Neon TR Warszawa przy ul. Marszałkowskiej, fot. materiały promocyjne Od lat 90. jeden z najciekawszych teatrów w Polsce, miejsce nowatorskich inscenizacji między innymi Grzegorza Jarzyny i Krzysztofa Warlikowskiego - twórców należących do pokolenia "młodszych zdolniejszych".
TR Warszawa (do 2003 roku pod nazwą Teatr Rozmaitości) jako samodzielna placówka działa od 1972 roku, choć jego początki sięgają 1945 roku, kiedy w podziemiach kamienicy przy Marszałkowskiej 8 rozpoczęła się działalność sceny należącej do tzw. Miejskich Teatrów Dramatycznych. W sezonie 1948/49 teatr działał pod nazwą - Rozmaitości, aby następnie przemienić się w Teatr Dzieci Warszawy, potem Teatr Młodej Warszawy i znów powrócić do nazwy Rozmaitości, funkcjonując tym razem jako druga scena Teatru Klasycznego.
W 1972 teatr usamodzielnił się. Jego szefem artystycznym został Andrzej Jarecki, współtwórca Studenckiego Teatru Satyryków STS. Jarecki kierował Rozmaitościami do 1982 roku. W tym czasie teatr był domem dawnych twórców STS. W repertuarze pojawiały się sztuki napisane przez Stanisława Tyma, Jerzego Dobrowolskiego, Agnieszkę Osiecką, a także Wojciecha Młynarskiego czy Janusza Krasińskiego. Profil sceny wyznaczały komedie, współczesna satyra odnosząca się do aktualnych spraw. W Teatrze Rozmaitości grano m.in. "Żaby" Arystofanesa w uwspółcześnionej wersji Jareckiego reżyserowane przez Giovanniego Pampiglione (1973), "Cień" Wojciecha Młynarskiego z muzyką Macieja Małeckiego w reżyserii Jerzego Dobrowolskiego (1973), "Awans" Edwarda Redlińskiego w reżyserii Olgi Lipińskiej (1974). Z czasem w teatrze pojawił się repertuar klasyczny - "Martwe dusze" Mikołaja Gogola - debiut reżyserski Andrzeja Strzeleckiego (1977), "Lato w Nohant" Jarosława Iwaszkiewicza w reżyserii Wojciecha Solarza z gościnnym udziałem Edmunda Fettinga w roli Chopina (1977), "Demon ziemi" Franka Wedekinda w reżyserii Alexandra Krafta z Kaliną Jędrusik, "Ryszard III" Williama Szekspira w reżyserii Henryka Boukołowskiego (1982). W gorącym politycznie okresie "karnawału Solidarności" wielkim powodzeniem cieszył się "Ciemny grylaż" Stanisława Tyma i Jerzego Dobrowolskiego (1980) i "Jasełka na dzień bieżący" Jareckiego (1980). W październiku 1981 odbyła się premiera "Podporucznika Kiże" Jareckiego i Ziemowita Fedeckiego, sztuki, która ze względów politycznych przez 15 lat nie mogła trafić do repertuaru żadnego z teatrów.
W 1982 na miejscu Jareckiego pojawił się Andrzej Maria Marczewski. Był szefem artystycznym i dyrektorem naczelnym Teatru Rozmaitości do 1985 roku. Wraz z nim przyszli do teatru nowi aktorzy i współpracownicy. Czas Marczewskiego w teatrze przy Marszałkowskiej to próba zmierzenia się z ambitnym repertuarem. Zagrano tam wówczas m.in. "Promieniowanie ojcostwa" Karola Wojtyły (1983), "Balladynę" Juliusza Słowackiego (1984), adaptację "Popiołu i diamentu" Jerzego Andrzejewskiego (1984), "Na czworakach" Tadeusza Różewicza (1985) wszystkie spektakle w reżyserii Marczewskiego, a także "Wielkiego człowieka do małych interesów" Aleksandra Fredry w opracowaniu Jerzego Kreczmara i reżyserii Józefa Fryźlewicza (1985).
Sezon 1985/86 rozpoczął w teatrze nowy dyrektor - Ignacy Gogolewski. W 1988 roku normalna praca w teatrze została przerwana z powodu pożaru. Spłonęła widownia i część sceny. Teatr Rozmaitości grał poza swoją sceną, przede wszystkim w Teatrze Buffo. Po pierwszych sztukach pod nową dyrekcją: "Ewie Jerzego Szaniawskiego w reżyserii Gogolewskiego (1986) i Nocy listopadowej" Stanisława Wyspiańskiego w inscenizacji Ludwika René (1986) przyjętych przez krytykę i widownię dość przychylnie oczekiwano, że Teatr Rozmaitości będzie artystycznie się rozwijał. Jednak konflikt dyrektora artystycznego z zespołem, złe przyjmowanie Gogolewskiego w środowisku teatralnym od czasów stanu wojennego, sprawiły, że w maju 1990 roku Gogolewski ustąpił ze stanowiska.
Teatr Rozmaitości, którego siedziba wciąż była remontowana po pożarze, objął Wojciech Szulczyński. Zaproponował przy Marszałkowskiej scenę studyjną o dużych ambicjach artystycznych. Pierwszą premierą pod nową dyrekcją był "Ślub" Witolda Gombrowicza w reżyserii Szulczyńskiego (1991). Spektakl przyjęto chłodno. Odbyły się tylko dwa przedstawienia. Miesiąc później Szulczyński porzucił Teatr Rozmaitości.
Dotychczasowy zastępca dyrektora - Wojciech Pronobis-Proński zajął się administrowaniem teatru, a o obliczu artystycznym Rozmaitości miała decydować rada artystyczna. Władze miasta podpisały umowę na prowadzenie teatru z firmą Gessler, która wkrótce została zerwana.
W 1994 roku Teatr Rozmaitości pozostawał już wyłącznie w gestii miasta. Nowym dyrektorem naczelnym został Bogdan Słoński, który równocześnie był wicedyrektorem Teatru Szwedzka 2/4. Młody teatr z Pragi przeniósł się do odbudowanych sal pod szyld Rozmaitości. Szefem artystycznym został Wojciech Maryański. Po latach chudych, zaczął się nowy etap w historii teatru. Przełomowym momentem był debiut reżyserski absolwenta krakowskiej PWST Grzegorza Jarzyny, który wystawiając "Bzika tropikalnego" (pod pseudonimem Grzegorz Horst d'Albertis) wg Witkacego (1997) wyznaczył nowy kierunek inscenizacyjny w Rozmaitościach. Jego spektakl okrzyknięto wydarzeniem, najciekawszą inscenizacją Witkacego w Polsce od wielu sezonów.
W styczniu 1997 roku szefem artystycznym teatru został inny młody twórca Piotr Cieplak, który dla Teatru Rozmaitości wymyślił hasło: "Najszybszy teatr w mieście", a młodą publiczność, dla której chciał prowadzić teatr, nazwał "martensami". Rozmaitości stały się ulubionym teatrem młodej ciekawej "ryzykownego" teatru widowni. Takie przedstawienia, jak "Historia o Miłosiernej, czyli Testament psa" Ariano Suassuny w reżyserii Cieplaka (1997), "Słowa boże" Ramona del Valle-Inclana w reżyserii Piotra Tomaszuka (1998) i "Magnetyzm serca" Aleksandra Fredry w reżyserii Jarzyny (1999), który w październiku 1998 roku został dyrektorem artystycznym teatru, sprawiły, że Rozmaitości stały się jedną z najciekawszych scen w kraju, na której rodziła się nowa estetyka teatralna.
W Rozmaitościach nie powstał żaden teatr "ideologiczny". Profil sceny kształtują artyści, z których każdy idzie własną artystyczną drogą. Jednak widoczna jest odrębna stylistyka tej sceny polegająca między innymi na dystansie do kreowanej rzeczywistości, ostrym i wnikliwym spojrzeniu na współczesność oraz wydobywaniu na światło dzienne mrocznych zakamarków ludzkiej duszy. Jarzyna zrealizował tutaj "Księcia Myszkina" według Fiodora Dostojewskiego (2000), "Uroczystość" Thomasa Vinterberga i Mogensa Rukova (2001), "4.48 Psychosis" Sarah Kane (2002), "2007: Macbeth" wg Williama Szekspira (2005).
Z Rozmaitościami współpracował Krzysztof Warlikowski, przygotowując szeroko komentowane realizacje: "Hamleta" Williama Szekspira (1999), "Bachantki" Eurypidesa (2001), "Oczyszczonych" Sarah Kane (2001) i "Burzę" Williama Szekspira (2003). Pracował tutaj mistrz Jarzyny, Krystian Lupa, dając premierę "Stosunków Klary" według "Przypadku Klary" Dei Loher (2003).
Po konflikcie z Jarzyną w 1999 roku ze stanowiska dyrektora ustąpił Bogdan Słoński. Zastąpił go Jan Buchwald, który kierował teatrem w latach 1999-2001. Później dyrektorem naczelnym sceny przy Marszałkowskiej był Michał Merczyński, którego w 2006 roku zastąpił Grzegorz Jarzyna. Do zespołu aktorskiego należą: Roma Gąsiorowska, Aleksandra Konieczna, Sandra Korzeniak, Magdalena Kuta, Maria Maj, Agnieszka Podsiadlik, Danuta Szaflarska, Katarzyna Warnke, Janusz Chabior, Jan Dravnel, Eryk Lubos, Lech Łotocki, Rafał Maćkowiak, Sebastian Pawlak, Tomasz Tyndyk, Adam Woronowicz. Z teatrem współpracują m.in.: Jadwiga Jankowska-Cieślak, Małgorzata Hajewska-Krzysztofik, Maja Ostaszewska, Danuta Stenka, Andrzej Chyra, Jan Englert, Redbad Klynstra, Cezary Kosiński, Jan Peszek i Piotr Polak.
Na scenie przy Marszałkowskiej Jarzyna na nowo czytał klasykę, wystawiając "Giovanniego" na motywach "Don Giovanniego" Mozarta i "Don Juana" Moliera (2006). Powstawały kolejne spektakle Warlikowskiego, w których obijała się, poddana głębokiej, przenikliwej analizie, nasza współczesność - "Krum" Hanocha Levina (2005) oraz "Anioły w Ameryce" Tony'ego Kushnera (2007). Teatr podejmował ważne tematy etyczne, w takich przedstawieniach jak "T.E.O.R.E.M.A.T." na podstawie twórczości Piera Paolo Pasoliniego w reżyserii Jarzyny (2009), czy "Wiarołomni" Ingmara Bergmana w reżyserii Artura Urbańskiego (2010). Wystawiano Stanisława Ignacego Witkiewicza - Jan Klata przygotował "Szewców u bram" wg "Szewców" (2007). "Metafizykę dwugłowego cielęcia" (2010) pokazał z kolei Michał Borczuch, który w Rozmaitościach wyreżyserował także "Portret Doriana Graya" Oscara Wilde'a (2009). Natalia Korczakowska kreśliła wizję przyszłego świata w "Solaris. Raporcie" na motywach "Solaris" Stanisława Lema (2009).
Silną reprezentację na scenie ma dramaturgia najnowsza. Przemysław Wojcieszek przygotował tu swój utwór "Cokolwiek się zdarzy, kocham cię" (2005). Pokazywano teksty Doroty Masłowskiej - "Dwoje biednych Rumunów mówiących po polsku" w inscenizacji Wojcieszka (2006) oraz "Między nami dobrze jest" w reżyserii Jarzyny (2009). Od wielu lat teatr prowadzi cykl "Nowa dramaturgia", w którym organizuje próby czytane najnowszych sztuk polskich i obcych. W sezonie 2003/2004 pracowano nad projektem "Teren Warszawa", którego osią było wykorzystanie przestrzeni miejskiej oraz próba wywołania twórczego fermentu w Warszawie. Projekt zaowocował aż dziesięcioma spektaklami (m.in.: "Zaryzykuj wszystko" Georga F. Walkera, reż. Grzegorz Jarzyna, 2003; "Electronic" City" Falka Richtera, reż. Redbad Klynstra, 2003; "Tlen" Iwana Wyrypajewa, reż. Aleksandra Konieczna, 2004; "Zszywanie" Anthony'ego Nelsona, reż. Anna Augustynowicz, 2004). Od 2005 roku prowadzony jest projekt "TR/PL" - próba poszukiwania formy dramatycznej oddającej problemy dręczące współczesną Polskę. Dzięki tej akcji teksty dramatyczne dla Rozmaitości napisali m.in. Michał Bajer, Paweł Sala, a także Dorota Masłowska i Przemysław Wojcieszek, których sztuki zostały wystawione na scenie przy Marszałkowskiej.
"TR/PL" jest uzupełniony odczytami "O czym w Polsce się nie mówi, a mówić powinno". Gośćmi spotkań prowadzonych przez Sławomira Sierakowskiego z "Krytyki politycznej" byli m.in.: Bronisław Wildstein, Maria Janion i Stanisław Obirek. W kolejnych latach zastanawiano się nad podziałami w Polsce (goście to m.in.: Tadeusz Mazowiecki i Joanna Tokarska-Bakir), rozmawiano o realnych utopiach (m.in. z Olgą Tokarczuk i Jackiem Żakowskim), próbowano zastanowić się nad światem widzianym oczami artystów (w spotkaniach brali udział m.in. Kazimiera Szczuka, Tomasz Piątek i Cezary Michalski).
Z teatrem współpracuje niemiecki reżyser René Pollesch, który w swoim teatrze zastanawia się nad socjologicznymi i ekonomicznymi uwarunkowaniami współczesnego człowieka. W Rozmaitościach przygotował "Ragazzo dell'Europa" (2007). Teatr wziął także udział w międzynarodowym przedsięwzięciu "Odyseja Europa" przygotowanym z okazji przyznania Zagłębiu Ruhry tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 2010. Zainspirowany Homerycką "Odyseją" spektakl "Areteia" Grzegorza Jarzyny (2010, premiera w Grillo Theater w Essen) otwierał cykl sześciu przedstawień, które miały prowadzić przez miasta tego regionu.
TR tętni także życiem okołoteatralnym. Prowadzi szeroki program edukacyjny, na który składają się warsztaty i wykłady skierowane przede wszystkim do młodzieży szkolnej, ale także do dzieci, czy seniorów. Organizowane są koncerty i widowiska performerów oraz wystawy, które artyści często przygotowują specjalnie na zamówienie teatru. Odbywają się pokazy kina autorskiego. Obok teatru działa klubokawiarnia Delikatesy TR.
TR Warszawa prowadzi również archiwum cyfrowe, stanowiące cyfrowe kompendium wiedzy o większości przedsięwzięć realizowanych w teatrze na przestrzeni 80 lat istnienia sceny przy Marszałkowskiej 8. Na stronie można znaleźć m.in. informacje o spektaklach, fotografie z przedstawień, zdjęcia i projekty kostiumów , plakaty, biogramy czy projekty programów teatralnych. Archiwum Cyfrowe pozwala na szeroki dostęp do jego zasobów; dostosowane jest także do standardu WCAG 2.0.
Monika Mokrzycka-Pokora
marzec 2011
aktualizacja: sierpień 2012, grudzień 2018
TR Warszawa
ul. Marszałkowska 8
00-590 Warszawa
tel. +48 22 480 80 09, 480 80 11, 480 80 08 (bilety)
tel./fax +48 22 480 80 02
www.trwarszawa.pl
