Od dziecka miał kontakt z muzyką – jego dziadek był skrzypkiem, grał z miejscowymi muzykami do filmów w kinie. Będąc dzieckiem, Kaczmarek często bywał na koncertach w Filharmonii Poznańskiej. Uczył się gry na fortepianie. Pierwszy sukces odniósł w liceum w Koninie, dla którego skomponował hymn szkolny, tworzył też muzykę do szkolnych przedstawień teatralnych. Marząc o karierze dyplomaty, rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Kończył je ze świadomością pomyłki, wiedząc już, że dyplomacja w PRL-u nie miała wiele wspólnego z romantycznymi wzorami z młodzieńczych lektur.
Przełomem w karierze muzycznej był dla Kaczmarka staż w awangardowym Teatrze Laboratorium Jerzego Grotowskiego. W latach 1977-79 współpracował z Teatrem Ósmego Dnia; w latach 1978-88 z Teatrem Polskim w Poznaniu. W tym samym roku wraz z Grzegorzem Banaszkiem założył Orkiestrę Ósmego Dnia, zespół zaliczany do nurtu avant-folku. Grupa Kaczmarka występowała nie tylko na koncertach, ale także w czasie przedstawień teatralnych (w Teatrze Studio, Scenie Plastycznej KUL, Teatrze Studyjnym w Łodzi i Teatrze Polskim w Poznaniu). Muzykę Orkiestry Ósmego Dnia usłyszymy w filmie "Gra w ślepca" (reż. Dominik Rettinger-Wieczorkowski).
W 1978 roku zespół otrzymał wyróżnienie na Festiwalu Jazzowym "Jazz nad Odrą" we Wrocławiu. Był również finalistą Europejskiego Konkursu Jazzowego w Leverkusen w 1983 roku. Orkiestra występowała na koncertach m.in. we Włoszech i USA. Amerykańskiego tournée przyczyniło się do wydania pierwszej długogrającej płyty zespołu. Album "Music for the End" ukazał się nakładem wytwórni Flying Fish z Chicago, która odegrała ważną rolę w odrodzeniu zainteresowania amerykańskim folklorem. Dwa lata później płyta ukazała się w Polsce, dzięki niecodziennemu brzmieniu szybko zyskała popularność. Gitarze Grzegorza Banaszka towarzyszy tu szerokie instrumentarium Kaczmarka: fortepian, instrumenty perkusyjne, flet oraz fidola Fischera – 80-strunowej cytry, szczególnie popularnej w XIX wieku, a dzisiaj zapomnianej.
W 1989 roku wyjechał do Stanów Zjednocznych na stypendium Departamentu Stanu. Razem ze swoją rodziną zamieszkał w Los Angeles. Nagrywał płyty m.in. dla Sony Classical, Decca, Varese Sarabande, Milan i Savitor Records.
Jest autorem muzyki do ponad 70 obrazów filmowych, w tym m.in. "Niewiernej" (reż. Adrian Lyne), "Aimée i Jaguar" (reż. Max Farberbock), "Straconych dusz" (reż. Janusza Kamińskiego), "Quo Vadis" (reż. Jerzy Kawalerowicz), "Mój przyjaciel Hachiko" (reż. Lasse Hallström) i "Magnezja" (reż. Maciej Bochniak). Od lat współpracuje z Lechem Majewskim i Agnieszką Holland, dla której muzycznie zilustrował m.in. "Całkowite zaćmienie", "Plac Waszyngtona", "Trzeci cud".
"Dla Jana A.P. Kaczmarka [muzyka filmowa] stanowi trzecią siłę, definiującą emocje i zmieniającą znaczenie" – twierdzi Maria Wilczek-Krupa, muzykolożka zajmująca się badaniem muzyki filmowej w artykule "Funkcje muzyki w filmie. Teorie praktyków". Sam kompozytor mówił w wywiadzie dla magazynu "Film":
Kompozytor filmowy musi być erudytą, dyplomatą i psychoterapeutą. Kompozytor wchodzi na plac boju, gdy nerwy reżysera bywają już mocno nadszarpnięte. Najczęściej zaczyna komponować w momencie, kiedy kończą się zdjęcia. Wtedy kryzys w produkcji może być już zaawansowany. Reżyser ma na przykład konflikt ze studiem filmowym i kompozytor bywa jedną z nielicznych osób, które są dla niego psychicznym oparciem. Autor muzyki jest w takiej sytuacji ostatnim chronologicznie kreatywnym członkiem ekipy filmowej. Dobrze, żeby był stabilny emocjonalnie.
Swoją pozycję w przemyśle filmowym Kaczmarek ugruntował muzyką do "Marzyciela" ("Finding Neverland", reż. Marc Foster) – opowieści osnutej wokół biografii Jamesa Matthew Barriego, autora "Piotrusia Pana". Ścieżka dźwiękowa została nominowana m.in. do Złotych Globów i BAFTA, otrzymała Oscara podczas 77. rozdania nagród Amerykańskiej Akademii Filmowej. Praca nad filmem nie należała do najłatwiejszych. Kilka tygodni po ustaleniu warunków pracy z reżyserem filmu kompozytor otrzymał telefon od swojej agentki, która poinformowała go, że do współpracy jednak nie dojdzie. Producenci filmu uważali, że pochodzący z Polski twórca, do tego kojarzony z muzyką ciężką i przytłaczającą, nie sprawdzi się w przypadku tego dzieła. W rozmowie z magazynem "Kino" opowiadał:
Wpadłem w szał. Co to znaczy, że sobie nie poradzę? Napisałem 3-minutowy utwór, wynająłem za własne pieniądze orkiestrę i chór, zrobiłem nagranie i wysłałem je do Los Angeles. Bardzo szybko przyszła wiadomość, że jednak zostałem wybrany. Potem okazało się, że miałem bardzo poważnych konkurentów, bo ten film od razu pachniał nominacjami do różnych nagród. Właściwie wszyscy znani kompozytorzy chcieli do niego pisać muzykę. To była dla mnie bardzo poważna próba, ale los mi sprzyjał.
W swoim dorobku muzycznym Kaczmarek ma również kompozycje teatralne i symfoniczne. W teatrze współpracował m.in. z Grzegorzem Mrówczyńskim, Pawłem Nowickim i Jerzym Kaliną. Samodzielnie wyreżyserował trzy spektakle multimedialne: "Czekając na kometę Halleya", "Symfonia Solo" i "Tower of Babel".
W 2005 roku, dla uczczenia 25. rocznicy podpisania Porozumień Sierpniowych i powstania "Solidarności", Kaczmarek skomponował "Kantatę dla wolności", pięcioczęściowe dzieło przeznaczone na ponad dwustu wykonawców zabrzmiało w Gdańsku 31 sierpnia. Inne prace koncertowe kompozytora to m.in. "Koncert Jankiela" (na troje cymbałów i orkiestrę), "Otwarte okno" (na improwizujący fortepian i orkiestrę) i "Fanfara A2". 10 maja 2014 roku na Rynku Głównym w Krakowie odbyła się światowa premiera "Universa – Opera Otwarta", opery napisanej z okazji obchodów 650-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego. W lutym 2017 roku odbyło się prawykonanie "Emigry – Symfonii bez końca", utworu po części autobiograficznego, zamówionego przez Muzeum Emigracji w Gdyni. W rozmowie z Culture.pl kompozytor mówił:
Emigracja inteligenta jest zawsze taka sama. Inteligent wyjeżdża, traci swoją pozycję, spada społecznie kilka pięter niżej. Jedni mają szczęście ją odbudować, innym się nie udaje. To jest zawsze proces bardzo trudny pod względem emocjonalnym. To próba sił i charakteru polegająca na tym, czy zrozumiemy nowe miejsce, społeczeństwo, kody, którymi ludzie się ze sobą komunikują. (...) "Emigra" jest utworem napisanym na orkiestrę symfoniczną, chór, grupę dziesięciu perkusji rockowych i gwiżdżącego mężczyznę (Jan Wołek). Perkusiści są "silnikiem emigracyjnym". Emocja wyraża partia orkiestry, twarde sygnały nadaje perkusja.
Rejestracja emigracyjnej symfonii Kaczmarka została wydana przez Muzeum Emigracji na płycie DVD.
W 2004 roku – wzorując się na Sundance Institute, założonej przez Roberta Redforda organizacji wspierającej niezależnych filmowców – założył Instytut Rozbitek (w Rozbitku, gmina Kwilcz). Celem Rozbitka jest działalność edukacyjna i wspieranie młodych twórców, np. łącząc początkujących kompozytorów z uznanymi reżyserami i producentami filmowymi. Jan A.P. Kaczmarek jest członkiem Amerykańskiej Akademii Filmowej, Europejskiej Akademii Filmowej i Polskiej Akademii Filmowej. Jest również twórcą i dyrektorem Transatlantyk Festival.
Nagrody
W 1993 roku za muzykę do spektaklu "'Tis Pity She's a Whore" (reż. JoAnne Akalaitis) otrzymał nagrodę "Drama Desk" przyznawaną przez nowojorskich krytyków teatralnych. W 2002 roku otrzymał "Wings Award" na "Polish Film Festival in America", nagrodę dla polskich artystów za wybitne dokonania w dziedzinie filmu poza granicami Polski. W 2005 roku otrzymał Złoty Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis", nadawany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W 2018 roku otrzymał honorowe członkowstwo ZAiKS. Dwa lata później Towarzystwo im. Hipolita Cegielskiego w Poznaniu nagrodziło go statuetką Złotego Hipolita. W 2023 roku na krakowskiej i łódzkiej Alei Gwiazd odsłonięto upamiętnienia poświęcone kompozytorowi.
Ważniejsze filmy z muzyką Jana A.P. Kaczmarka:
- 1981 – "Cień", reż. Andrzej Domalik
- 1992 – "Białe małżeństwo", reż. Magdalena Łazarkiewicz
- 1995 – "Całkowite zaćmienie" ("Total Eclipse"), reż. Agnieszka Holland
- 1997 – "Plac Waszyngtona" ("The Washington Square"), reż. Agnieszka Holland
- 1999 – "Trzeci cud" ('The Third Miracle"), reż. Agnieszka Holland
- 2000 – "Stracone dusze" ("Lost Souls"), reż. Janusz Kamiński
- 2001 – "Quo vadis?", reż. Jerzy Kawalerowicz
- 2002 – "Niewierna" ("Unfaithful"), reż. Adrian Lyne
- 2004 – "Marzyciel" ("Finding Neverland"), reż. Marc Forster
- 2007 – "Wieczór" ("Evening"), reż. Lajos Koltai
- 2009 – "Dzieci Ireny Sendlerowej" ("The Courageous Heart of Irena Sendler"), reż. John Kent Harrison
- 2009 – "Mój przyjaciel Hachiko" (Hachiko: A Dog's Story), reż. Lasse Hallström
- 2009 – "Aż po grób" (Get Low), reż. Aaron Schneider
- 2013 – "Tajemnica Westerplatte", reż Paweł Chochlew
- 2013 – "Joanna", reż. Aneta Kopacz
- 2014 – "Między Światami", reż. John Cameron Mitchell
- 2014 – "Mój Tata Gene Gutowski", reż. Adam Bardach
- 2015 – "Moje 600 gramów szczęścia", reż. Aneta Kopacz
- 2015 – "Interlude City of a Dead Woman", reż. Angela Ismailos
- 2016 – "Van Gogh", reż. Daniel Fridell
- 2020 – "Magnezja", reż. Maciej Bochniak
ostatnia aktualizacja: FL, maj 2016; styczeń 2024.