"Wszystko może się przytrafić", reż. Marcel Łoziński

Film Marcela Łozińskiego z 1995 roku, przez widzów uznany w internetowym plebiscycie z okazji projektu "100/100. Epoka Polskiego Filmu Dokumentalnego" za najlepszy polski dokument w historii.

Marcel Łoziński często problematyzował w swojej twórczości pozycję dokumentalisty. W "Ćwiczeniach warsztatowych" (1986) za pomocą montażu przeinaczał wypowiedzi osób przepytywanych w sondzie ulicznej (o czym informacja pojawiła się w napisach końcowych filmu); w "Żeby nie bolało" (1998) powracał po 23 latach do bohaterki swojego filmu "Wizyta" i pokazywał wątpliwości portretowanej kobiety co do całego procesu filmowania.

Do dzieł uznanego dokumentalisty poruszających tę kwestię można zaliczyć również "Wszystko może się przytrafić". Zamysł był prosty: Łoziński odwiedził ze swoim synem, sześcioletnim Tomaszkiem, oraz ekipą filmową warszawskie Łazienki Królewskie i zachęcił dziecko, by zaczepiało siedzące na ławkach starsze osoby. Śmiały i bezpośredni chłopiec przeprowadził tak kilkanaście rozmów: czasami komicznych, czasem wzruszających. Film jest nieskomplikowany, ale bardzo dobitny: czerwona kurteczka Tomaszka kontrastuje z burymi ubraniami seniorów, a między kolejnymi scenami widzimy ujęcia, na których dziecko jeździ na hulajnodze i bawi się, podczas gdy starsze osoby siedzą na ławkach, często samotnie.

Chłopiec zadaje napotkanym osobom wyjątkowo niedyskretne pytania. Do wielu z nich wprost mówi, że są starzy i zadaje pytania o śmierć. Bezdomną kobietę zbierającą butelki zasypuje gradem pytań dotyczących jej życia. Dziecko jest jak porte-parole dokumentalisty – wyciąga z ludzi historie, niekiedy trudne i bolesne. Robi to w sposób bardziej obcesowy, niż mógłby sobie na to pozwolić dorosły człowiek, ale być może poniekąd uczciwszy. Dziecko jest bezpośrednie i nie manipuluje ludźmi, by wyciągnąć z nich odpowiedzi, do czego często uciekają się dokumentaliści.

Jako że film Łozińskiego jest w pewnym stopniu autotematyczny, ciekawość wzbudza proces jego powstania. Wiele niezwykle interesujących informacji wyjawił po 22 latach od powstania dzieła Tomasz Łoziński w wywiadzie dla portalu "Menway". Okazało się, że dokument był częściowo inscenizowany: dwoje spośród rozmówców zostało dowiezionych na plan, w tym bezdomna kobieta, najwyraźniej potrzebna Marcelowi Łozińskiemu w filmie (zastanawiające, czy sama wybrałaby się do eleganckiego, grodzonego warszawskiego parku). Chłopiec miał mikrofon wpięty w kurteczkę, a zdjęcia były robione z daleka, operator kamery był więc często niewidoczny dla bohaterów. Tomasz Łoziński utrzymuje, że większość osób była informowana o tym, że zostało nagranych dopiero po fakcie. Łoziński przyznał też, że ojciec pod koniec zdjęć musiał zachęcać go do dalszych rozmów:

Wtedy tata szukał sposobów, żeby mnie jakoś przekonać. Wskazywał mi jakiegoś pana i mówił: "Zobacz, ten pan jest biedny...". "Biedny? Jak to? Skąd wiesz?". "Ma podartą koszulę...". "Super, to biegnę".

Z kolei sam reżyser, Marcel Łoziński, w wywiadzie dla "Kwartalnika Filmowego" mówił, że nigdy nie posłużył się w swojej pracy metodą ukrytej kamery, a bohaterowie "Wszystko może się przytrafić" od razu byli informowani o tym, że syn Łozińskiego jest członkiem ekipy filmowej.

12 lat poźniej Łoziński i jego syn wrócili do Łazienek, by nakręcić kontynuację filmu, zatytułowaną "A gdyby tak się stało". Tomasz jest już dorosły, a ławki, na których ponad dekadę temu siedzieli jego rozmówcy – puste.

"Wszystko może się przytrafić" zdobyło wiele nagród na festiwalach filmowych: Grand Prix i nagrodę miesięcznika "Film Pro" na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie, Grand Prix na Festiwalu Filmów Państw Bałtyckich w Bornholmie, dwie nagrody w Oberhausen, Dyplom Honorowy na Lubuskim Lecie Filmowym oraz Golden Gate Award na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w San Francisco.

Autorka: Natalia Sajewicz, czerwiec 2019

marcel łoziński