Kielecki teatr oficjalnie inaugurował swoją działalność w kwietniu 1945 roku. Od 1946 roku działa pod obecną nazwą. Dziedziczy teatralną tradycję miasta sięgającą 1878 roku, kiedy oddano do użytku budynek goszczący wędrowne grupy teatralne i znanych aktorów przyjeżdżających do Kielc na gwiazdorskie występy.
Od początku swojego istnienia teatr grał wiele poza swoją siedzibą, pokazywał przedstawienia w miejscowościach wokół Kielc, a jego filialną sceną był teatr w Radomiu. Teatr kielecki pozostawał sceną o charakterze prowincjonalnym. Czas jego świetności to lata 1952-1958, kiedy funkcję dyrektora sprawował Tadeusz Byrski, a wicedyrektorem była jego żona, Irena Byrska.
Ambicją obojga było wprowadzenie do teatru najnowszego dramatu zachodniego i realizowanie oryginalnych spektakli wg klasyki. W tym czasie w repertuarze pojawiły się polskie prapremierowe spektakle - Komentarz do podróży Cooka Jeana Giraudoux w reżyserii Byrskiej (1956), czy Kaligula Alberta Camusa w reżyserii Byrskiego (1957). W Kielcach odbyła się ponadto polska prapremiera Pluskwy Włodzimierza Majakowskiego w reżyserii Byrskiej (1955). W czasie ich dyrekcji otworzono przy teatrze pierwszą w Polsce szkołę średnią kształcącą aktorów.
W następnych latach Teatrem im. Stefana Żeromskiego kierowali m.in. Zdzisław Grywałt (1963-1976), Henryk Giżycki (1976-1979), a wreszcie Bogdan Augustyniak (1982-1990). Czas jego dyrekcji przyczynił się do ożywienia kieleckiej sceny. Augustyniaka-reżysera interesował teatr korespondujący z nastrojami i dyskusjami społeczeństwa. Sięgnął więc po Kartotekę Tadeusza Różewicza (1983), wystawił Święto Winkelrida Jerzego Andrzejewskiego i Jerzego Zagórskiego (1985), Ślub Witolda Gombrowicza (1987) i Emigrantów Sławomira Mrożka (1988).
Od 1992 roku kielecką scenę prowadzi reżyser Piotr Szczerski. W Teatrze im. Stefana Żeromskiego przygotował ponad trzydzieści premier, m.in.: Miłość na Krymie Sławomira Mrożka (1994), Próby Bogusława Schaeffera (1996), Opowieści lasku wiedeńskiego Ödöna von Horwátha (1997), Korowód Artura Schnitzlera (1999), Króla Leara Szekspira (2001), Przed sklepem jubilera Karola Wojtyły (2005). W przejmujący sposób o samotności i rozdarciu współczesnego człowieka mówił spektaklem Nowy ład świata na motywach jednoaktówek Harolda Pintera (2006). Gościnnie z Teatrem im. Stefana Żeromskiego współpracowali (...) znani i popularni aktorzy: Jacek Chmielnik wystawił to swoją Psychodramę czyli seks w życiu człowieka (1999), a Jerzy Bończak przygotował serię fars, m.in. Funny money Roy'a Conney'a (2002) oraz Łóżko pełne cudzoziemców Dave'a Freemana (2004). W Kielcach wystawiał też Jan Peszek, który wyreżyserował tu Po deszczu Sergi Belbela (2003).
W ostatniej dekadzie na kieleckiej scenie sięga się do teatralnych korzeni. W 2001 roku Bartłomiej Wyszomirski dał dynamiczną, zwartą myślowo i świetną aktorsko interpretację Antygony Sofoklesa. Niedawno Bogdan Hussakowski pokazał, także naznaczonego aktorskim kunsztem, Męża zdradzonego, czyli Amfitriona Plauta (2009). Julia Wernio reżyserowała Romeo i Julię Williama Szekspira (2010). Grano polską klasykę - Trans-Atlantyk Witolda Gombrowicza (2008, reż. Piotr Sieklucki), Kartotekę(2009, reż. Piotr Jędrzejas) i Białe małżeństwo (2010, reż. Weronika Szczawińska) Tadeusza Różewicza. Swoją reprezentację ma także dramaturgia najnowsza, powstały tu Zabawy na podwórku Edny Mazyi (2008, reż. Julia Wernio), eksperymentalna Samotność pól bawełnianych Bernarda-Marie Koltesa (2009, reż. Radosław Rychcik) i Milczenie Shelagh Stephenson (2010, reż. Katarzyna Deszcz). Tekstem Łukasza Rippera Zabić suberwajzora jak 14 tysięcy kurczaków debiutował jako reżyser Dawid Żłobiński (2008). W kieleckim teatrze przekonująco o uczuciach mówiło się ostatnio także za sprawą literatury rosyjskiej - Piotr Sieklucki przygotował Grigę na motywach opowiadań Antoniego Czechowa (2007), a Krzysztof Jaworski Białe noce wg Dostojewskiego (2009).
Monika Mokrzycka-Pokora
grudzień 2007, aktualizacja luty 2011
Teatr im. Stefana Żeromskiego w Kielcach
ul. Sienkiewicza 32
25-507 Kielce
Tel: (+48 41) 344 60 48
Tel/Fax: (+48 41) 344 47 65
WWW: www.teatr-zeromskiego.com.pl