte Film - Fundacja im. Ferdynanda Magellana - Ministerstwo Kultury Rumunii - Romanian Heritage/Editura Video, Krakowskie Biuro Festiwalowe. Współfinansowanie: Rumuńskie Narodowe Centrum Kinematografii, Polski Instytut Sztuki Filmowej, Regionalny Fundusz Filmowy Kraków. Dystrybucja: Fundacja im. Ferdynanda Magellana. Czas wyświetlania: 73 min. W kinach od 2 grudnia 2011 roku.
Autor: Konrad J. Zarębski, listopad 2011