Bruno Schulz, "Spotkanie. Żydowski młodzieniec i dwie kobiety w zaułku miejskim", 1920, olej na tekturze, 53 x 70 cm, wł. Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie, fot. dzięki uprzejmości Muzeum Literatury Motywem przewodnim obrazu jest tytułowe spotkanie dwóch różnych światów, dwóch pozostających w nieusuwalnym napięciu sfer.
Do dziś niewiele wiadomo na temat prac malarskich Brunona Schulza, znanego przede wszystkim z dzieł literackich i rysunkowych. W literaturze dotyczącej tego twórcy pojawiały się wprawdzie informacje na temat malarstwa, znane były też nieliczne fotografie przedstawiające płótna jego autorstwa. Jednak pierwsza kompozycja olejna artysty odkryta została dopiero w 1992 roku. Wydarzenie to zbiegło się z obchodami Roku Brunona Schulza ogłoszonego przez UNESCO z okazji setnej rocznicy urodzin i pięćdziesiątej rocznicy śmierci twórcy. Obraz funkcjonuje dziś pod tytułem nadanym mu podczas przeprowadzonej wówczas ekspertyzy, nie pochodzi więc od autora, który rzadko nazywał swoje prace.
Temat przedstawienia należy do często powracających w rysunkowej i literackiej twórczości Schulza. Relacje między mężczyznami a kobietami, często lekkich obyczajów, pojawiają się w licznych szkicach i rysunkach. "Spotkanie. Żydowski młodzieniec i dwie kobiety w zaułku miejskim" z 1920 roku stanowi jedną z interpretacji motywu zetknięcia się dwóch różnych światów, dwóch pozostających w nieusuwalnym napięciu sfer, uosabianych w twórczości Schulza przez płeć kobiecą i męską.
Obraz dowodzi kunsztu malarskiego i potwierdza doświadczenie artystyczne twórcy. Zarówno kompozycja dzieła, jak i zastosowana w nim konstrukcja przestrzeni wskazują na dużą biegłość. Modelowane światłem bryły dają poczucie głębi, przestrzenności pejzażu. Ciepła kolorystyka z dominacją czerwieni, żółci i oranżu, buduje nastrój i wskazuje na porę zachodu słońca. W przemyślany sposób rozłożone są kontrasty barwne: ciemna postać chasyda dominuje w lewej części kompozycji, zaś jasny strój jednej z kobiet odznacza się w drugiej.
"Spotkanie" zdradza też znajomość nowych tendencji w sztuce europejskiej. Uproszczone, stylizowane formy i sposób budowania przestrzeni, a także operowania plamą barwną, wskazują na znajomość formizmu i ekspresjonizmu, a także nurtów kolorystycznych.
Scena spotkania rozgrywa się w niewielkim miasteczku, którego zabudowania stanowią tło dla umieszczonych na pierwszym planie bohaterów. Po lewej stronie widnieje postać młodego chasyda, ubranego w czarny chałat i kapelusz z szerokim rondem. Mężczyzna, z ręką złożoną na piersi, składa głęboki ukłon przechodzącym obok kobietom. Dwie młode damy, ubrane w modne płaszcze i charakterystyczne dla epoki małe kapelusiki, umieszczone zostały po prawej stronie kompozycji. Ukazane tyłem, kroczą w stronę widocznych w oddali zabudowań miasta. Jedna z nich odwraca głowę i spogląda w kierunku widza, spojrzenie drugiej zaś skierowane jest na chasyda.
Napięcie między postaciami reprezentującymi różne światy, systemy wartości i wierzeń, podkreślone zostało przez kompozycję obrazu. Żydowski mężczyzna i mijające go kobiety zajmują dwie odrębne części kompozycji, wyraźnie oddzielone od siebie przebiegającym między nimi murem. Ten podział dodatkowo wzmacnia kolorystyka drugiego planu, ciemna postać Żyda umieszczona została bowiem na tle czerwonych skał, natomiast za kobietami widoczne są kolorowe bryły domów.
Wyraźna granica, jaka dzieli w obrazie świat młodego Żyda od świata atrakcyjnych kobiet, może znaleźć uzasadnienie w występujących często w twórczości literackiej i rysunkowej Schulza wątkach mizoginistycznych. Mężczyzna najczęściej jest w jego ujęciu uosobieniem władz umysłowych i twórczych, które wszakże ulegają zniszczeniu, gdy poddaje się urokowi kobiety. Ta zaś utożsamiana jest przez pisarza ze wszystkim, co rzeczowe, materialne, praktyczne; jest zaprzeczeniem pierwiastka poetyckiego i artystycznego. W twórczości Schulza erotyczna więź między przedstawicielami przeciwnych płci nabiera charakteru metaforycznego: los kobiety staje się synonimem upadku, a nawet apokaliptycznej wizji świata, ostatecznie zdominowanego przez pragmatyzm, gdzie brak miejsca na wzniosłe wartości i sztukę.
Literatura:
• "Bruno Schulz. In memoriam 1892-1992", red. Małgorzata Kitowska-Łysiak, Lublin 1992
• "Bruno Schulz 1892-1942", red. Wojciech Chmurzyński, pamiętnik wystawy "Bruno Schulz. Ad Memoriam", Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie, Warszawa 1995
Autor: Magdalena Wróblewska, czerwiec 2011
Bruno Schulz
"Spotkanie. Żydowski młodzieniec i dwie kobiety w zaułku miejskim"
1920
olej na tekturze, 53 x 70 cm
wł. Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie