Film jest adaptacją powieści Tomasza Tryzny – "Tajemniczej opowieści o dojrzewaniu" – uznanej przez polską krytykę literacką za jeden z najważniejszych debiutów lat dziewięćdziesiątych w polskiej prozie. Książka porusza temat inicjacji młodych dziewcząt, które wchodzą powoli w świat dorosłych – zaczynają prowadzić własne życie, odkrywać miłość, pierwsze fascynacje, okrucieństwo.
Historia Marysi, która po przeprowadzce ze wsi do dużego miasta zaczyna chodzić do nowej szkoły, to przede wszystkim charakterystyka mentalności współczesnego Polaka, ale również studium dorastania. Marysia jest zamkniętą, nieśmiałą dziewczynką, dodatkowo ma kompleks z powodu swojego "wiejskiego" pochodzenia; jest konserwatywnie wychowywana przez matkę. W nowym miejscu zaprzyjaźnia się z Kasią, która wprowadza dziewczynę w świat sztuki, intelektu – świat do tej pory Marysi całkowicie nieznany. Kasia komponuje muzykę – wyznaje, że robi to przez demona, który umożliwia jej tworzenie. Trzeba odrzucić siebie, wyrzec Boga. Marysia więc oddala się od swojej katolickiej i konserwatywnej rodziny; w pewnym momencie jednak orientuje się, że posunęła się za daleko. Zrywa z Kasią i zaprzyjaźnia z Ewą. Ewa pochodzi z bogatego domu, wciąga Marysię w inny świat – łatwych przyjemności, pieniądza. Dziewczynka powoli staje się kobietą. Nowe doświadczenia niosą ze sobą również brutalność i okrucieństwo…
Kino Wajdy jest specyficzne i operuje własnym językiem, dlatego Wajdowska "Panna Nikt" niewiele przypomina oryginał, dodatkowo reżyser zmienił zakończenie, przez co obraz ma całkowicie inną wymowę niż książka. Tadeusz Sobolewski pisał w "Tygodniku Powszechnym":
U Wajdy wolność jest pokusą, ukazaną z lękiem, jak w moralizującym kazaniu. Bohaterka nie ma innego wyjścia, jak wrócić do domu rodzinnego, gdzie po telewizji głośno mówi się pacierz i za karę dostaje od ojca pasem. Inaczej niż w książce, Marysia zostaje ocalona, ale nie wyciąga z przebytego doświadczenia żadnych wniosków. Wystarczy, że wróciła do domu; pozostaje jej posłuszeństwo jako jedyne wyjście.
W książce Tryzna opisał historię trzech piętnastoletnich dziewczyn w sposób, który momentami przeraża. To świat fantazji, marzeń, wyobrażeń i oczekiwań, a wszystko to doprawiane aurą zmysłowości, seksualności i tego przedziwnego sposobu odbierania świata, kiedy ma się piętnaście lat i nie wie, co jest wyobrażeniem, a co rzeczywistością.
"Panna Nikt", Polska 1996. Reżyseria: Andrzej Wajda, scenariusz: (na podstawie powieści Tomka Tryzny "Panna Nikt") Radosław Piwowarski, zdjęcia: Krzysztof Ptak, scenografia: Janusz Sosnowski, kostiumy: Małgorzata Stefaniak, muzyka: Andrzej Korzyński, montaż: Wanda Zeman, producent: Janusz Morgenstern. Występują: Anna Wielgucka (Marysia Kawczak), Anna Mucha (Kasia Bogdańska), Anna Powierza (Ewa), Stanisława Celińska (matka Marysi), Jan Janga-Tomaszewski (ojciec Marysi), Małgorzata Potocka (matka Ewy), Leszek Teleszyński (ojciec Ewy), Małgorzata Pieczyńska (matka Kasi), Anna Romantowska (wychowawczyni), Adam Siemion (Tadzio, brat Marysi), Daniel Urban, Mateusz Grydlik, Paulina Białoskórska, Maria Klejdysz (ciotka Kasi), Marta Jędykiewicz, Karolina Soból, Paulina Soból, Marcin Malicki, Anemona Knut (Klaudia), Elżbieta Karkoszka (nauczycielka plastyki), Małgorzata Hajewska-Krzysztofik (wariatka). Produkcja: Studio Filmowe Perspektywa, Telewizja Polska. Koprodukcja: Wytwórnia Filmów Dokumentalnych Com Engineering, współfinansowanie: Agencja Produkcji Filmowej, dystrybucja: Syrena Entertainment Group. Czas trwania 98 min. W kinach od 25 października 1996.
Nagrody filmowe:
- 1997: Wyróżnienie Specjalne Jury za obiecującą rolę młodej aktorki dla Anny Wielguckiej na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie
- 1997: nagroda za reżyserię dla Andrzeja Wajdy na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Troi.
Autor: Joanna Pawluśkiewicz, grudzień 2006 r.