"Maria" Romana Statkowskiego (1859-1925) - uważanego za najważniejszego kompozytora przed Karolem Szymanowskim - z librettem kompozytora, została wystawiona dwa lata po jej napisaniu, 1 marca 1906 roku na scenie Teatru Wielkiego w Warszawie.
Tragiczna historia rodzinna, rozgrywająca się w XVII wieku na wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej, ma czworo głównych bohaterów: Wojewodę, jego syna Wacława, synową Marię i jej ojca Miecznika. Jest w niej miłość, zdrada, zabójstwo i kara, a więc wszystko, co być powinno w prawdziwej tragedii. Wszechwładny i żądny władzy Wojewoda chce się pozbyć niechcianej synowej. Prowadzi to do zabójstwa kobiety i w konsekwencji do samobójstwa jego syna.
Operę na nagraniu Polskiego Radia wykonała Polska Orkiestra Radiowa pod dyrekcją Łukasza Borowicza oraz znakomici soliści: Wioletta Chodowicz, Artur Ruciński, Wojciech Gierlach i Dariusz Pietrzykowski. "Maria" została nagrana podczas koncertu inaugurującego sezon artystyczny 2008/2009 PRO, w Studiu Koncertowym Polskiego Radia im. Witolda Lutosławskiego w Warszawie 21 września 2008.
Tak o nagraniu "Marii" przez POR i Łukasza Borowicza napisał Stefan Banasiak w Muzyce21 (www.muzyka21.com):
"(…) W komentarzu do płyty, Marcin Gmys o 'Marii' Statkowskiego napisał: 'Na naszych oczach, po ponad stu latach od momentu swoich narodzin, ta piękna muzyczna roślina wypuszcza zupełnie świeże pąki, rozpoczynając swój nowy, dyskograficzny żywot'. (…)
Łukasz Borowicz i Polskie Radio (…) zaprezentowało 'Marię' Statkowskiego na koncercie inaugurującym współpracę tego dyrygenta z Polską Orkiestrą Radiową. My teraz cieszymy się tą przepiękną operą w nagraniu koncertowym. Czekamy jeszcze, by jakiś teatr operowy wystawił ją! (…).
Premierowe nagranie 'Marii' Statkowskiego ma w sobie wszystkie znamiona świetnego albumu na wysokim poziomie artystycznym, mimo iż jest zapisem koncertowym. (…)
'Maria' zawiera w sobie dużo pięknego śpiewania, zwłaszcza w duetach. Z partiami wokalnymi swobodnie poradzili sobie zaangażowani śpiewacy. Obsada jest bardzo wyrównana, na pierwszy plan wysuwają się głosy: Wioletty Chodowicz w roli Marii oraz Dariusza Pietrzykowskiego jako Wacława, Artura Rucińskiego w roli Miecznika, Wojtka Gierlacha jako Wojewody, a także Remigiusza Łukomskiego w mniejszych rolach. (…) Śpiewacy tworzą bardzo udane kreacje mocnych ludzi kresów. Gierlach jako Wojewoda ma ciepłą, łagodną barwę głosu, brzmi dobrze w całej skali. Dariusz Pietrzykowski w roli Wacława daje satysfakcję swoją ciemną barwą głosu i konsekwencją w budowaniu roli nieszczęśliwego syna i męża. Wioletta Chodowicz, jako odtwórczyni głównej roli żeńskiej, prezentuje się bardzo dobrze, jej głos porywa, jej interpretacja jest bardzo przemyślana i emocjonalnie bardzo prawdziwa. Ma dobrą intonację, dysponuje mocnym głosem. Wielkie uznanie należy się dla śpiewaków i chóru, gdyż pięknie śpiewają po polsku, dzięki temu słyszymy polskie słowa elegancko wymawiane i artykułowane. Rewelacja!
Ale Maria to nie tylko soliści. To także chór i orkiestra, które tutaj są doskonale prowadzone przez Łukasza Borowicza, dawno nie słyszałem tak dobrego nagrania polskiej opery (a gdzie dziś można posłuchać polskiej opery?). Jaka jest tam siła stepowych pogoni, aury szlacheckiego balu. Wszystko brzmi płynnie, śpiewnie (cudownie wypada kwintet!), orkiestra nie zagłusza śpiewaków. Każdy motyw, melodia w muzyce Statkowskiego płynie czarująco pięknie i dźwięk orkiestry jest nasycony mocnym uczuciem, kapitalnie wypadają solówki instrumentów. (…) Każdy niuans partytury, każdy blask frazy i melodii 'Marii' w tej interpretacji nabiera niemal mistrzowskiej pewności. Precyzja intonacyjna śpiewaków, lekkość orkiestry i chóru, czasami niemal brawura, to tylko niektóre z atutów i popisów tego nagrania. Zresztą prawie każdy z solistów jest mistrzem swojej roli. Pod względem wykonawczym 'Maria' to wybitne nagranie opery Romana Statkowskiego.
Po raz pierwszy dzięki Łukaszowi Borowiczowi, który sam opracował rękopis dzieła, możemy w sposób pełny poznać styl dramatyczny i operowy Romana Statkowskiego. Kompozytor ten tworzył świetne tematy, zadziwiająco pięknie ilustrował wszelkie swoje pomysły muzyką, wokalnie prowadził swoich śpiewaków w sposób znakomity. Dawał śpiewakom dużo możliwości, by mogli się popisać na scenie zarówno od strony technicznej, jak i dramatycznej. (…)."
"Maria" w wersji scenicznej zostanie zaprezentowana po raz pierwszy poza Polską podczas 60. Wexford Festival Opera w Irlandii.
- Roman Statkowski - Maria. Roman Statkowski: "Maria", opera w trzech aktach. Wioletta Chodowicz (Maria) - sopran, Dariusz Pietrzykowski (Wacław) - tenor, Artur Ruciński (Miecznik, ojciec Marii) - baryton, Wojtek Gierlach (Wojewoda, ojciec Wacława) - bas, Katarzyna Rzymska (Pacholę) - sopran, Krzysztof Kur (Szlachcic, Kozak) - tenor, Remigiusz Łukomski (Zmora, Rotmistrz, Kozak,Maska) - bas oraz Anna Marchwińska - przygotowanie muzyczne solistów, Włodzimierz Siedlik - przygotowanie chóru, Polska Orkiestra Radiowa i Chór Polskiego Radia, Łukasz Borowicz - kierownictwo muzyczne, dyrygent. Polskie Radio 2010 - PRCD 1258-1259, 115'52''
Źródło: materiały prasowe (polskieradio.pl, www.muzyka21.com)