Ukończył Università degli Studi di Milano (lingwistyka). W latach 1993–1998 mieszkał i pracował w Mediolanie, najpierw jako tłumacz więzienny i sądowy, później – dziennikarz ("Polityka", RMF, "La Stampa", Inforadio, Radiostacja) oraz ekspert – psycholingwista analizujący ludzką osobowość na podstawie sposobu wymawiania głosek (Canal Plus). Dwukrotnie leczył się z uzależnienia od heroiny i alkoholu.
Debiutował jako pisarz powieścią "Heroina" – utworem opartym po części na doświadczeniach własnego uzależnienia od tego narkotyku (jak sam mówił w wywiadach – 30 proc. to sytuacje, które miały miejsce, a pozostałe 70 proc. to takie, które mogły się wydarzyć, wiele z postaci powieści ma swoje odpowiedniki w rzeczywistości). Doświadczenia te zostały jednak bardzo mocno przetworzone w sposób literacki – nie sposób doszukać się tu łatwego, reportażowego opisu, ani też epatowania brzydotą i obrzydliwością. Narracja prowadzona jest z punktu widzenia psychiki heroinistów, pokazanej w sposób wielowymiarowy i dający wrażenie wiarygodności. Heroina w tym utworze to nie tylko narkotyk, ale także bohaterka (heroina) powieści, obezwładniająca kolejne postaci/narratorów, którzy w końcu stają się jej ucieleśnieniem. Interesująca jest także wizja Warszawy – miasta ogarniętego histerią heroiny, której każdy wcześniej czy później ulegnie, bez względu na wiek czy pozycje społeczną.
Powieść zyskała rozgłos, autor udzielał wielu wywiadów poczytnym pismom ("Gazeta Wyborcza", "Polityka"), uczestniczył w programach telewizyjnych. Głównym wątkiem w dyskusji dotyczącej tej książki stał się sam temat – narkotyk i narkomani, a na plan dalszy zeszła jej czysto literacka wartość, do czego przyczynił się fakt, iż w powieści nie ma jednoznacznej oceny heroiny (wyczytać z niej można zarówno zachętę, jak i przestrogę) oraz wydanie w tym samym roku powieści innego młodego heroinisty po odwyku – "Massali" Maksa Cegielskiego.
W debiutanckiej powieści Tomasz Piątek daje dowody umiejętnego podpatrywania rzeczywistości, jak i trafnego formułowania wniosków, które wkrótce uczynią zeń wziętego felietonistę "Krytyki Politycznej" czy "Gazety Wyborczej".
"Ludziom się wydaje, że jak będą mieć żonę i dzieci, to będzie dobrze. A jak już mają żonę i dzieci, to okazuje się, że nie jest dobrze. I rozumieją wtedy, że tak naprawdę nie chcieli mieć rodziny, tylko chcieli, żeby było dobrze. Siedzą w tym tylko dlatego, bo nie wiedzą, co z tym zrobić."
["Heroina"]
Drugą powieść Piątka "Kilka nocy poza domem" – wydaną w niedługim odstępie czasowym po debiucie – odczytano jako próbę zmierzenia się ze wzorcem powieści kryminalnej – mrocznego thrillera z psychopatycznym zabójcą w tle. Tak jak poprzednia dzieje się w Warszawie i pod pretekstem zagadki kryminalnej ukazuje wizję współczesnego świata ogarniętego przemocą, w którym samotne jednostki próbują odnaleźć swoje miejsce. Napisana sprawnie i nie pozbawiona głębi ugruntowała pozycję Piątka jako pisarza, choć nie wywołała tyle hałasu medialnego, ile debiut.
W roku 2003 rozpoczął pisanie trylogii fantasy "Ukochani poddani cesarza", uznanej przez krytyków (Kinga Dunin) i czytelników za jeden z najbrutalniejszych tekstów w literaturze polskiej. Anty-thriller "Bagno" został nominowany do nagrody Wielki Kaliber dla najlepszych powieści kryminalnych.
"Trudno jest zabić kogoś, bo się musi. Łatwiej jest zabić kogoś, bo się chce."
["Bagno"]
W kolejnych książkach, dzięki atrakcyjnej, przykuwającej uwagę fabule, stara się zdiagnozować obecny stan społeczeństwa. Balansując między prozą popularną i ambitną, pisał między innymi o przemocy rozplenianej przez media ("Kilka nocy poza domem"), fascynacji ludzi złem ("Bagno") czy zaniku emocji w świecie, w którym ma się do czynienia z nadmiarem bodźców ("Przypadek Justyny"). Posługuje się rozmaitymi konwencjami powieściowymi, mieszając elementy kryminału, thrillera czy powieści fantasy (trylogia "Ukochani poddani cesarza"). Swoistym znakiem rozpoznawczym prozy Tomasza Piątka jest czarny humor.
"Życie to czekanie na śmierć – wyjaśnił. – A czekanie na śmierć to umieranie."
["Bagno"]
"Pałac Ostrogskich" to zbiór tekstów utrzymanych w różnych stylach i gatunkach. Splatają się tu trzy wątki: wspomnieniowy, eseistyczny i kreacyjno-fantastyczny. Warstwę wspomnieniową można wziąć za kontynuację "Heroiny" – ciąg dalszy "zapisków ćpuna". Narrator, występujący tu jako Tomasz Piątek, wypowiada się na rozmaite tematy (od Dekalogu do Beethovena), sypie anegdotami, krąży wokół sprawy fiaska poszukiwań innego, alternatywnego życia. Motywy te spaja jedno miejsce, warszawska ulica Tamka – tu bardziej fantastyczna niż realna.
"Morderstwo w La Scali" to na poły kryminał i thriller psychologiczny, w której Piątek najpełniej wykorzystał własne doświadczenia italianistyczne, dając niestereotypowy, częściowo prowokacyjny portret Włoch i Włochów.
"Wąż w kaplicy" to ważki głos w wielowątkowej dyskusji o sensie straceńczej śmierci i kulcie męczeństwa za narodową sprawę. Piątek zastanawia się, skąd bierze się polska samobójcza odwaga i chłopięce męstwo. Narratorem uczynił, austriacko-szwajcarsko-włoskiego chłopca Andreasa Issli, który z początkiem XX wieku dorasta w cesarsko-królewskim Krakowie. Ów "obcy" stopniowo odkrywa uroki polskiego cierpienia "za miliony", i jego zdziwienie przechodzi w niepojętą fascynację.
"Miasto Ł." to beletrystyczne opracowanie problemów żarliwej lewicowej publicystyki Piątka. Tytułowe miasto to oczywiście Łódź. Bohaterowie, mieszkają w starej, zrujnowanej kamienicy włączonej do programu rewitalizacji postindustrialnej zabudowy Łodzi. Mieszkańcy budynku są zmuszani do opuszczenia zajmowanych lokali. W opowieści o wygnaniu lokatorów i walce o ich powrót, znaczącą postacią czyni alkoholika i narkomana o sadystycznych skłonnościach, który pragnie być dobry. Czy miłość, którą obdarza swoją żonę, unieważnia krzywdy, jakie wyrządził niegdyś innym kobietom? Prostej odpowiedzi nie autor nie udzieli.
"Magdalena" jest z kolei satyrą na Polskę czasu przemian. Rafał to emigrant polityczny stanu wojennego, który na obczyźnie był menedżerem słynnego barda, Jacka Kaczmarskiego, a następnie związał się z francuskim przemysłem fonograficznym. Po 1989 roku wraca do wolnej ojczyzny. Po przekroczeniu granicy niemiecko-polskiej trafia do sierocińca zarabiającego wynajmowaniem pokoi gościnnych, skąd uwozi pełnoletnią wychowankę, tytułową Magdalenę, nęcąc ją obietnicą uczynienia gwiazdą estrady. Pretekstowa fabuła posłużyła pisarzowi do sformułowania moralnej oceny przełomu ustrojowego. Działacze opozycji demokratycznej rozczarowani wolną Polską, stopniowo popadają w cynizm i cwaniactwo, które legły u podstaw III RP.
"Heroina" została wydana po rosyjsku (w Rosji i na Ukrainie) oraz serbsku i węgiersku; "Kilka nocy poza domem" – po hiszpańsku (w Argentynie i innych krajach Ameryki Łacińskiej); "Bagno" i "Przypadek Justyny" – po włosku.
"Heroina" Tomasza Piątka została nagrodzona honorową nagrodą "Książka Lata 2002" przez Bibliotekę Raczyńskich w Poznaniu, a jej autor otrzymał w 2003 roku nominację do Paszportu Polityki. W 2009 za "Pałac Ostrogskich" Tomasz Piątek został finalistą Nagrody Literackiej Nike. Ponownie nominowano go do Paszportu Polityki w 2010 roku za "Węża w kaplicy".
Pisarz często zabiera głos z pozycji człowieka "z zewnątrz" – emigranta, ewangelika – co mu daje odpowiedni dystans do mierzenia się z tematami tabu. Swój zadziorny charakter coraz częściej ujawnia w felietonach.
"Narody mało się zmieniają. Jeśli tylko Polacy dostają do ręki zabawki, by samemu budować własne państwo, to cokolwiek by robili, zawsze wyjdzie im Polska. Wąsata, pijana, krzycząca. Która działa indywidualistycznie, ale myśli stadnie. Jest wspólnotą tylko w kwestii stadnego myślenia, ale nie w kwestii solidarności społecznej. Dzisiaj też panuje takie 'każdy sobie', eksplozja sarmackiego neoliberalizmu. Zamiast zastaw się i postaw się – zapracuj i zakupuj się na śmierć. Ale wierzę, że możemy to zmienić. Żaden dobry duszek za nas tego nie zrobi, żaden postęp, żaden samoistny mechanizm, liberalny czy marksistowski. My musimy odbudować wymiar wspólnotowy."
["Robią czarny PR Jezusowi", Tomasz Piątek w rozmowie z Dorotą Wodecką, wyborcza.pl, 13 maja 2011]
Kijem w mrowisko stała się polemiczna powieść Piątka "Antypapież", w której z brawurą pisarza i felietonisty, a jednocześnie z zaangażowaniem wierzącego protestanta atakuje nauczanie Jana Pawła II. Przede wszystkim jednak medialny spektakl odgrywany wokół jego osoby.
"Jeśli chcesz walczyć z bałwochwalczym kultem Wojtyły, znajdziesz tutaj argumenty. Jeśli masz sentyment do papieża, to będziesz mogła/mógł sprawdzić siłę tego uczucia – sprawdzić, czy wytrzyma konfrontację z prawdą."
["Antypapież"]
Twórczość Piątka nie jest oceniana jednoznacznie, a jego powieści trudno przyporządkować do jakichkolwiek kategorii. Przeciwnicy atakują pisarza za agresywny język i nadmierną wielowątkowość, zwolennicy podkreślają wyobraźnię, humor i metafizyczne treści w jego książkach.
Autor: Bartłomiej Szleszyński, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, kwiecień 2003; aktualizacja: jrk, grudzień 2015.
Bibliografia
- "Heroina", Czarne, Wołowiec 2002; W.A.B., Warszawa 2009
- "Kilka nocy poza domem", Czarne, Wołowiec 2002
- "Żmije i krety" (cykl "Ukochani poddani cesarza"), Runa, Warszawa 2003
- "Szczury i rekiny" (cykl "Ukochani poddani cesarza"), Runa, Warszawa 2004
- "Elfy i ludzie" (cykl "Ukochani poddani cesarza"), Runa, Warszawa 2004
- "Bagno", Czarne, Wołowiec 2004
- "Przypadek Justyny", Czarne, Wołowiec 2004
- "Nionio", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005
- "Dobry pan", PIW, Warszawa 2005
- "Błogosławiony wiek", PIW, Warszawa 2006
- "Pałac Ostrogskich", W.A.B., Warszawa 2008
- "Morderstwo w La Scali", W.A.B., Warszawa 2009
- "Wąż w kaplicy", W.A.B., Warszawa 2010
- "Antypapież", Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2011
- "Podręcznik dla klasy pierwszej", Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2011
- "Miasto Ł.", W.A.B., Warszawa 2012
- "Magdalena", W.A.B., Warszawa 2014