Teatr Na Woli założył w 1976 roku Tadeusz Łomnicki.
Tadeusz Łomnicki, jeden z najwybitniejszych polskich aktorów, rektor szkoły teatralnej w Warszawie i ówczesny członek Komitetu Centralnego, dostał pozwolenie władz na założenie własnego teatru. Scena na Woli miała być teatrem robotniczym skierowanym do "dzielnicowej" widowni. Łomnicki przygotował założenia ideowo-programowe nowej sceny, jednak robotniczy teatr na Woli nigdy nie powstał. Scena, bojkotowana początkowo przez część artystycznego środowiska, stała się wkrótce jednym z najciekawszych teatrów w Warszawie.
Na scenie grał i reżyserował Łomnicki. Inscenizował m.in. "Pierwszy dzień wolności" Leona Kruczkowskiego (1976), "Protokół pewnego zebrania" Aleksandra Gelmana (1976) oraz mocno wówczas atakowane "Do piachu..." Tadeusza Różewicza (1979). Na scenie Teatru na Woli Łomnicki stworzył wiele wybitnych kreacji. Wcielił się w postać Francisco de Goyi w "Gdy rozum śpi..." Antonia Buero Vallejo - inscenizacji Andrzeja Wajdy (1976), Bukara w "Przedstawieniu 'Hamleta' we wsi Głucha Dolna" Ivo Brešana w reżyserii Kazimierza Kutza (1977), Galileusza w "Życiu Galileusza" Bertolta Brechta w reżyserii Ludwika René (1978). Zagrał również rolę tytułową w "Fanatyzm" Juliusza Słowackiego - spektaklu Jana Kulczyńskiego (1980) i Antonio Salieriego w "Amadeuszu" Petera Shaffera w reżyserii Romana Polańskiego (1981). Przedstawienia Teatru Na Woli, przede wszystkim "Gdy rozum śpi...", "Przedstawienie 'Hamleta'..." i "Życie Galileusza", podejmowały problematykę polityczną i moralną, nawiązywały do bolesnej współczesności i podejmowały z nią dyskusję.
Na skutek sytuacji politycznej w kraju oraz konfliktu z zespołem aktorskim i załogą Zakładów Kasprzaka, które były właścicielem budynku teatralnego w 1981 roku Łomnicki złożył rezygnację. Po jego odejściu kierownictwo teatru objął Edmund Karwański, który jednocześnie prowadził warszawski Teatr Kwadrat - scenę o charakterze rozrywkowym. W czasie pięcioletniej dyrekcji Karwańskiego wystawiono jedynie 12 premier. Najlepszymi przedstawieniami tego okresu okazały się adaptacja "Wojny i pokoju" Lwa Tołstoja w reżyserii Andrzeja Chrzanowskiego (1982) i "Sługa dwóch panów" Carla Goldoniego w inscenizacji Waldemara Matuszewskiego (1983). Na warszawskiej scenie reżyserowali też m.in. Jan Świderski, który przygotował tu "Dom lalki, czyli Norę" Henryka Ibsena (1983) i Piotr Cieślak - reżyser "Wielkiego Jerry'ego" Francisa Scotta Fitzgeralda (1985).
W 1986 roku scena przestała istnieć. Po pożarze Teatru Narodowego Teatr Na Woli stał się jego tymczasową siedzibą. Scena odzyskała samodzielność w 1990 roku. Wówczas dyrektorem teatru został Bogdan Augustyniak. Początkowo w teatrze grał stały zespół aktorski. Od 1992 roku teatr działa jako scena impresaryjna. Obok zapraszanych spektakli pokazuje także własne premiery. W 1996 roku teatrowi nadano imię jego założyciela Tadeusza Łomnickiego.
Augustyniak rozpoczął swoją dyrekcję od wystawienia "Nosorożca" Eugene'a Ionesco we własnej reżyserii (1991), potem zainscenizował groteskę Ferdynanda Goetela "Król Nikodem" (1991) i komedię "Sąsiadka" Pierre'a Chesnota (1992). Teatr Na Woli proponuje eklektyczny repertuar, gra się tu klasykę ("Fedra" Jeana Racine'a w reżyserii Augustyniaka, 1993, "Wieczór trzech króli albo co zechcecie" Szekspira w inscenizacji Andrzeja Wiśniewskiego, 2000, "Król Lear" Szekspira w reżyserii Andreja Konczałowskiego, 2006), klasykę dramatu ("Play Strindberg" Friedricha Dürrenmatta w reżyserii Andrzeja Łapickiego, 2001), dramat współczesny ("Przerżnąć sprawę" Davida Mameta w reżyserii Marka Kędzierskiego, 2003) oraz komedie ("Kura na plecach" Freda Apke w reżyserii autora, 2004). Ostatnio swoje przedstawienia pokazuje tu także krakowska Grupa Rafała Kmity, która zaprezentowała m.in. "Casting" Kmity w reżyserii autora i spektakl kabaretowy "Wszyscyśmy z jednego szynela".
Od 2002 roku w teatrze działa także scena muzyczna "Biała lokomotywa", na której Jerzy Satanowski zrealizował m.in. "Białą lokomotywę. Domofon, czyli śpiewniczek domowy Stanisławy C." (2002) i "Rodzinę Dreptaków" wg tekstów Andrzeja Waligórskiego (2005), a Adam Kwaśny pokazał spektakl muzyczny krakowskiego Teatru 38 "Cantigas de Santa Maria", w którym dawną poezję hiszpańską śpiewa Maciej Maleńczuk (2002).
Od lipca 2007 roku Teatrem na Woli kierował Maciej Kowalewski. W tym czasie zostały zrealizowane takie spektakle jak: "Bomba" Macieja Kowalewskiego w jego reżyserii, "Ostatni Żyd w Europie" Tuvii Tenenboma w rezyserii Olgi Chajdas, "Oczy Brigitte Bardot" Remigiusza Grzeli w reżyserii Macieja Kowalewskiego, czy "Lipiec" Iwana Wyrypajewa w jego rezyserii.
We wrześniu 2010 funkcję dyrektora Teatru na Woli przejął Tadeusz Słobodzianek, autor nagrodzonego Literacką Nagrodą "Nike" dramatu "Nasza klasa. Historia w XIV lekcjach". Sztuka w rezyserii Ondreja Spišáka trafiła na afisz Teatru na Woli 16 października 2010 roku. Spektakl odniósł ogromny sukces, zdobywając główną nagrodę poczas Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego "Bez granic" w Cieszynie, był też prezentowany na festiwalu "New plays from Europe" oraz wielokrotnie realizowany za granicą, m.in. przez Teatr Studio 180 w Toronto oraz National Theatre w Londynie.
Obecnie na scenie Teatru na Woli można oglądać m.in.: "Iluzje" Iwana Wyrypajewa w reżyserii Agnieszki Glińskiej, spektakl Tadeusza Słobowianka "Prorok Ilja" w reżyserii Ondreja Spišáka, czy "Madame" Antoniego Libery w adaptacji Marii Wojtyszko i reżyserii Jakuba Krofty.
Teatr na Woli organizuje przeglądy "Małe sztuki z wielkimi aktorami" i "Komedie lata" oraz coroczny Międzynarodowy Festiwal Sztuki Mimu.
Monika Mokrzycka-Pokora
czerwiec 2006
aktualizacja: sierpień 2012
Teatr Na Woli im. Tadeusza Łomnickiego w Warszawie
ul. Kasprzaka 22
01-211 Warszawa
Województwo mazowieckie
Tel: (+48 22) 632 00 05-08 (centr.), 632 03 60 (sekr.), 632 24 78 (BOW, kasa)
Fax: (+48 22) 862 46 76
www.teatrnawoli.pl
Email: sekretariat@teatrnawoli.pl
