Teatr utworzony z inicjatywy Arnolda Szyfmana otwarto w 1913 roku. Mieści się przy ulicy Karasia 2 w gmachu wybudowanym w 1912 roku wg projektu Czesława Przybylskiego z najnowocześniejszym wówczas wyposażeniem technicznym (pierwsza w kraju scena obrotowa). W dwudziestoleciu międzywojennym jego filiami były Teatr Mały i Teatr Komedia. W latach 1949-2001 przy teatrze działała druga scena - początkowo nazywana Teatrem Kameralnym, później Sceną Kameralną (przy ulicy Foksal 16).
"(...) Warszawie nieodzownie potrzebny był teatr nie tylko o nowoczesnej budowie i urządzeniach scenicznych, lecz i o nowoczesnych zamierzeniach artystycznych, szczególnie pod względem inscenizacji, reżyserii i sztuki dekoracyjnej, które w owym czasie były w Warszawie zupełnie obce" - pisał twórca teatru Arnold Szyfman. - "Poza tym chodziło o teatr, który by systematycznie pielęgnował repertuar klasyczny i interesował nim publiczność. Ogólną dewizą nowo powstającego teatru było: dzieło sztuki w najdoskonalszej artystycznej formie." (Arnold Szyfman, "Powstanie Teatru Polskiego. Teatr Polski w Warszawie 1913-1923", Warszawa 1923, za: Edward Krasiński, "Teatr Polski w Warszawie 1913-1939", Warszawa 1991)
Teatr działał jako przedsięwzięcie prywatne. W jego repertuarze znajdowały się zarówno pozycje z klasyki polskiej i obcej, dramat współczesny oraz bulwarówki. Pierwszym dyrektorem Teatru Polskiego w latach 1912-1939 był Szyfman, który kierował sceną przy Karasia również w latach 1945-1949 i 1955-1957. Pierwsze przedstawienia zespół Teatru Polskiego dał w 1912 roku podczas tournée w Rosji. Inauguracyjna premiera w warszawskiej siedzibie odbyła się w styczniu 1913 roku. Grano IRYDIONA Zygmunta Krasińskiego w reżyserii Arnolda Szyfmana i scenografią Karola Frycza. W roli tytułowej wystąpił Józef Węgrzyn. W okresie międzywojennym Teatr Polski był synonimem nowoczesnego teatru artystycznego. Pracowali w nim najwybitniejsi scenografowie, m.in. Wincenty Drabik, Stanisław Śliwiński, Władysław Daszewski, a przede wszystkim Karol Frycz, główny twórca nowoczesnej scenografii w Polsce. Wśród reżyserów byli: Karol Borowski, Aleksander Zelwerowicz, Aleksander Węgierko i Leon Schiller, który na scenie Polskiego zrealizował m.in.: ekspresjonistyczną adaptację DZIEJÓW GRZECHU Stefana Żeromskiego (1926), OPERĘ ZA TRZY GROSZE Bertolta Brechta (1929), serię inscenizacji teatru monumentalnego - dramaty Juliusza Słowackiego: SAMUELA ZBOROWSKIEGO i jedną ze swoich wersji KORDIANA (1935), kolejny wariant DZIADÓW Adama Mickiewicza (1934) oraz inscenizacje Szekspira: JULIUSZA CEZARA (1928), SEN NOCY LETNIEJ (1934), KRÓLA LIRA (1935). Spektakle z polskiego repertuaru romantycznego i interesujące interpretacje dzieł Szekspira, wystawianego w Polskim także przez Szyfmana (HAMLET, 1922, ROMEO I JULIA, 1931) czy Ryszarda Ordyńskiego (KRÓL HENRYK IV, 1924) należały do największych osiągnięć Teatru Polskiego. Rangę teatru wyznaczały też przedstawienia polskiego dramatu współczesnego. Na scenie przy Karasia odbyły się prapremiery m.in.: ZMARTWYCHWSTANIA Karola Huberta Rostworowskiego w reżyserii Karola Borowskiego (1922), WIEŻY BABEL Antoniego Słonimskiego (1927) i WOJNY WOJNIE Adolfa Nowaczyńskiego (1927) - oba w reżyserii Schillera oraz DOMU KOBIET Zofii Nałkowskiej w reżyserii Marii Przybyłko-Potockiej (1930). Jak żaden inny stołeczny teatr Polski zabiegał też o wystawianie współczesnych sztuk zagranicznych. Przyczynił się zwłaszcza do popularyzacji dramaturgii George'a Bernarda Shawa. Na deskach Teatru Polskiego występowali wybitni artyści.
"(...) tytuł 'aktora Szyfmanowskiego' stanowił synonim najwyższej klasy. Aktorzy ci tworzyli nowoczesny styl gry, mniej cyzelatorski, a bardziej syntetyczny, operowali znakomicie potoczystym dialogiem w sztukach współczesnych i nie lękali się wyrazistości w repertuarze klasycznym, bez trudu przerzucali się od wdzięcznej komediowości do przejmującego dramatyzmu." (Stanisław Marczak-Oborski, "Teatr Polski w latach 1918-1965. Teatry dramatyczne", Warszawa 1985)
Byli wśród nich: Kazimierz Junosza-Stępowski, Józef Węgrzyn, Aleksander Zelwerowicz, Jerzy Leszczyński, a z młodszego pokolenia: Janina Romanówna, Jan Kurnakowicz i Jan Kreczmar.
Podczas II wojny światowej teatr przejęli Niemcy. W latach 1940-1944 funkcjonował jako Theater der Stadt Warschau. Uległ zniszczeniu w trakcie Powstania Warszawskiego. W 1945 roku Teatr Polski został pierwszą upaństwowioną sceną w kraju. W styczniu następnego roku LILLĄ WENEDĄ Juliusza Słowackiego w reżyserii Juliusza Osterwy z Elżbietą Barszczewską w roli tytułowej teatr zainaugurował swoją powojenną działalność. W latach 1945-1957 kierowali nim Arnold Szyfman, następnie Leon Schiller i Bronisław Dąbrowski. Przedstawienia reżyserowali m.in. Edmund Wierciński, twórca inscenizacji dramatów Słowackiego: FANTAZY (1948) i HORSZTYŃSKI (1953), Aleksander Bardini, który w Polskim wystawił pierwszy raz po II wojnie światowej Mickiewiczowskie DZIADY (1955) z Ignacym Gogolewskim i Stanisławem Jasiukiewiczem grającymi na zmianę Gustawa-Konrada, Bronisław Dąbrowski: OŻENEK Mikołaja Gogola (1952), LALKA wg Bolesława Prusa (1952) i Bohdan Korzeniewski: ŚWIĘTA JOANNA George'a Bernarda Shaw (1956) i DON JUAN Moliera (1957). W zespole występowali wybitni aktorzy m.in. Elżbieta Barszczewska, Mieczysława Ćwiklińska, Jan Kreczmar, Karol Adwentowicz, Jan Ciecierski, Jacek Woszczerowicz. Na przełomie lat 50. i 60. Teatr Polski należał do teatrów akademickich, reprezentacyjnych scen stolicy, pozostając poza nurtem najnowszej dramaturgii i nowych rozwiązań formalnych.
"Teatr Polski kierowany przez Szyfmana (1955-1957), a potem Stanisława W. Balickiego (1957-1964), przypominał niekiedy czasy 'epoki gwiazd', kiedy to indywidualność aktorska górowała nad repertuarem i całością przedstawienia, wystawionego bogato, okazale i w pełnym blasku, eksponującym wszelako przede wszystkim osobę protagonisty. Specjalizowano się także w szerokich malowidłach historycznych, w których tekst poety podporządkowany bywał rozbudowanej aparaturze akademizującej sceny. W takim ujęciu ukazał się 'DON CARLOS' Schillera, po raz pierwszy w stolicy 'MASKARADA' Lermontowa i 'BORYS GODUNOW' Puszkina, prapremiera Polska 'ERYKA XIV' Strindberga. (...) Funkcje nowszego repertuaru pełniły tu co celniejsze dzieła autorów poprzedniej generacji: Shawa, Garcia Lorki, Rollanda, O'Neilla, pokazywanych w stylistyce ich czasów." (Stanisław Marczak-Oborski, "Teatr Polski w latach 1918-1965. Teatry dramatyczne", Warszawa 1985)
W latach 1964-1968 dyrektorami teatru byli Jerzy Jasieński, a następnie Jerzy Kreczmar, reżyserujący w Polskim m.in. IRYDIONA Krasińskiego (1966) i URODZINY STANLEY'A Harolda Pintera (1966), PANA JOWIALSKIEGO Aleksandra Fredry (1967) i SUŁKOWSKIEGO Żeromskiego (1968). Między 1968 a 1981 rokiem kierowali nim Andrzej Krasicki i August Kowalczyk. Ich pierwszą premierą była LILLA WENEDA w reżyserii Kowalczyka (1968).
"To widowisko wskazało od razu kierunek repertuarowy i styl inscenizacyjny - pisał Edward Krasiński - wielkie ambicje i tytuły, klasyka polska i obca, wystawne inscenizacje, od czasu do czasu błyskotliwe role, zauważane przez recenzentów, ale w większości cechuje te widowiska nieledwie poprawność, niedosyt artystyczny, lepsze czy gorsze rzemiosło. Wielkie pozycje repertuaru rzadko stawały się wydarzeniami. (...) Teatr Polski szybko zyskuje opinię postarzałego 'domu klasyki' (...)" ("Teatr Polski w Warszawie 1939-2002", Warszawa 2002)
U publiczności powodzenie zyskały spektakle Ernesta Brylla: NA SZKLE MALOWANE w reżyserii Kowalczyka, z muzyką Katarzyny Gaertner i ze scenografią Adama Kiliana (1970) oraz RUMCAJS w reżyserii Jana Skotnickiego i MORALNOŚĆ PANI DULSKIEJ Gabrieli Zapolskiej w reżyserii Krystyny Meissner (1973). Największym "skandalem" był FAUST Goethego w inscenizacji Józefa Szajny (1971). Na afiszu Sceny Kameralnej pojawiały się przede wszystkim spektakle polskich autorów współczesnych, m.in. prapremierowy BLISKI NIEZNAJOMY Aleksandra Ścibora-Rylskiego w reżyserii Joanny Koenig (1968) oraz ZŁODZIEJ Wiesława Myśliwskiego w reżyserii Anny Minkiewicz (1974). W tym okresie zespół aktorski teatru liczył około 100 osób. Byli wśród nich: Nina Andrycz, Elżbieta Barszczewska, Zofia Małynicz, Janina Romanówna, Tadeusz Fijewski, Wieńczysław Gliński oraz aktorzy młodszego pokolenia, m.in.: Anna Nehrebecka i Jan Englert.
W latach 1981-1993 Teatrem Polskim kierował Kazimierz Dejmek. Zachował akademickość teatru przy Karasia, która tym razem miała być jednak świadomym wyborem estetycznym. W Polskim Dejmek kontynuował serię swoich staropolskich przedstawień: UCIECHY STAROPOLSKIE LEPSZE I POŻYTECZNIEJSZE ANIŻELI Z BACCHUSEM I WENERĄ MUZYKĄ, ŚPIEWEM TAŃCEM OKRASZONE (1981), GRA O NARODZENIU I MĘCE (1982) i ŻYWOT JÓZEFA Mikołaja Reja (1985). Wystawił odwołujące się do bieżących zdarzeń WYZWOLENIE Stanisława Wyspiańskiego (1982) i ZEMSTĘ Fredry z Tadeuszem Łomnickim w roli Papkina (1983), przedstawienie pomyślane jako głos w sprawie korzeni polskiego modelu kultury.
"Były to spektakle, w których Dejmek, mimo oskarżeń o zanik wrażliwości na autentyczne problemy społeczne, usiłował, z lepszym, lub gorszym skutkiem, dyskutować z widownią , w których - gdy chodziło o dramaty klasyczne - mimo stosowania raczej tradycyjnych form teatralnych, proponował nowe spojrzenie na sprawy i dylematy zawarte w tej literaturze." (Joanna Godlewska, "Najnowsza historia teatru polskiego", Wrocław 2001)
Specjalne miejsce w teatrze zajęła dramaturgia Sławomira Mrożka. Dejmek przygotował m.in. VATZLAVA (1982), KONTRAKT z Janem Englertem i Zdzisławem Mrożewskim (1986) oraz PORTRET z Piotrem Fronczewskim i Janem Englertem (1987). Oprócz dyrektora najczęstszymi autorami spektakli byli Jan Bratkowski, Jerzy Rakowiecki, a także Jan Englert i Andrzej Łapicki cyzelujący styl Fredrowskiej komedii w ŚLUBACH PANIEŃSKICH (1984) czy DAMACH I HUZARACH (1986).
Następcą Dejmka w Polskim został Jerzy Zaleski. W latach 1993-1996 wydarzeniami stały się zakrojone jako wielkie inscenizacje sztuki Szekspira w reżyserii Macieja Prusa, ze scenografią Zofii de Ines: RYSZARD III z Janem Englertem w roli tytułowej (1993), STRACONE ZACHODY MIŁOŚCI, uznane przez Fundację Theatrum Gedanense za najlepsze przedstawienie sezonu (1994) oraz JULIUSZ CEZAR z Ignacym Gogolewskim w głównej roli (1996). Od 1996 do 1999 roku Teatrem Polskim kierował Andrzej Łapicki - wystawiał kolejne utwory Fredry, w tym ZEMSTĘ z Danielem Olbrychskim jako Cześnikiem i Ignacym Gogolewskim w roli Rejenta (1998).
W 1999 roku dyrektorem artystycznym Teatru Polskiego został reżyser Jarosław Kilian, syn scenografa Adama Kiliana, z którym wspólnie przygotował tutaj spektakle: SEN NOCY LETNIEJ Szekspira (1998), IGRASZKI Z DIABŁEM Jana Drdy (1999), DON JUANA Moliera z Piotrem Adamczykiem w roli tytułowej (2001) i PRZYGODY SINDBADA ŻEGLARZA Bolesława Leśmiana (2002).
Od stycznia 2011 roku dyrektorem Naczelnym Teatru Polskiego jest Andrzej Seweryn. Dyrekcję artystyczną sprawuje Jarosław Gajewski. Jak czytamy na stronie internetowej Teatru, tworząc aktualną linię repertuarową dyrekcja stawia na ambitną klasykę w opracowaniu najlepszych światowej sławy reżyserów, m.in.: Jacquesa Lassalle’a ("Szkoła żon"), Ivana Alexandre’a ("Cyd"), Dana Jemmetta ("Wieczór Trzech Króli"). Równie ważne są wystawienia polskiego repertuaru: "Mazepa" Słowackiego w reż. Piotra Tomaszuka, "Parady" Potockiego w reż. Edwarda Wojtaszka czy spektaklu "Polacy" na podstawie tekstów Wyszyńskiego i Gombrowicza w reż. Gabriela Gietzky’ego.
Szczególną cechą planów artystycznych Teatru są kontakty i współpraca z artystami zza wschodniej granicy: Lembitem Petersonem ("Zwiastowanie"), Nikołajem Chalezinem i Natalią Kaladą ("Czas kobiet") oraz tematyka społeczna Wschodu podejmowana choćby w spektaklu "Niepokorni.ru" w reż. Michała Sieczkowskiego.
W Teatrze odbywają się ponadto stałe cykle: Salony poezji, Listy w Polskim, Teatr Polski Dzieciom, Goście Teatru Polskiego oraz przeglądy i festiwale teatralne. Premierom towarzyszą Fora dyskusyjne i spotkania z zaproszonymi gośćmi. Budynek Dużej Sceny wraz z garderobami i zapleczem przechodzi etapami gruntowne remonty, pozwalające na zachowanie pięknego, stuletniego wnętrza teatru.
29 stycznia 2013 Teatr Polski obchodził swoje setne urodziny, które uczcił premierą spektaklu "Irydion" w reżyserii Andrzeja Seweryna.
| Monika Mokrzycka-Pokora
listopad 2004 | |
aktualizacja: A.L., grudzień 2012r
Teatr Polski w Warszawie
ul. Karasia 2
00-327 Warszawa
Województwo mazowieckie
Tel: (+48 22) 826 92 71, 826 48 80
WWW: www.teatr-polski.art.pl
Email: sekretariat@teatrpolski.waw.pl
