Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie powstała w 1818 roku. Jest to najstarsza wyższa uczelnia artystyczna Polsce. Założyli ją dwaj krakowscy malarze: Józef Brodowski i Józef Peszka.
Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie powstała w 1818 roku. Jest to najstarsza wyższa uczelnia artystyczna Polsce. Założyli ją dwaj krakowscy malarze: Józef Brodowski i Józef Peszka. Na początku swojego istnienia nie była samodzielną instytucją. Do 1926 roku stanowiła część Oddziału Literatury na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Zakres nauczania obejmował tak zwane "sztuki czyste", a więc malarstwo, rysunek i rzeźbę. Przedmioty te wykładano na trzech katedrach: Malarstwa (Józef Brodowski), Rysunku (Józef Peszka) i Rzeźby (Józef Reidlinger). Brodowski bezskutecznie postulował do władz o utworzenie katedry Architektury, Litografii i Sztycharstwa.
W 1831 roku, bardzo krótko, dyrektorem szkoły był Józef Peszka. Następnie, do 1833 roku funkcję dyrektora pełnił po nim Józef Borodowski. Artysta ten kształcił się w Paryżu. Pomysły przy tworzeniu krakowskiej uczelni czerpał z doświadczeń wyniesionych z Francji. W czasie jego działalności do zajęć obowiązkowych należały m.in.: kopiowanie obrazów dawnych mistrzów, np. Rafaela, studia głów gipsowych i rzeźb antycznych. Były to przedmioty typowe dla akademickiego nauczania w Europie połowy XIX wieku.
Zmiany w dydaktyce Brodowskiego wprowadzić chciał Wojciech Korneli Stattler, wychowanek rzymskiej Akademii św. Łukasza obejmujący po Brodowskim kierownictwo szkołą. Nowością miało być kopiowanie z żywego modela i malowanie z natury. Pomysłów tych nie udało się Stattlerowi wprowadzić w życie. Wpłynęły one jednak na zmianę świadomości artystycznego środowiska Krakowa. Po powstaniu listopadowym, w 1833 roku krakowską akademię przyłączono do Instytutu Technicznego. Jej nazwę zmieniono na Szkołę Rysunku i Malarstwa.
Po 1843 roku pojawiły się nowe przedmioty, m.in. litografia. Powołano do życia tzw. Szkołę Litografii, która funkcjonowała w ramach Szkoły Rysunku i Malarstwa. W kursowym nauczaniu nadal korzystano z dzieł dawnych mistrzów. Olbrzymią pomocą dydaktyczną były zbiory uczelni. W Galerii Akademii znajdowały się obrazy, rysunki oraz odlewy rzeźb antycznych. W latach 1954-60 pojawili się pierwsi znani z dziejów historii polskiej sztuki absolwenci: Artur Grottger, Aleksander Kotsis i Jan Matejko. Wszyscy byli uczniami Władysława Łuszczkiewicza, malarza i od 1850 roku nauczyciela rysunku i perspektywy. Łuszczkiewicz inicjował wyprawy studentów do zabytkowych miejsc. Poza tym na krakowskiej uczelni odbywały się zajęcia z malarstwa pejzażowego (tzw. "krajowidoki"). Pierwsze wyjazdy plenerowe organizowano w Tatry.
Jan Matejko w swojej pracowni, źródło: NAC "Jest rok 1873, Jan Matejko obejmuje dyrekturę Szkoły Sztuk Pięknych. Był już uznanym malarzem za granicą, w kraju. Nagradzany: medalami na Salonach, członkostwem Akademii i Institiut de France, kuszony: dyrekturą czeskiej Akademii Sztuk Pięknych w Pradze - wybiera Kraków." 1
W tym samym roku, kiedy dyrektorem SSP zostaje Jan Matejko, Szkołę Malarstwa i Rysunku przemianowano na Szkołę Sztuk Pięknych. Posiadała ona swój własny statut, po raz pierwszy w swojej historii stała się instytucją samodzielną. Jan Matejko, słynny wówczas malarz historyczny, objął kierownictwo uczelni na dwadzieścia lat. Piastował swoją funkcję do 1893 roku. We wspomnieniach swoich uczniów zapisał się jako nauczyciel inspirujący i podziwiany, silnie trzymający się własnej wizji malarskiej, ale nie niszczący indywidualności swoich studentów. Do najbardziej znanych uczniów Matejki należeli: Stanisław Wyspiański, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer, Leon Wyczółkowski, Wojciech Weiss, Maurycy Gottlieb, Ludwik de Laveaux, Witold Pruszkowski i Franciszek Żmurko. Lista jego wychowanków jest bardzo długa. Uczono się w tzw. pracowniach mistrzowskich, gdzie nauka odbywała się dzięki bliskiej relacji mistrz-uczeń. Jedną z takich majsterszuli była (od 1879 roku) pracownia Jana Matejki.
"Matejko był organizatorem i dyrektorem w latach 1873-1893, autonomicznej już, Szkoły Sztuk Pięknych. Jej status administracyjny w porównaniu z warszawską Klasą Rysunkową był zdecydowanie wyższy. Za dyrekcji Jana Matejki Szkoła, ze zmiennym powodzeniem aspirowała do rangi akademii i starała się realizować akademicki program, jakkolwiek wszędzie w owym czasie już go modyfikowano. Nie powstały jednak klasy specjalistyczne malarstwa gatunkowego, oprócz słynnej meisterschule kompozycji Matejki. Zlikwidowano także jedyny przedmiot specjalistyczny malarstwa gatunkowego, który istniał przez cały czas pracy szkoły w ramach Instytutu Technicznego - krajowidoki. Ten brak pejzażu w dydaktyce krakowskiej szkoły, który w ostatniej ćwierci wieku prasowi oponenci Matejki jednoznacznie identyfikowali z plenerem, stał się jednym z najpoważniejszych zarzutów wobec jego koncepcji programowej." 2
Po śmierci Matejki 26 marca 1895 roku na stanowisko dyrektora SSP wybrano Juliana Fałata. Kształcił się on na uczelni krakowskiej, ale także w Zurychu i Monachium. Po objęcie przez Fałata stanowiska dyrektora wizerunek szkoły zmienił się diametralnie. Chociaż nadal dyscypliną dominującą było malarstwo, zerwano z akademickim nauczaniem. Nowy dyrektor zaprosił do współpracy malarzy modernistów. W 1895 roku rozpoczęli prace w szkole: Teodor Axentowicz i Leon Wyczółkowski. Rok później dołączył Jacek Malczewski. W 1900 roku wśród kadry pojawił się Józef Mehoffer, a niedługo po nim Stanisław Wyspiański. Do grupy tej dołączyli jeszcze: Józef Pankiewicz, Ferdynand Ruszczyc (obaj w 1906 roku) i Wojciech Weiss (1907).
"W twórczości samego Fałata poszukiwanie piękna ustępuje emocjonalnemu doznaniu i dokładności obserwacji. W nauczaniu tak jemu, jak jego kolegom chodziło o otwarcie serca studenta na pierwotne moce ukryte w ludzie. Matejkę interesował naród w doniosłych momentach dziejów, dla ekipy Fałata najważniejszy był l u d. Chcieli, aby jego moce ukazały się w obrazach i służyły wszystkim." 3
Julian Fałat, "Powrót z polowania z łosiem", olej, płótno, fot. Tomasz Szemalikowski Dzięki staraniom Juliana Fałata, 1 października 1900 roku Szkoła Sztuk Pięknych otrzymała status Akademii. Do zasług Fałata należał także rozwój grafiki. Techniki graficzne były bardzo modne wśród artystów okresu Młodej Polski. Pionierem litografii był Leon Wyczółkowski, uczeń Wojciecha Gersona i Jana Matejki. W swojej twórczości dużo miejsca poświęcił grafice Stanisław Wyspiański, wykorzystując ją głównie do dekoracji książek. Na uczelni krakowskiej brakowało warsztatów graficznych. W 1909 roku powołano Szkołę Specjalną Grafiki, z prowadzącym Józefem Pankiewiczem. Jednak dopiero w roku 1923 stworzono samodzielną Katedrę Grafiki. Jej kierownictwo zaproponowano 71-letniemu wówczas Wyczółkowskiemu. Nie przyjął tej propozycji. Katedrę objął jego uczeń Jan Wojnarski.
Pod odejściu Juliana Fałata, w 1909 roku krakowską uczelnią kierowali kolejno: Leon Wyczółkowski, Teodor Axentowicz, Konstanty Laszczka, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer i inni artyści, których twórczość wiąże się z epoką Młodej Polski. Tuż przed wybuchem II wojny światowej, w roku 1931, rektorem został Fryderyk Pautsch.
Studenci i pedagodzy akademii stworzyli silny ośrodek artystyczny w Krakowie przełomu wieków. W dwudziestoleciu międzywojennym powstało kilka ugrupowań artystycznych.
"(...) Wszystko to jakby omija uczących, nie omija jednak studentów. Przed i po wojnie pojawiają się kolejne opozycje uczniowskie: związany z ekspresjonizmem, psychologizm Młodej Polski, już pod koniec wojny - formizm, określający się zrazu jako ekspresjonizm; przyszli kapiści, którzy zastają jeszcze niedobitki Młodej Polski - to już lata dwudzieste, i na koniec, w latach trzydziestych pierwsza Grupa Krakowska. Profesorom każdorazowo zarzucano konserwatyzm - zarzuca się go i dziś." 4
W 1917 roku otwarto pierwszą wystawę Ekspresjonistów Polskich, grupy, której założycielami byli: Tytus Czyżewski, Andrzej i Zbigniew Pronaszkowie. Dołączyli do nich: Stanisław Witkiewicz, Romuald Karol Witkowski, Leon Chwistek.
Inną grupą silnie związaną z uczelnią był Komitet Paryski. Powstał w 1924 roku z inicjatywy studentów skupionych wokół pracowni Józefa Pankiewicza. Kontynuowali oni tradycje postimpresjonistyczne. W skład Komitetu weszli: Hanna Rudzka-Cybisowa, Jan Cybis, Józef Czapski, Artur Nacht-Samborski, Tadeusz Piotr Potworowski, Zygmunt Waliszewski. Założyli oni w Paryżu filię krakowskiej ASP, na której czele stanął sam Pankiewicz.
W roku 1930 powstała Grupa Krakowska. Założyli ją awangardowi twórcy: Sasza Blonder, Maria Jarema, Leopold Lewicki, Adam Marczyński, Erna Rosenstein, Jonasz Stern i inni. W czasie wojny skupili się wokół teatru Tadeusza Kantora.
W chwili wybuchu II wojny światowej Niemcy zamknęli krakowską uczelnię. Po tzw. Sonderaktion Krakau większość profesorów wyższych szkół trafiła do obozów koncentracyjnych w Sachsem-Oranienburg i Dachau. W latach 1940-43 na miejscu Akademii Sztuk Pięknych istniała Szkoła Rzemiosła Artystycznego (Staadtliche Kunstgewerbeschule). Jej dyrektorem został rzeźbiarz Heerde. Wśród polskich wykładowców byli: Fryderyk Pautsch, Władysław Jarocki i Stanisław Kamocki. Natomiast studiowali: Tadeusz Brzozowski, Adam Hoffmann, Jerzy Kujawski, Kazimierz Mikulski, Jerzy Nowosielski, Mieczysław Porębski i Marek Rostworowski. Szkołę zamknięto, w chwili odkrycia działalności konspiracyjnej.
Gdy w 1945, zaraz po wyzwoleniu Krakowa, rozpoczęto prace nad odbudową akademii, niewielu starych nauczycieli powróciło na uczelnię. Wielu artystów zginęło w obozach koncentracyjnych, albo rozstrzelano ich, tak jak Ludwika Pugeta i Jana Burczaka. Przeżył Józef Mehoffer i Xawery Dunikowski.
Pierwszym powojennym rektorem został Eugeniusz Eibisch, malarz związany z kolorystami. Funkcję rektora pełnił od lutego 1945 roku do roku 1950, kiedy przeniósł się do Warszawy. Do współpracy zaprosił Zbigniewa Pronaszko, Hannę Rudzką-Cybisową, Xawerego Dunikowskiego, Władysława Jarockiego, Fryderyka Pautscha, Czesława Rzepińskiego i Wojciecha Weissa. Wśród kadry dominowali koloryści wywodzący się z przedwojennego Komitetu Paryskiego.
"Uważano, że Eibisch zrewolucjonizował Akademię. Stanisław Teisseyre był zdania, że rewolucja ta polegała na zajęciu się kształceniem świadomości plastycznej, a zatem na subiektywizacji artystycznej problematyki; wedle Jacka Pugeta krakowska Akademia, nie mając akademickich tradycji jak Akademia paryska, woła raczej o reformę ducha, nie o reformę struktur." 5
Pod koniec lat 1940. pojawili się nowi wykładowcy. W 1947 roku kierownikiem Katedry Malarstwa Dekoracyjnego został Wacław Taranczewski. Dwa lata później powstał Wydział Rzeźby z profesorami: Xawerym Dunikowskim, Jackiem Pugetem, Jerzym Bandurą i Wandą Ślędzińską. W 1949 roku, na Zjeździe Związku Polskich Artystów Plastyków w Katowicach nurtem obowiązującym w kraju został realizm socjalistyczny. Silne naciski ze strony państwa nie ominęły krakowskiej uczelni. Wielu młodych twórców uległo ideologicznej indoktrynacji.
Na krakowskiej ASP powstało Koło Samokształceniowe założone przez jednego ze studentów - Andrzeja Wróblewskiego. Dołączyli do niego: Andrzej Strumiłło, Andrzej Wajda, Jan Tarasin i inni.
W 1948 roku otwarto w krakowskim Pałacu Sztuki I Wystawę Sztuki Nowoczesnej. W wystawie wzięli udział twórcy nowocześni, sprzeciwiający się narzuconym przez władze ograniczeniom. W 1957 roku powstała II Grupa Krakowska. Oprócz Jaremy, Marczyńskiego i Sterna z okresu przedwojennego pojawiły się nowe postacie: Tadeusz Brzozowski, Tadeusz Kantor, Alfred Lenica, Daniel Mróz, Jerzy Nowosielski, Kazimierz Mikulski.
Działalność artystów awangardowych była niewygodna dla władz. Dlatego też na jednym ze swoich wystąpień Włodzimierz Sokorski, ówczesny Minister Kultury i Sztuki, chcąc pozyskać jak największe rzesze studentów mówił:
"Jeżeli wam któryś z profesorów się nie podoba, to przyjdźcie do mnie o każdej godzinie dnia i nocy i takich profesorów będziemy się pozbywać. Dziś chce wam wszystkim powiedzieć, że profesor Tadeusz Kantor nie jest już profesorem. Takich profesorów my nie potrzebujemy." 6
W latach 1950. nastąpiła reorganizacja struktur uczelni. W 1950 roku połączono Akademię Sztuk Pięknych z Wyższą Szkołą Sztuk Plastycznych. Zmieniono nazwę na Akademia Sztuk Plastycznych. Dzięki fuzji z PWSP Akademia zyskała nowe specjalizacje z zakresu architektury wnętrz, włókiennictwa, projektowania poligraficznego i konserwacji zabytków. Zmienił się jej dotychczasowy charakter. Wśród prowadzonych zajęć obok sztuk czystych pojawiły się sztuki użytkowe. W 1952 roku Wydział Grafiki w Katowicach stał się filią krakowskiej uczelni. Po 1953 roku, latach politycznej odwilży, powstała Katedra Grafiki. Jej kierownictwo objął prof. Mieczysław Wejman. W 1957 roku powrócono do nazwy Akademia Sztuk Pięknych.
W 1966 pojawili się w Krakowie "Wprostowcy": Jacek Waltoś, Maciej Bieniasz, Zbylut Grzywacz, Barbara Skąpska, Leszek Sobocki. Związani byli z pracownią Emila Krchy. O ich założeniach pisał historyk sztuki Piotr Piotrowski:
"(...) opozycja wobec twórczości akademickiej, salonowej, wyalienowanej z problemów codziennego i potocznego doświadczenia, najbardziej interesowała artystów, którzy chcieli przemawiać 'wprost': 'Chcemy mówić wprost, nie pomijać wielorakich możliwości w plastyce: tematów, symboli, form znaczących, tworzywa stosownego do treści', pisali w 1966 roku członkowie grupy." 7
W gronie powojennych wykładowców malarstwa znaleźli się: Jonasz Stern, Jerzy Nowosielski, Konrad Srzednicki, Adam Marczyński, Wacław Taranczewski, Janina Kraupe, Włodzimierz Kunz.
Ważną postacią był Jerzy Nowosielski, który w 1960 roku objął prowadzenie katedry malarskiej. Niezwiązany z kolorystami, wzbogacił uczelnię krakowską dzieląc się ze studentami nowymi wartościami. O jego pracowni i sposobie nauczania pozostało wiele wspomnień:
"Jerzy Nowosielski nie tyle u c z y ł ile n a u c z a ł malarstwa i nie tylko - budował pogląd na świat. Jeżeli o niektórych pedagogach można by powiedzieć, że kształtowali uczniów jak mistrzowie życia duchowego, to określenie odnosi się wybitnie do Nowosielskiego, bo nauczał on także niejako 'obok' malarstwa; niezależnie od korekt, wykładał studentom w pracowni fundamentalne sprawy sztuki, omawiał szczególnie mu bliskie kierunki artystyczne - znany jest jego wykład o kubizmie. Poruszał zagadnienia teologiczne. Otwierał świadomość studentów w dziedzinach innych niż malarstwo, ale zawsze z malarstwem związanych i mających na nie głęboki wpływ." 8
Odwołując się do długiej tradycji, 28 września 1979 uczelnia krakowska przyjęła imię Jana Matejki. Do jej najbardziej znanych absolwentów, których twórczość wpłynęła na wizerunek polskiej sceny plastycznej, należą: Louis Marcousis, Mojżesz Kisling, Tadeusz Makowski, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Jerzy Nowosielski, Andrzej Wajda, Tadeusz Kantor i wielu innych.
Obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie posiada sześć wydziałów: Wydział Malarstwa, Rzeźby, Grafiki, Wydział Architektury Wnętrz, Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki, Wydział Form Przemysłowych. Poza tym są jeszcze: Międzywydziałowa Pracownia Intermediów oraz Międzywydziałowa Katedra Historii i Teorii Sztuki oraz Języków obcych.
Rektorzy:
1873-1893 Jan Matejko, Dyrektor Szkoły Sztuk Pięknych
1893-1895 Władysław Łuszczkiewicz, Pełniący Obowiązki Dyrektora Szkoły Sztuk Pięknych
1895-1900 Julian Fałat, Dyrektor Szkoły Sztuk Pięknych
1900-1905 Julian Fałat, Dyrektor Akademii Sztuk Pięknych
1905-1909 Julian Fałat, Rektor Akademii Sztuk Pięknych
1909/1910 Leon Wyczółkowski
1910/1911 Teodor Axentowicz
1911/12 Konstanty Laszczka
1912/13 - 1913/14 Jacek Malczewski
1914/15 - 1917/18 Józef Mehoffer
1918/19 Wojciech Weiss
1919/20 - 1921/22 Józef Gałęziowski
1922/23 - 1926/27 Adolf Szyszko-Bogusz
1927/28 Teodor Axentowicz
1928/29 Adolf Szyszko-Bogusz
1929/30 - 1930/31 Konstanty Laszczka
1931/32 Fryderyk Pautsch
1932/33 Józef Mehoffer
1933/34 - 1935/36 Wojciech Weiss
1936/37 - 1939 Fryderyk Pautsch
1945 - 1946/47 Pełniący Obowiązki Rektora Eugeniusz Eibisch
1947/48 - 1948/49 Rektor Eugeniusz Eibisch
1949/50 Zbigniew Pronaszko
1950/51 Zygmunt Radnicki
1951/52 Konrad Srzednicki
1952/53 - 1953/54 Mieczysław Wejman
1954/55 - 1966/67 Czesław Rzepiński
1967/68 - 1971/72 Mieczysław Wejman
1972/73 - XII 1980 Marian Konieczny
XII 1980 - 1986/87 Włodzimierz Kunz
1987/88 - 1992/93 Jan Szancenbach
1993/94-1996 Włodzimierz Kunz
1996-2002 Stanisław Rodziński
2002-2008 Jan Pamuła
Przypisy:
1."175 lat nauczania malarstwa, rzeźby i grafiki w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych", red. Ząbkowski J., Kraków, 1994, s. 36
2."Polskie szkolnictwo artystyczne. Dzieje teoria praktyka. Materiały LIII ogólnopolskiej sesji naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki." Warszawa 2005, s.120-121
3."175 lat nauczania malarstwa..." Op. cit., s. 40
4.Ibidem.
5.Op. cit., s. 55
6.Stanisław Dawski "Tamte czasy" (w:) "Szkice z pamięci. Monografia uczelni." Cz. I, Akademia Sztuk Pięknych, Wrocław 1996, s. 30
7.Piotr Piotrowski "Znaczenia modernizmu", Poznań 1999, s. 97
8."175 lat nauczania malarstwa..." Op. cit., s. 67-68
Opracowanie: Sabina Steckiewicz
grudzień 2006
Władze uczelni:
- Rektor w kadencji 2012-2016: prof. Stanisław Tabisz
- Prorektor ds. Nauki i Spraw Zagranicznych: prof. Adam Wsiołkowski
- Prorektor ds. Studenckich: prof. Jerzy Nowakowski
Wydziały:
- Wydział Malarstwa, pl. Matejki 13
- Dziekan: dr hab. Piotr Korzeniowski, prof. ASP
Prodziekan: dr hab. Witold Stelmachniewicz, prof. ASP
- Wydział Rzeźby, pl. Matejki 13
- Dziekan: prof. Józef Murzyn
Prodziekan: dr hab. Ewa Janus, prof. ASP
- Wydział Grafiki, ul. Humberta 3
- Dziekan: prof. dr hab. Krzysztof Tomalski
Prodziekan: dr hab. Tomasz Daniec prof ASP
- Wydział Architektury Wnętrz, ul. Humberta 3
- Dziekan: dr hab. Beata Gibała-Kapecka prof. ASP
Prodziekan: dr hab. Joanna Kubicz prof. ASP
- Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki, ul. Lea 29
- Dziekan: dr hab. Marta Lempart-Geratowska, prof. ASP
Prodziekan: dr Jarosław Adamowicz
- Wydział Form Przemysłowych, ul. Smoleńsk 9
- Wydział Intermediów
- Dziekan: prof. dr hab. Artur Tajber
Prodziekan: dr Mariusz Front
stan na: czerwiec 2016
Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie
Plac Matejki 13
31-157 Kraków
tel. +48 12 422-24-50
fax +48 12 422-65-66
WWW: www.asp.krakow.pl
aktualizacja: maj 2016
