Rok 2014: najważniejsze książki o sztuce

no-image, Rok 2014: najważniejsze książki o sztuce

W dobie digitalizacji los papierowych książek wydawał się przesądzony. A jednak narastający kryzys wydawniczy nie objął dziedziny sztuki. Artbooki, photobooki, wywiady rzeki i monografie – powstają coraz okazalsze i jest ich coraz więcej. Zdarza się, że zastępują prasową publicystykę lub kuratorskie wystawy. Oto 20 najważniejszych książek o sztuce, wydanych w Polsce w 2014 roku.

Paweł Bownik "Demontaż” i "Urna"

Paweł Bownik, "Disassembly", wyd. Mundin, fot. Galeria Starter

Największym odkryciem mijającego roku jest fotograf Paweł Bownik, nie tylko dlatego, że zainteresowały się nim mainstreamowe czasopisma ("Polityka" nominowała go do "Paszportów"), ale przede wszystkim dlatego, że jego wielkoformatowe zdjęcia budzą silne emocje. Jeszcze pod koniec 2013 wydał swoją pierwszą książkę artystyczną "Demontaż” ("Disassembly") z hiperrealistycznymi zdjęciami kwiatów, które Bownik rozbiera i demontuje, by potem ich łodygi, liście i pąki ponownie złożyć w niezmienionej formie. Album ten, traktujący m.in. o współczesnym stosunku do piękna, otrzymał tytuł najlepszej Fotograficznej Publikacji Roku 2014 przyznawany na Fotofestiwalu w Łodzi. W mijającym roku artysta stworzył także niezwykłą fotografię urny z prochami przedwojennej kolekcji Biblioteki Narodowej w Warszawie, która znalazła się w publikacji pod tym samym tytułem.

Rafał Bujnowski "Polityka obrazów. Wybrane prace z lat 1999-2013"

Okazały album zbierający prace z 15. lat twórczości Rafała Bujnowskiego jest dowodem na to, który z członków słynnej Grupy Ładnie jest najciekawszym polskim malarzem.

Magdalena Grzebałkowska "Beksińscy. Portret podwójny"

"Beksińscy. Portret podwójny" - zapowiedź from Culture.pl on Vimeo.

Wciągająca książka reporterki Magdaleny Grzebałkowskiej przypomina tragiczną i mroczną historię rodziny Beksińskich: malarza – przez jednych uwielbianego, przez innych posądzanego o kicz – oraz jego syna, legendarnego dziennikarza muzycznego. Obaj skończyli tragicznie, było o tym głośno w ubiegłych latach. Grzebałkowska, pozwalając nam poznać ich sekrety i intymności, stworzyła portret, na który zasłużyli: odarty z niezdrowej sensacji, ludzki i współczujący.

Jan Dziaczkowski "Kolaże"

Jan Dziaczkowski's Collages – Image Gallery

Styl wyświetlania galerii

wyświetl slajdy

Przepięknie wydany album z pracami Jana Dziaczkowskiego przypomina dorobek tragicznie zmarłego trzy lata temu artysty, którego dziś uznaje się za prekursora odrodzenia kolażu wśród młodego pokolenia twórców.

Paweł Giergoń "Mozaika warszawska. Przewodnik po plastyce w architekturze stolicy 1945-89"

Arcyciekawa książka poświęcona warszawskim powojennym mozaikom, często tworzonym przez wybitnych artystów epoki PRL. Świetnie napisana i bogato zilustrowana, zwraca uwagę na ten ślad przeszłości, któremu wkrótce – tak, jak wcześniej neonom – może grozić całkowite zniknięcie. Teraz jest ten czas, żeby je ochronić.

Józef Chrobak "Władysław Hasior. Europejski Rauschenberg?"

"Władysław Hasior. Europejski Rauschenberg?", wyd. Mocak

Katalog wystawy w krakowskim Mocaku przypomina postać jednego z najwybitniejszych artystów drugiej połowy XX wieku, który w swojej twórczości wykorzystywał elementy znalezione, przez co porównywany jest do prekursora asamblażu Roberta Rauschenberga. Władysław Hasior w latach 70. i 80. był polskim "towarem eksportowym", który za sprawą nieprzychylnego mu środowiska stał się na wiele lat postacią zapomnianą. Zainteresowanie Hasiorem zbiega się z powrotem środowiska artystycznego do awangardowej tradycji Zakopanego i Tatr, z którymi rzeźbiarz związany był przez całe swoje życie.

Agnieszka Rayzacher, Dorota Jarecka "Natalia LL Doing Gender"

Okładka "Natalia LL Doing Gender", red. Agnieszka Rayzacher i Dorota Jarecka, wyd. Fundacja Lokal Sztuki / lokal_30, Warszawa 2014, Natalia LL, fotografia z cyklu "Topologia ciała", 1966, fot. dzięki uprzejmości artystki i galerii lokal_30

W książce tej znajdziemy nie tylko prace Natalii LL z lat 60., o których wcześniej nie słyszeliśmy, ale także ciekawe eseje o twórczości tej współtwórczyni międzynarodowego ruchu feministycznego. Agnieszka Rayzacher i Dorota Jarecka skutecznie zwalczają mit Natalii LL jako autorki jednej pracy – chodzi oczywiście o słynną "Sztukę konsumpcyjną" z 1972 roku. Publikacja jest także świetnym wstępem do obszernej wystawy retrospektywnej artystki, której otwarcie zaplanowano na początku 2015 w CSW Zamek Ujazdowski.

Dominik Lejman "Painting with Timecode"

Dominik Lejman, aktywny w świecie sztuki od końca lat 90., doczekał się już swojej pierwszej monografii. Album podsumowuje twórczość artysty, w której łączy on malarstwo z projekcjami wideo oraz architekturą i przestrzenią miasta. Ciekawym dodatkiem do książki jest specjalna strona internetowa (www.paintingwithtimecode.com), na której można obejrzeć omówione w niej filmy.

Rafał Milach "Zwycięzcy"

The Winners by Rafał Milach – Image Gallery

Styl wyświetlania galerii

wyświetl slajdy

Książka fotograficzna Rafała Milacha przedstawia zdobywców pierwszych miejsc w konkursach organizowanych przez białoruską władzę. Ta ostatnia komunistyczna dyktatura w Europie kreuje rzeczywistość na potrzeby systemu – wskazuje najlepszą pokojówkę, najlepszą dojarkę, najlepszego psa wojskowego, ale też najlepsze miejsce do pracy ideologicznej. Nie wiadomo, czy się śmiać, czy płakać.

Anna Mituś, Piotr Stasiowski "Agresywna niewinność. Historia grupy LUXUS"

Pierwsza książka o słynnej wrocławskiej grupie Luxus - "formacji tak znanej, że dziwi jak mało o nich dotąd napisano" - podają autorzy. Ich historię przedstawiono na tle kontrkulturowego przełomu początku lat 80. oraz wydarzeń społecznych i politycznych towarzyszących polskiej transformacji.

Anda Rottenberg, Dorota Jarecka "Rottenberg. Już trudno"

To już druga obowiązkowa lektura poświęcona życiu najbardziej wpływowej postaci w świecie polskiej sztuki współczesnej. Po autobiograficznej książce "Proszę bardzo", w której Anda Rottenberg rekonstruuje dzieje swojej rodziny, przyszedł czas na wywiad rzekę przeprowadzony z nią przez dziennikarkę i historyczkę sztuki, Dorotę Jarecką. Odkładamy książkę w oczekiwaniu na kolejny sezon o Rottenberg, w którym zaspokojeni zostaną poszukiwacze odpowiedzi na wszystkie pytania.

Wilhelm Sasnal "Lawa"

Wilhelm Sasnal "Lawa", wyd. Fundacja Galerii Foksal, 2014 [galeria]

Styl wyświetlania galerii

wyświetl slajdy

Jeden z najsławniejszych polskich malarzy zaskakuje po raz kolejny. Wilhelm Sasnal nie tylko reżyseruje pełnometrażowe filmy, w minionym roku wydał także swój drugi komiks - "Lawa", czyli opartą na faktach opowieść grozy o tragicznych losach pary amerykańskich dwudziestolatków. Warto tu przypomnieć także dwie inne ciekawe książki artystyczne wydane w 2014 przez Ha!art: komiks Pawła Jarodzkiego "Kompletna historia wszechświata ze szczególnym uwzględnieniem Polski" oraz poemat poezji wizualnej Karoliny Wiktor "Wołgą przez afazję".

Karol Sienkiewicz "Zatańczą ci, co drżeli"

Nie ma chyba historyka ani krytyka sztuki, który odmówiłby sobie przyjemności napisania tekstu o sztuce krytycznej. Pisanie o niej, tak samo jak robienie wystaw poruszających ten burzliwy okres w polskiej sztuce, wciąż wzbudza silne emocje. Wersja Karola Sienkiewicza - traktująca sztukę krytyczną bardziej opisowo, niż analitycznie - ekscytuje tak, jak powinna.

Adam Mazur, Ewa Toniak "Wiesław Borowski. Zakrywam to, co niewidoczne"

Książka przedstawia historię polskiej sztuki po 1945 roku na przykładzie jednej z najważniejszych galerii - Foksal. Od początku z nią związany Wiesław Borowski opowiada o miejscu, które silnie zaistniało nie tylko w Polsce, ale także na scenie międzynarodowej. Równolegle snuje opowieść osobistą: o powojennych losach wywłaszczonej rodziny, wieloletnich przyjaźniach i środowiskowych rozłamach.

Tadeusz Sumiński "Industrial"

Tadeusz Sumiński to, obok Marii Chrząszczowej i Wojciecha Zamecznika, kolejny twórca, którego archiwum opracowuje Fundacja Archeologii Fotografii. Znany przede wszystkim z fotografii krajobrazowej: warszawskich osiedli, dworców, kawiarni i podwórek, w książce fotograficznej "Industrial" daje się poznać jako autor zdjęć zakładów przemysłowych z lat 60.

Aleksandra Waliszewska "Złote rączki drżą"

Książka Aleksandry Waliszewskiej ujmuje nie tylko finezyjną formą zeszytu, ale także swoją zawartością – przeszywającymi dreszczem ilustracjami, które przedstawiają zaginione dzieci w świecie zwierząt. Pracom artystki towarzyszą tu osobiste wypowiedzi światowej sławy twórców, jak Warren Ellis i David Tibet, oraz specjalnie dla niej napisane opowiadanie "W piwnicy" Szczepana Twardocha – o świecie, w którym źli są nawet rodzice. Z kolei w wywiadzie z Waliszewską, przeprowadzonym przez Maurizio Cattelana, dowiadujemy się o jej inspiracjach skinheadami, o idealnym świecie bez krytyków sztuki i o tym, że kontakt z jej pracami może być dla niektórych szkodliwy.

Jan Lubicz Przyłuski "Warpechowski. Droga performera"

"Warpechowski. Droga perfomera", wyd. Zachęta Narodowa Galeria Sztuki

Jak może wyglądać książka o sztuce performance? Może być np. wydawnictwem audiowizualnym, które w tym roku wydała Zachęta przy okazji wystawy Zbigniewa Warpechowskiego, prekursora tej dziedziny i jednego z pierwszych jej twórców na świecie. Na dvd znalazły się dokumentacje filmowe i fotograficzne najważniejszych akcji oraz wypowiedzi samego artysty i zaprzyjaźnionych z nim twórców i krytyków. W mijającym roku wydano także inne płyty: "The Artist" z zapisem utworów muzycznych stworzonych przez artystów wizualnych (wyd. Zachęta i Culture.pl) oraz katalog found footage'owych filmów Bogny Burskiej z lat 2004-2011 (wyd. Instytut Sztuki Wyspa).

Wojciech Wilczyk "Święta wojna"

Wojciech Wilczyk, "Miasto Noży", fotografia z książki "Święta wojna", wyd. Karakter, Atlas Sztuki

Od 2009 roku Wojciech Wilczyk fotografował graffiti kibiców rywalizujących ze sobą drużyn piłkarskich – w Krakowie, na Górnym Śląsku i w Łodzi. Powstał z tego obraz Polski ksenofobicznej i rasistowskiej, która komuś z zewnątrz może wydać się co najmniej przerażająca. Bo my przywykliśmy już do wszechobecnych wulgaryzmów i arogancji. Panoramicznym zdjęciom towarzyszy słownik haseł i symboli polskiej ulicy. Wilczyk, autor m.in. serii zdjęć budynków nieczynnych synagog w Polsce, po raz kolejny pokazuje, że jest najwybitniejszym obserwatorem i dokumentalistą współczesnych zjawisk społecznych.

Anna Żakiewicz "Młodość chłopczyka. O wczesnej twórczości Stanisława Ignacego Witkiewicza 1900–1914"

To już druga książka o Witkacym autorstwa Anny Żakiewicz, która swoją pracę badawczą nie tylko publikuje na papierze, ale także udostępnia w internecie na prowadzonym przez siebie blogu o tym największym artyście XX wieku. Czy coś jeszcze można powiedzieć o Witkacym? Żakiewicz uwodzi czytelnika opowieścią o okresie dorastania artysty. Zamienia się w śledczego, który bierze pod lupę nastoletniego Witkacego, ludzi, z którymi się spotykał, książki, które czytał, co myślał i lubił najbardziej.

Andrzej Wróblewski "Unikanie stanów pośrednich"

"Unikanie stanów pośrednich. Andrzej Wróblewski (1927 - 1957)", fot. materiały promocyjne — "Unikanie stanów pośrednich. Andrzej Wróblewski (1927 - 1957)", wyd. Fundacja Andrzeja Wróblewskiego, Instytut Adama Mickiewicza, Hatje Cantz

Monografia Andrzeja Wróblewskiego zdobywa pierwsze miejsce w konkursie na największą książkę roku. Dobre kilka kilogramów i 752 strony, w tym 864 ilustracje. Można w niej odkryć wcześniej niepublikowane lub nieznane prace Wróblewskiego, jego teksty oraz eseje autorstwa wybitnych specjalistów. W książce znalazły się także opisy licznych zagranicznych podróży artysty, w tym słynnej wyprawy do Jugosławii, która zaowocowała serią "nagrobków".

Autorka: Agnieszka Sural, 22.12.2014

Map of Polish Art in 2013

2014: rok kultury w architekturze

The Best Polish Films, Actors and Directors of 2014

Polski komiks w 2014 roku

Groch z kapustą, czyli literatura A.D. 2014 [Kronika]

Język Polish