Teatr został otwarty w 1936 roku w budynku zaprojektowanym przez Czesława Przybylskiego. Nazwę nadano teatrowi na pamiątkę kaliskiej działalności Wojciecha Bogusławskiego, który występował tutaj wraz ze swoim zespołem w latach 1800-1805, 1808-1811, a także w 1815 i 1823 roku.
Pierwszym dyrektorem kaliskiej sceny został scenograf i reżyser Iwo Gall. Grano wówczas dramaturgię polską - Tadeusza Rittnera, Gabrielę Zapolską, Jerzego Szaniawskiego, Włodzimierza Perzyńskiego. W repertuarze znalazło się też wiele komedii. Gall wystawił tutaj m.in. KRAKOWIAKÓW I GÓRALI Wojciecha Bogusławskiego (1937) i wspólnie z Haliną Gallową PASTORAŁKĘ Leona Schillera (1937). Wkrótce Gall złożył rezygnację, za ostatni przedwojenny sezon był już odpowiedzialny Marian Lenk.
Pierwszym powojennym dyrektorem, w latach 1946-1949, był Stanisław Winiecki. W latach 50. teatr prowadzili kierownicy artystyczni, m.in. Stefania Gintel-Domańska (1951-1953) i Zdzisław Janiak (1953-1954). Później dyrekcję teatru im. Bogusławskiego sprawował Mieczysław Winkler (1955-1957). W okresie powojennym, zwłaszcza w latach 50., w repertuarze pojawiło się wiele sztuk ideologicznych, m.in. MAKAR DUBRAWA Aleksandra Korniejczuka w reżyserii Kazimierza Czyńskiego (1950) czy POEMAT PEDAGOGICZNY Antoniego Makarenki w reżyserii Gintel-Domańskiej (1952). Jan Świderski wyreżyserował MĘŻA i ŻONĘ Aleksandra Fredry (1952). Przedstawiano autorów polskich - obok Fredry także Stefana Żeromskiego, Leona Kruczkowskiego, Gabrielę Zapolską. W 1954 roku po raz pierwszy wystawiono polski dramat romantyczny - MAZEPĘ Juliusza Słowackiego w reżyserii Zdzisława Janiaka. Z klasyki europejskiej najczęściej pojawiał się Molier w interpretacji m.in. Jana Maciejowskiego, który przygotował SZKOŁĘ ŻON (1956).
W 1957 roku dyrektorem został Tadeusz Kubalski, który na kaliskiej scenie sporo reżyserował. Wystawiał Henryka Ibsena (HEDDA GABLER, 1957, ROSMERSHOLM 1959), przygotowywał polski dramat romantyczny. Wraz ze Stefanem Burczykiem zrealizował MARIĘ STUART (1959), a potem FANTAZEGO Juliusza Słowackiego (1961) i PIERŚCIEŃ WIELKIEJ DAMY Cypriana Norwida (1963). W repertuarze teatru dominowały pozycje klasyczne. Kubalski pokazał tu także WESELE Stanisława Wyspiańskiego (1962), a Tadeusz Byrski zrealizował HAMLETA Szekspira (1961). Z inicjatywy dyrektora ruszyły w 1961 roku Kaliskie Spotkania Teatralne, festiwal, który organizowany jest do dzisiaj.
W latach 1964-1970 Teatr im. Bogusławskiego prowadziła Alina Obidniak, której udało się stworzyć ciekawe artystycznie oblicze teatru. Na afiszu pojawiły się sztuki współczesne przygotowywane przede wszystkim przez Obidniak, która często odwoływała się do form teatru publicystycznego. Reżyserka pokazała tu m.in. PAMIĘTNIK MATKI wg Marcjanny Fornalskiej (1965), POGRANICZE POŁUDNIK 15 Stefana Bratkowskiego (1965), FIZYKÓW Friedricha Dürrenmatta (1966), SZKLANĄ MENAŻERIĘ Tennessee Williamsa (1967) i SENNIK WSPÓŁCZESNY Tadeusza Konwickiego (1968). Zbigniew Mak przedstawił CZAROWNĄ NOC i ZABAWĘ Sławomira Mrożka (1965). Obidniak opracowywała scenicznie także Słowackiego, wyreżyserowała KORDIANA (1968) i SEN SREBRNY SALOMEI (1970). Z teatrem współpracowali reżyserzy - Bogusław Litwiniec, Jan Skotnicki, Jitka Stokalska i Andrzej Witkowski, autor m.in. scenicznej interpretacji SZELMOSTW SKAPENA Moliera (1965) i PARAD Jana Potockiego (1966). Obok Moliera, z klasyki, grano również Szekspira - Irma Czaykowska pokazała TROILUSA I KRESYDĘ (1966).
W kolejnych latach (1970-1973) kaliskiej scenie szefowała Izabella Cywińska, która stworzyła tu interesujący teatr reżyserskich interpretacji. Sama pracowała nad dramatami Gabrieli Zapolskiej - MORALNOŚCIĄ PANI DULSKIEJ (1970) i ICH CZWORO (1972) nadając im współczesny wyraz i klasyką rosyjską. Wystawiła TRZY SIOSTRY Antoniego Czechowa (1972) i ŚMIERĆ TAREŁKINA Aleksandra Suchowo-Kobylina (1972). Zaprosiła do współpracy młodych ciekawych twórców - reżyserów Helmuta Kajzara i Macieja Prusa, kompozytora Jerzego Satanowskiego i scenografów - Kazimierza Wiśniaka i Zofię Wierchowicz, która zrealizował tutaj BURZĘ Szekspira we własnej reżyserii i scenografii (1971). W zespole aktorskim znaleźli się wówczas m.in. Halina Łabonarska, Wiesław Komasa, Henryk Talar i Janusz Michałowski. Maciej Prus przygotował WYZWOLENIE Stanisława Wyspiańskiego (1970), SZEWCÓW Witkacego (1971) i ERYKA XIV Augusta Strindberga (1972). Helmut Kajzar interpretował Tadeusza Różewicza, pokazał ŚMIESZNEGO STARUSZKA (1970) i RAJSKI OGRÓDEK (1971). Dla szerszej widowni grano m.in. TRĘDOWATĄ Heleny Mniszkówny (reż. Prus, 1970) oraz NOCE I DNIE Marii Dąbrowskiej (reż. Cywińska, 1971).
Po odejściu Cywińskiej do poznańskiego Teatru Nowego kaliską scenę przez jeden sezon prowadził Zbigniew Bebak, a później, w latach 1975-1977, dyrektorem był Andrzej Wanat, który przygotował tu m.in. ROMULUSA WIELKIEGO Friedricha Dürrenmatta (1975). W tym czasie powstały ciekawe inscenizacje BALLADYNY Juliusza Słowackiego w reżyserii Bogdana Hussakowskiego ze scenografią Jana Polewki (1974), MATKI Witkacego w reżyserii Tadeusza Minca (1975), KUBUSIA FATALISTY wg Denisa Diderota w reżyserii Witolda Zatorskiego (1974) i WIŚNIOWEGO SADU Antoniego Czechowa w reżyserii Mikołaja Grabowskiego (1976).
W latach 1977-1980 teatrem kierował Waldemar Wilhelm. Na kaliskiej scenie reżyserował wówczas sam Wilhelm, a także Józef Jasielski i Jan Maciejowski, twórca scenicznej interpretacji m.in. MIŁOŚCI I GNIEWU Johna Osborne'a (1977). W czasie kolejnej dyrekcji Romany Próchnickiej, która szefowała kaliskiej scenie do 1982, nawiązano współpracę z Tadeuszem Słobodziankiem. Rudolf Zioło wyreżyserował jego BAŚŃ JESIENNĄ (1981), a Słobodzianek przygotował OSMĘDEUSZY i KABARET KICI-KOCI Mirona Białoszewskiego i Ludwika Heringa (1982). Z teatrem współpracował też Jacek Pazdro (ROMEO I JULIA Szekspira, 1981) i Bogdan Tosza (MIZANTROP Moliera, 1981).
W 1982 roku wieloletnią dyrekcję rozpoczął Maciej Grzybowski, który zarządzał teatrem do 1991 roku. Ze sceną współpracowali wówczas m.in. Stefania Domańska, Roman Kordziński (dyrektor artystyczny sceny), Bogdan Tosza, Jacek Pazdro i Maciej Korwin, który wystawił tu SŁUGĘ DWÓCH PANÓW Carla Goldoniego (1986) i DOM BERNARDY ALBA Federico Garcii Lorki (1986). W czasie kolejnych dyrekcji Marcina Lesienia (1991-1994), Jana Buchwalda (1994-1998) i Jana Nowary (1998-2001) w teatrze pojawili się młodzi reżyserzy - Jacek Bunsch, który przygotował tu RZEŹNIĘ Sławomira Mrożka (1994), WIZYTĘ STARSZEJ PANI Friedricha Dürrenmatta (1994) i SEN NOCY LETNIEJ Szekspira (1997), Zbigniew Brzoza, autor scenicznej interpretacji ANTYGONY Sofoklesa (1995) i Bartłomiej Wyszomirski - reżyser ROMEA I JULII Szekspira (1998). Jan Buchwald przygotowywał także przede wszystkim teatralną klasykę, m.in. OPERĘ ZA TRZY GROSZE Bertolta Brechta (1996) i WIŚNIOWY SAD Antoniego Czechowa (1998).
Od 2001 roku kaliskiej scenie im. Bogusławskiego szefuje Robert Czechowski.
"Nie jestem zwolennikiem teatru brutalistów, bo to pięciominutowa moda, która szybko przeminie, ale jestem zwolennikiem teatru odważnego..." - deklaruje reżyser ("Gazeta Poznańska" 12.08.2005)
W teatrze gra się współcześnie rozumianego Szekspira - Czachowski przygotował tu JAK WAM SIĘ PODOBA (2003), a Paweł Kamza spektakl ROMEO + JULIA (2006). Na kaliskiej scenie powstała ciekawa inscenizacja WOYZECKA Georga Büchnera w reżyserii Mai Kleczewskiej (2005) oraz interpretacje dramatu współczesnego. Michał Siegoczyński wyreżyserował monodram, w którym wystąpił Marek Sitarski JAK ZJADŁEM PSA Jewgienija Griszkowca (2004). Słowacki reżyser pracujący w budapesztańskim Teatrze Barka József Czajlik przygotował HISTORIĘ KOMUNIZMU OPOWIEDZIANĄ CHORYM UMYSŁOWO Matei Visnieca (2006). Praca Czajlika jest efektem stworzonego w Kaliszu w 2005 roku Stowarzyszenia Unia Teatrów Europy Środkowo-Wschodniej COMET. Powołali je dyrektorzy teatrów Polski, Rosji, Ukrainy, Rumunii, Słowacji, Czech, Białorusi, Litwy i Węgier. Inicjatorem pomysłu był Laszlo Berczes - dyrektor Teatru Barka. Założyciele chcą współpracować, wymieniać się doświadczeniami i promować środkowoeuropejską dramaturgię.
"Nie oszukujemy się: jesteśmy prowincją europejską" - mówił Czachowski - "Nie ma się czego wstydzić, trzeba wyciągnąć z tego wnioski i próbować sobie nawzajem pomóc. Już dogadaliśmy się co do repertuaru, że średnio nas obchodzą problemy córeczki bogatego faceta z Jaguarem, która pojechała na studia do Londynu i ma problemy z anoreksją czy ze swoją tożsamością płciową. Nie o niej pisze na Węgrzech Janos Hay, w Rosji Jewgienij Griszkowiec, a u nas Michał Walczak. Zaglądamy do sąsiadów przez okno po to, żeby tam zobaczyć nas samych. A może dopatrzymy się w ten sposób nawet czegoś tak trudno uchwytnego jak duszy słowiańskiej? Jaka ona dzisiaj jest?" ("Polityka" 09.07.2005)
Monika Mokrzycka-Pokora
czerwiec 2006
Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu
Plac Bogusławskiego 1
62-800 Kalisz
Tel: (+48 62) 760 53 00, 751 07 38
Fax: (+48 62) 760 53 03
WWW: www.teatr.kalisz.pl
