Powstał w 1920 roku, pod nazwą Teatru Narodowego. Był pierwszą stałą i zawodową sceną polską w Toruniu. Działał pod nazwą Teatr Miejski, Teatr Polski, Teatr Ziemi Pomorskiej, w latach 1945-1961 okresowo połączony był z Teatrem Polskim w Bydgoszczy. Od 1960 funkcjonuje pod obecną nazwą. Mieści się w gmachu wzniesionym w 1904 dla teatru niemieckiego.
W latach międzywojennych teatr w Toruniu należał do tzw. scen prowincjonalnych. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, jako teatr kresowy, miał za zadanie przede wszystkim krzewić kulturę i tradycję narodową. W jego repertuarze dominował polski romantyzm, komedie Aleksandra Fredry, "mała klasyka" - utwory Michała Bałuckiego, Lucjana Rydla, Gabrieli Zapolskiej oraz dramaty Stefana Żeromskiego, Włodzimierza Perzyńskiego i Jerzego Szaniawskiego. Z czasem repertuar powiększył się o pozycje z kanonu światowego. W Toruniu odbyły się też dwie prapremiery sztuk Stanisława Ignacego Witkiewcza: W MAŁYM DWORKU (1923) oraz WARIAT I ZAKONNICA, którą grano pod złagodzonym tytułem WARIAT I PIELĘGNIARKA (1924). Teatr wielokrotnie grał w innych miastach regionu. Z kolei toruńską scenę odwiedzali z gościnnymi występami najwięksi artyści polskiego teatru: Ludwik Solski, Juliusz Osterwa, Wanda Siemaszkowa, Stanisława Wysocka i Kazimierz Junosza-Stępowski. W czasach II Rzeczpospolitej toruński teatr osiągnął najwyższy poziom pod dyrekcją Mieczysława Szpakiewicza (1921-1924), współpracownika Juliusza Osterwy, aktora warszawskich teatrów: Rozmaitości i Reduty, oraz za kadencji Władysława Brackiego (1934-1939).
Bracki oraz Kazimierz Rudzki byli pierwszymi powojennymi dyrektorami teatru. W 1945 sceną kierowali Aleksander Rodziewicz, wybitny aktor i animator przedwojennego życia teatralnego oraz Wilam Horzyca, który objął teatr w Toruniu i prowadził go w latach 1945-1948. Horzyca obejmując funkcję dyrektora był czołową postacią polskiego teatru, obok Leona Schillera, głównym przedstawicielem Wielkiej Reformy Teatralnej.
fot. Piotr Lubomirski
W Toruniu Horzyca mógł realizować swoją wizję teatru monumentalnego, wywodzącą się z tradycji Stanisława Wyspiańskiego i Adama Mickiewicza, mniej widowiskowego i dynamicznego niż u Schillera, za to bardziej skupionego i kontemplacyjnego. W teatrze toruńskim Horzyca inscenizował SEN NOCY LETNIEJ - było to drugie powojenne przedstawienie Szekspira w Polsce (reżyseria: Leokadia Jabłonkówna, 1946), wyreżyserował także m.in. ZA KULISAMI i TYRTEJA wg Cypriana Kamila Norwida - pierwsze wystawienie ZA KULISAMI i jedyne Norwidowskie przedstawienie w Polsce w 125 rocznicę urodzin poety (1946), WESELE Stanisława Wyspiańskiego (1947), ROMEA I JULIĘ Szekspira (1947), ŻYCIE SNEM Calderona (1947), MOZARTA I SALIEREGO Aleksandra Puszkina (1948). Horzyca stworzył teatr autorski, w którym przy współpracy scenografa Leonarda Torwirta i takich aktorów jak Tadeusz Fijewski, Zdzisław Szymański i Kazimierz Wichniarz, stworzył jedną z najważniejszych scen pierwszych powojennych sezonów w Polsce.
"Jakie miejsce w działalności scenicznej Horzycy zajął teatr toruński? Miał tu niewątpliwie, pomimo wszystkich obiektywnych trudności, najlepsze warunki do pracy. - pisała Lidia Kuchtówna. - Ufano mu, nie napotykał takich przeszkód w realizacji swoich przedstawień i w swojej polityce repertuarowej, jak to było w następnych teatrach. Umiał wykorzystać sprzyjające w znacznym stopniu warunki i stworzył w Toruniu scenę, której trzyletni dorobek liczy się w historii teatru polskiego." ("Wielkie dni małej sceny. Wilam Horzyca w Teatrze Ziemi Pomorskiej w Toruniu 1945-1948", Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1972)
Po odejściu Horzycy w teatrze toruńskim było kilka krótkich dyrekcji. W 1958 dyrektorem teatru został Hugon Moryciński, który funkcję tę sprawował do 1972 roku. Moryciński, reżyser odwołujący się w swojej twórczości do przedwojennej spuścizny Reduty i dokonań Leona Schillera, preferował klasyczny repertuar polski i obcy, pozostawiając na marginesie najnowszy dramat, awangardę lat 50. i 60. W 1959 Moryciński zorganizował w Toruniu pierwszą edycję Festiwalu Teatrów Polski Północnej, który odbywał się aż do 1989. Większość przedstawień reżyserował Moryciński, ale w repertuarze pojawiły się także m.in. MYSZY I LUDZIE wg Johna Steinbecka w reżyserii Jerzego Krasowskiego (1965) oraz JAK WAM SIĘ PODOBA Szekspira (1968) i KORDIAN Juliusza Słowackiego (1969) w reżyserii Marka Okopińskiego. Przedstawienia realizowali także Kazimierz Braun, m.in. WESELE Stanisława Wyspiańskiego (1966), WIZYTĘ STARSZEJ PANI Friedricha Dürrenmatta (1967), oraz Krystyna Meissner: SZKOŁA ŻON Wojciecha Bogusławskiego (1968) i ROMULUS WIELKI Friedricha Dürrenmatta (1969).
W 1973 Michał Rosiński, nowy dyrektor toruńskiego teatru, zainaugurował działalność Małej Sceny. W 1976 teatr objął Marek Okopiński podejmując próbę wprowadzenia na scenę dramaturgii współczesnej, dialogującej z ówczesną rzeczywistością. W ten sposób w Toruniu w 1976 pierwszy raz zagrano Sławomira Mrożka (EMIGRANCI, reż. Stanisław Miedziewski), następnie KRAWCA (reż. Stanisław Miedziewski, 1979), i PIESZO (reż. Andrzej Markowicz, 1981). W 1981 zrealizowane zostało przedstawienie BEZ INGERENCJI CENZURY wg scenariusza Elżbiety Bukowińskiej, także reżyserki spektaklu, i Piotra Mitznera na podstawie poezji m.in. Stanisława Barańczaka i Adama Zagajewskiego. W 1983 odbyła się prapremiera MAESTRA Jarosława Abramowa-Neverly'ego w reżyserii Alojzego Nowaka, sztuki napisanej w 1982, odwołującej się do bieżących wydarzeń politycznych.
W 1983 dyrektorem i kierownikiem artystycznym toruńskiej sceny została Krystyna Meissner. W 1990 zorganizowała w Toruniu gościnne występy Wileńskiego Teatru Dramatycznego z przedstawieniami Jonasa Vaitkusa. Rok później ruszył jej autorski projekt - Festiwal Teatralny "Kontakt", będący przeglądem współczesnego teatru z krajów wschodu i zachodu Europy (głównie Rosji, krajów nadbałtyckich, Niemiec, a także Czech, Węgier, Polski).
"Aktualnie istnieje potrzeba zszywania Europy, Wschodu z Zachodem." - mówiła w 1991 Meissner. ("Teatr" 1991, nr 3)
W osiem lat później dodawała:
"Idea festiwalu zmierza przeciwdziałaniu wszelkim odmianom ksenofobii, służąc rozszerzaniu obszarów tolerancji poprzez bogactwo treści i formy przekazu artystycznego, wypływających z różnych źródeł kulturowych i składających się na wielowątkowy obraz kultury naszego regionu Europy." ("Dialog" 1999, nr 8)
W latach 90. "Kontakt" stał się najważniejszym międzynarodowym festiwalem w Polsce i ważnym festiwalem w Europie. Publiczność mogła oglądać przedstawienia reżyserów, którzy byli lub wkrótce stali się europejskimi gwiazdami (Eimuntas Nekrošius, Rimas Tuminas, Piotr Fomienko, Walery Fokin, Christopher Marthaler, Frank Castorf, Thomas Ostermeier).
"Najlepsze edycje festiwalu udowodniły, że 'Kontakt' i kontakt powinny mieć wymiar wielopłaszczyznowego dialogu prezentowanych przedstawień - pisały Joanna Jagodzińska i Marzenna Wiśniewska - wymiar spotkania teatru politycznego z teatrem uniwersalnych prawd ludzkich, teatru czerpiącego z tradycji z teatrem eksperymentalnym, awangardowym, teatru – instytucji z teatrem alternatywnym, teatru dramatycznego z teatrem tańca, lalek, ruchu, teatru dojrzałych mistrzów z teatrem 'młodszych zdolniejszych' z całej Europy, teatru Wschodu z teatrem Zachodu." ("Dziesięć lat KONTAKTU" w: "80 lat teatru w Toruniu 1920-2000", Toruń 2000)
Jako reżyserka Meissner preferowała pozycje z kanonu dramaturgicznego. Wystawiała m.in. BALLADYNĘ Juliusza Słowackiego (1984), SŁUGĘ DWÓCH PANÓW Carla Goldoniego (1986), OPERETKĘ Witolda Gombrowicza (1988), WIECZÓR POLSKI wg NIE-BOSKIEJ KOMEDII Zygmunta Krasińskiego i MAŁEJ APOKALIPSY Tadeusza Konwickiego (1990), REWIZORA Mikołaja Gogola (1993), ZEMSTĘ Aleksandra Fredry (1994), WESELE Stanisława Wyspiańskiego (1996). Wprowadziła na toruńską scenę wiele przedstawień muzycznych, włącznie z operami. Za jej kadencji swoje pierwsze przedstawienia robili w Toruniu Krzysztof Warlikowski (KUPIEC WENECKI Szekspira, 1994) i Marek Fiedor (NIE IGRA SIĘ Z MIŁOŚCIĄ Alfreda de Musseta, 1994).
W 1997 dyrektorem Teatru im. Horzycy została Jadwiga Oleradzka, a kierownikiem artystycznym Andrzej Bubień. Toruńska scena pozostaje w kręgu najnowszych wydarzeń dramaturgicznych, angażuje młodych reżyserów. Marek Fiedor przygotował tu OŻENEK Mikołaja Gogola (1997), Anna Augustynowicz AGNES Catherine Anne (1997). HELMUCIKA Ingmara Villqista w koprodukcji z poznańskim Teatrem Polskim wystawił Paweł Łysak (2002), Norbert Rakowski zrealizował MERLIN MONGOŁ Nikołaja Kolady (2004). Iwona Kempa także pracowała nad dramatem współczesnym, wyreżyserowała SAMOTNY ZACHÓD Martina Mc'Donagha (2002) i SZTUKĘ Yasminy Rezy. Natomiast najnowsza jej premiera to WOYZECK Georga Büchnera (2003).
| Michał Bujanowicz
czerwiec 2004 | |
W październiku 2006 roku dyrektorem artystycznym została Iwona Kempa.
Teatr im. Wilama Horzycy w Toruniu
Plac Teatralny 1
87-100 Toruń
Tel: (+48 56) 622 50 21, 622 52 22, 622 12 45
Fax: (+48 56) 622 37 17
WWW: www.teatr.torun.pl
