A są to teksty bardzo istotne i przejmujące: fragmenty Psalmu 114, Apokalipsy, "Eumenidy" Ajschylosa, I Listu do Koryntian św. Pawła, "La cimentière marin" Paula Valéry'ego, "Auschwitz" Louisa Aragona, "Ciał" Władysława Broniewskiego i "Warkoczyka" Tadeusza Różewicza. Teksty wybrał i zestawił kompozytor, wszystkie są przełożone na łacinę.
Utwór składa się z trzech części: I. Lamentatio, II. Apocalypsis, III. Apotheosis. Trzecia część zakończona jest słowami zaczerpniętymi z poematu Valéry'ego: "Wstaje wiatr. Spróbujmy żyć".
W większości utworów Krzysztofa Pendereckiego podejmujących temat śmierci kompozytor nawiązuje w jakiś sposób do średniowiecznego motywu "Dies irae". Jednak nie zawsze melodia sekwencji zostaje przytoczona - jak na ironię, właśnie w utworze zatytułowanym "Dies irae" funkcjonuje tylko jej tytuł. W "Polskim Requiem" i "Czarnej masce" użyty jest jej tekst opracowany muzycznie przez kompozytora. Cytaty melodii sekwencji znajdujemy w operze "Diabły z Loudun" czy też "Raju utraconym".
Regina Chłopicka (w książce "Krzysztof Penderecki między sacrum a profanum. Studia nad twórczością wokalno-instrumentalną", Akademia Muzyczna, Kraków 2000) umiejscawia wyraziste "Dies irae" w drugiej fazie stylistycznej twórczości kompozytora, zatytułowanej "W poszukiwaniu wartości uniwersalnych. Między sonoryzmem i polifonią" (1962-74). Z kolei Mieczysław Tomaszewski (w dziele "Krzysztof Penderecki i jego muzyka. Cztery eseje", Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 1994) zalicza utwór do trzeciego z wyróżnionych przez siebie okresów twórczości Pendereckiego, który nazwał fazą "Przełomu i pierwszej syntezy" i "Fazą Pasji" (1965-71). Podkreśla, że w utworach z tego okresu miejsce ludyczności zajmuje dramatyczność, postawy prowokującej – wyrażająca, a ekspresja nabrzmiewa emocjami. Brzmienia dawniej wynalezione zaczynają służyć "wielkim" tematom zła i ciemności, śmierci i ocalenia, zagłady i nadziei.
Rzeczywiście - inne utwory pochodzące z tego okresu to "Pasja wg św. Łukasza", "Diabły z Loudun", "Jutrznia I" i "Jutrznia II". Utwory poprzedzające tę fazę to "Stabat Mater" (która stała się później integralną częścią "Pasji") oraz "Brygada śmierci". Przy tym utworze na głos recytujący i taśmę z 1963 roku warto na chwilę się zatrzymać, gdyż była to pierwsza kompozycja, w której Penderecki podjął temat zbiorowej zagłady. Podejście do tekstu było w niej zupełnie inne niż w "Dies irae", może nawet zbyt dosłowne, bo w formie zrozumiale recytowanych w języku polskim fragmentów autentycznego dziennika Leona Weliczkera z obozu zagłady.
Ekspresjonistyczny utwór "Dies irae" został skomponowany na uroczystość odsłonięcia Międzynarodowego Pomnika Ofiar Faszyzmu w Oświęcimiu-Brzezince, tam też odbyło się jego prawykonanie.
Autor: Aleksandra Jagiełło-Skupińska, marzec 2011.
