Zbigniew Warpechowski, "Róg pamięci", fot. Mariusz Michalski
Wydaje się, że to było wczoraj, lecz to już historia. Nie tylko dla najmłodszego pokolenia - tego, urodzonego w pamiętnym 1989 roku, które dziś jest już na studiach - lecz także dla generacji starszych, których reprezentanci podjęli walkę na życie i śmierć by dowieść, że III RP to czas prosperity, wolności i samego dobra lub zgoła odwrotnie: upadku moralnego, postkomunistycznego zniewolenia przez "układ" i zła wszelkiego. Im większa temperatura debaty i siła wzajemnych oskarżeń tym dalej do zrozumienia czym właściwie był ten czas, czym była pierwsza dekada "na wolności, w końcu".
Wysiłek interpretacji tego, co wydarzyło się nie tak dawno temu dotyczy także pola sztuki. Lata dziewięćdziesiąte to czas przewartościowania i wykuwania nowych definicji dzieła sztuki, artysty, instytucji sztuki. To czas tworzenia nowego języka krytyki artystycznej i przesilenia na linii artysta-społeczeństwo. Wreszcie, to czas pojawienia się na scenie postaci "kuratora", rozpowszechnienia medium "wystawy problemowej". Sztuka lat dziewięćdziesiątych z pewnością wywodzi się ze sztuki polskiej dekad poprzednich, tak jak wielu czynnych wówczas artystów ma swój rodowód w PRL, ale też z drugiej strony jest próbą odejścia, czasem wręcz zerwania z dominującymi wcześniej postawami, nurtami i formami działań artystycznych. Podobne zjawisko obserwować można w literaturze, filmie, czy teatrze dekady, choć wydaje się, że jedynie w sztukach wizualnych dokonała się prawdziwa schizma.
Tytuł wystawy - nawiązujący do pamiętnego tomiku wierszy Marcina Świetlickiego - podkreśla różnicę, linię podziału jaka rozciąga się pomiędzy PRL-em i III RP, pomiędzy pokoleniami, które dominowały przed 1989 rokiem i tymi artystami, których działania wybrzmiały po roku 1989. "Schizma" rzuca również nowe spojrzenie na obszar dość dobrze rozpoznany przez krytykę artystyczną i instytucje sztuki, które temat lat dziewięćdziesiątych skutecznie i w zaskakująco podobny sposób przedstawiały z punktu widzenia uczestników wydarzeń na kolejnych wystawach (od "Sztuki III RP" przez "Dekadę" po "Na wolności, w końcu"). Chłodny dystans do niezwykle emocjonalnych sporów jakie toczyły się po upadku PRL wokół sztuki współczesnej pozwala wydobyć nowe wartości, określić nowe kategorie porządkujące historię sztuki polskiej końca XX wieku, wskazać zapoznane tropy interpretacyjne.
"Schizma" składa się z dwóch zasadniczych części i obejmuje swoim zasięgiem główne galerie CSW Zamek Ujazdowski. Pierwsza część - eksponowana w Galerii 1 i 2 - to prezentacja wybranych dzieł sztuki z Międzynarodowej Kolekcji Sztuki CSW Zamek Ujazdowski (od Zbigniewa Libery, Katarzyny Kozyry i Artura Żmijewskiego, przez Zygmunta Rytkę, Jerzego Truszkowskiego, Zofię Kulik, po Pawła Althamera, Marka Kijewskiego i Mirosława Bałkę). Wystawa jest próbą zobaczenia na nowo tworzonych od dwudziestu lat zbiorów instytucji, które stanowią w znacznej mierze o jej tożsamości i wyjątkowości w skali międzynarodowej. W tym sensie to rewizjonistyczna ekspozycja, która nie stanowi pełnego przekroju przez dekadę, lecz raczej jest krytycznym spojrzeniem na to, co się z tej sztuki w zbiorach Zamku ostało.
Kolekcja przy tej okazji ma zostać uzupełniona o nowe nabytki, dzieła istotne z punktu widzenia nie tylko instytucji, w której były wystawiane (min. Olimpię Katarzyny Kozyry i Avatar Leszka Golca). Dzieła z Kolekcji zostaną dosłownie i w przenośni przesunięte z przestrzeni, którą na co dzień zajmują, by stworzyć nowe, znaczące konstelacje, które pozwolą publiczności lepiej poznać historię instytucji i historię sztuki w Polsce w latach dziewięćdziesiątych.
Druga część "Schizmy" ma charakter prezentacji materiałów źródłowych dotyczących działalności CSW Zamek Ujazdowski w latach 1989-1999. Ekspozycja archiwaliów ma miejsce w przestrzeni symbolicznie opuszczonej przez Kolekcję. Dokumentacja fotograficzna i dokumentacja wideo uzupełniona zostanie o rozmowy z kuratorami Zamku Ujazdowskiego. Ta część ekspozycji zwraca uwagę na szeroko komentowane wydarzenia z programu CSW: wystawy takie jak "Raj utracony", "Magowie i mistycy", "Bakunin w Dreźnie", "Idee poza ideologią", "Antyciała", "Granice obrazu", "W tym szczególnym momencie". W oddzielnej sekwencji prezentowane będą filmy z pokazów indywidualnych (m.in. Jana Świdzińskiego, Zbigniewa Warpechowskiego, Alicji Żebrowskiej, Romana Stańczaka i Joanny Rajkowskiej).
Refleksyjne spojrzenie na program CSW - podejmowane w rozmowach z kuratorami Zamku - jest również początkiem dyskusji o granicach sztuki i kontekście jej funkcjonowania w przestrzeni społecznej. W tym sensie, wystawa jest również próbą swoistej "schizoanalizy" instytucji. Część druga wystawy kończy się płynnym przejściem od polityki instytucjonalnej do estetyki epoki (Maurycy Gomulicki, Mikołaj Długosz, Roman Dziadkiewicz). Nostalgia za latami dziewięćdziesiątymi, która uwidacznia się zarówno w muzyce, w rzeczach kultowych, jak i tych zupełnie banalnych pozwala lepiej dostrzec fakt historycznego już wymiaru tamtych lat.
Kurator: Adam Mazur.
Otwarcie: 9 października 2009, godz. 18:00.
Wystawa czynna do 16 listopada 2009.
Źródło: Informacja prasowa