Polscy artyści na Olimpijskich Konkursach Sztuki: 1928–1948
W pierwszej połowie XX wieku największym wydarzeniom sportowym często towarzyszyły szeroko zakrojone wystawy o sportowej tematyce. W latach 1912–1948, równolegle do Igrzysk Olimpijskich odbywały się Olimpijskie Konkursy Sztuki, których celem było nagradzanie najlepszych dzieł o tematyce sportowej.
Konkursy te zainicjował baron Pierre de Coubertin podczas V Igrzysk w Sztokholmie w 1912 roku. Pomysłodawca i twórca nowoczesnych Igrzysk Olimpijskich chciał, by nie tylko sportowcy, ale i artyści rywalizowali o medale. Prace o motywach sportowych oceniane były w dziedzinach architektury, rzeźby, malarstwa, grafiki, literatury i muzyki. Na przestrzeni 36 lat Konkursy Olimpijskie odbywały się równolegle do V Igrzysk w Sztokholmie (1912), VII Igrzysk w Antwerpii (1920), VIII Igrzysk w Paryżu (1924), IX Igrzysk w Amsterdamie (1928), X Igrzysk w Los Angeles (1932), XI Igrzysk w Berlinie (1936) i XIV Igrzysk w Londynie (1948).
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Rzeźby dłuta artystki rzeźbiarki Olgi Niewskiej "Atleta" pokazywanych na wystawie "Sport w Sztuce" w Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie, fot. NAC
Polscy artyści wystawiali swoje prace na ostatnich czterech prezentacjach w latach 1928–1948, choć już w 1922 roku czyniono pierwsze kroki, aby dział polski pojawił się na Konkursie Olimpijskim w Paryżu (1924). Zabiegał o to członek Polskiego Komitetu Olimpijskiego, rzeźbiarz prof. Edward Wittig. Na konkurs ten nie wysłano jednak z Polski ani jednej pracy, a polscy artyści jedynie zasiadali w międzynarodowym jury paryskiej wystawy: Karol Stryjeński w jury architektury, Karol Szymanowski – muzyki, a Olga Boznańska – malarstwa. W następnych latach wybór polskiego działu na Konkursy Olimpijskie zawsze poprzedzały krajowe konkursy organizowane w Warszawie kolejno w lokalu ZZPAP (1928), Instytucie Propagandy Sztuki (1932, 1934) i SARPie (1948). Zwłaszcza w latach 30. i 40. cieszyły się dużym zainteresowaniem polskich środowisk twórczych. Artystom gwarantowano nagrody pieniężne.
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Wystawa "Sport w sztuce" w Kamienicy Baryczków przy Rynku Starego Miasta w Warszawie zorganizowanego przez Instytut Propagandy Sztuki. Na zdjęciu: m.in. wiceminister wyznań religijnych i oświecenia publicznego Bronisław Żongołłowicz (3. z lewej), dyrektor Departamentu Nauki i Sztuki w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Władysław Skoczylas (3. z prawej), prof. Wojciech Jastrzębowski (z lewej), 1932, fot. NAC
Konkurs Olimpijski w Amsterdamie (1928)
I Polska Wystawa Sportowa, która miała na celu wyłonienie najlepszych prac o tematyce sportowej w dziedzinie sztuk plastycznych i architektury, została zorganizowana przez Komisję Sztuki przy Polskim Komitecie Olimpijskim w porozumieniu ze Związkiem Zawodowym Polskich Artystów Plastyków i Towarzystwa Szerzenia Sztuki Polskiej Wśród Obcych. Odbyła się na początku kwietnia 1928 roku w siedzibie ZZPAP w Warszawie przy Nowym Świecie 19. W jury sztuk plastycznych i architektury zasiadali Michał Boruciński, Tadeusz Pruszkowski, Karol Stryjeński, Jan Szczepkowski i Mieczysław Treter. Na wystawie nie przyznano ani jednej nagrody, wyróżniono jedynie obrazy czwórki artystów: potrety piłkarzy Wisły Kraków pędzla Vlastimila Hofmana, rzeźby sportowe Olgi Niewskiej, obraz "Skok (Na płotku)" Wacława Piotrowskiego i obraz "Wioślarz" Ludomira Slendzińskiego. Spośród dużej liczby nadesłanych na warszawską wystawę dzieł dokonano wyboru zaledwie 16 prac, które uzupełnione zostały obrazami ze zbiorów prywatnych i publicznych. Ostatecznie dział polski w Amsterdamie, na który składały się obrazy, grafiki, rzeźby i sporo projektów architektonicznych, był w stolicy Holandii jednym z największych – liczył w sumie aż 86 prac.
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Wystawa "Sport w sztuce" w Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie, 1936. Na zdjęciu: jury kwalifikujące prace na olimpijski konkurs sztuki w Berlinie podczas zwiedzania wystawy. Widoczni od lewej: wiceprezes Polskiego Komitetu Olimpijskiego Jerzy Grabowski, artysta rzeźbiarz Józef Starzyński, radca w Wydziale Sztuki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Józef Sienkiewicz, artysta malarz Michał Boruciński, artysta rzeźbiarz Franciszek Strynkiewicz, artysta malarz Wacław Wąsowicz, architekt Stanisław Rogoyski, artysta malarz Zygmunt Kamiński, artysta malarz Henryk Stażewski, artysta rzeźbiarz Henryk Kuna, fot. NAC
Konkurs Olimpijski w Stedelijk Museum otwarty był między 12 czerwca a 12 sierpnia 1928 roku. Według katalogu ekspozycji pokazano tam niemal 600 prac artystów z 18 krajów. Polska zdobyła dwa medale – złoty w dziedzinie literatury otrzymał Kazimierz Wierzyński za tomik "Laur Olimpijski", a brąz w dziedzinie grafiki zdobył Władysław Skoczylas za cykl akwareli: "Łucznik (stojący)", "Łucznik (klęczący)", "Diana" i "Jeleń św. Huberta". Sukcesy artystów przyjęto w Polsce z ogromnym entuzjazmem i świętowano niemal na równi z medalami sportowców. Skoczylas, dostrzegłszy jak duży rozgłos przyniósł mu brązowy medal, nosił się z zamiarem zorganizowania specjalnego koła artystów zajmujących się tematyką sportową.
Konkurs Olimpijski w Los Angeles (1932)
II Wystawa Sportowa pt. "Sport w sztuce", mająca wyłonić prace na Konkurs Olimpijski w Los Angeles, odbyła się 31 października 1931 w Instytucie Propagandy Sztuki przy współpracy z Ministerstwem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Jury przyznało dwie pierwsze nagrody: Rafałowi Malczewskiemu za obraz "Narty" ("Na nartach") oraz Jadwidze Umińskiej za obraz "Boks". Pięć równorzędnych drugich nagród otrzymali: Wacław Borowski za "Łuczniczki", Józef Korolkiewicz za "Boks", Władysław Jarocki za "W górach", Eugeniusz Geppert za "Konie" oraz Michał Bylina za "Jeździectwo". Wśród nienagrodzonych, ale wysoko ocenionych prac znaleźli się jeszcze "Wioślarze" Felicjana Kowarskiego. Warto zaznaczyć, że niektóre z wystawionych w IPS-ie prac otrzymało jeszcze kilka nagród, ale ostatecznie wycofano je z powodu łamania regulaminu (np. zbyt duże rozmiary bądź zbyt późny termin nadesłania dzieła). W kategorii rzeźby dwie pierwsze nagrody otrzymali Alfons Karny za "Dziewczynkę ze skakanką" ("Pierwszy trening") oraz Antoni Kenar za rzeźbę "Hokeista"; drugą nagrodę otrzymali jednocześnie Franciszek Masiak za "Pierwszą strzałę", Stanisław Horno-Popławski za "Tenisistkę" i Franciszek Strynkiewicz za "Odpoczynek".
Format wyświetlania obrazka
mały obrazek [560 px]
Rzeźba dłuta artysty rzeźbiarza Antoniego Kenara "Hokeista", 1936, fot. NAC
Ostatecznie do Stanów Zjednoczonych wysłano 38 prac w dziedzinie malarstwa, rzeźby, grafiki i architektury. Polska sekcja była więc bardziej okrojona od działu zorganizowanego cztery lata wcześniej na wystawie w Amsterdamie. W całościowym odbiorze sama wystawa w Los Angeles była o wiele bardziej obszerna niż ta w Amsterdamie; katalog wymieniał aż 1155 prac artystów z wielu krajów.
Polskie rzeźbiarstwo, słabo reprezentowane w Amsterdamie, w Los Angeles odniosło sukces – złoty medal zdobył Józef Klukowski za rzeźbę "Wieńczenie zawodnika". W dziedzinie grafiki Janina Konarska zdobyła srebro za drzeworyt "Stadion" (drzeworyt "Narciarze" doszedł do finału), a wyróżnienia honorowe otrzymali Wacław Borowski w dziedzinie malarstwa i Antoni Kenar w dziedzinie rzeźby. Opinie międzynarodowego jury w Los Angeles nie pokrywały się z ocenami polskich jurorów na Olimpijskim Konkursie Krajowym.
Konkurs Olimpijski w Berlinie (1936)
Podobnie jak w przypadku Konkursu Olimpijskiego w Amsterdamie, nagrody dla polskich artystów w Los Angeles odbiły się szerokim echem w kraju. Sport stawał się coraz bardziej popularnym motywem podejmowanym w sztuce lat 30. i po pierwszych większych sukcesach – złocie Klukowskiego (rzeźba), srebrze Konarskiej (grafika) i brązie Skoczylasa (grafika) – zaczęto czynić bardziej zaawansowane przygotowania do kolejnego konkursu, który miał odbyć się w Berlinie podczas XI Igrzysk w 1936 roku.
Format wyświetlania obrazka
mały obrazek [560 px]
Obraz artysty malarza Felicjana Kowarskiego "Łuczniczka", 1936, fot. NAC
Prace do działu polskiego na Konkurs Olimpijski w Berlinie miały zostać wyłonione w konkursie krajowym w Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie, zorganizowanym 18 kwietnia 1936 roku. Na konkurs nadesłano 134 prace, spośród których do stolicy Niemiec wybrano 39. Ostatecznie jury nie przyznało pierwszej nagrody.
W malarstwie nagrodzono Felicjana Szczęsnego Kowarskiego za obraz "Łucznik", Zygmunta Grabowskiego za "Polo", Pawła Dadleza za "Walkę o piłkę"; w rzeźbie nagrody otrzymali Franciszek Masiak za "Pływaka", Józef Klukowski za "Piłkę nożną", Natan Rapaport za "Tenisistkę"; w grafice nagrodzono drzeworyty "Dyplom Yacht Klubu" Stanisława Ostoji-Chrostowskiego, a także "Dawniej i teraz" Stanisława Mrożewskiego; w dziedzinie architektury główną nagrodę otrzymał projekt pływalni w Ciechocinku autorstwa Romualda Gutta i Aleksandra Szniolisa.
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Paweł Dadlez, "Walka o piłkę", 1936, olej na desce, fot. Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie
Igrzyska odbywały się w III Rzeszy, więc atmosfera wokół konkursu w Berlinie była w oczywisty sposób bardzo polityczna. Natan Rapaport, polski artysta żydowskiego pochodzenia nagrodzony za rzeźbę "Tenisistka", zadecydował ostatecznie, by nie wysyłać swojego dzieła do stolicy Niemiec w geście sprzeciwu wobec nazistowskiej ideologii.
Katalog wystawy w Berlinie wskazywał na liczbę 729 nadesłanych prac, a polscy artyści po raz kolejny zdobyli na Konkursie Olimpisjkim nagrody. Klukowski otrzymał srebrny medal, Stanisław Ostoja-Chrostowski brązowy, a wyróżnienia honorowe otrzymali Franciszek Masiak i Eugeniusz Arct za obraz "Hokeista". Dodatkowo w dziedzinie literatury brązowy medal zdobył Jan Parandowski za tomik "Dysk olimpijski".
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Stanisław Noakowski, "Olimpiada I. Łuk triumfalny dla zwycięzców", 1924, fot. Muzeum Narodowe w Warszawie
Konkurs Olimpijski w Londynie (1948)
Warto krótko wspomnieć, że polscy artyści przygotowywali się do Konkursu Olimpijskiego w roku 1940, który nie doszedł do skutku przez II wojnę światową. Poprzedzający wystawę konkurs krajowy odbył się w kwietniu 1939 roku, a wśród nagrodzonych artystów znaleźli się Józef Dutkiewicz, Maria Ewa Łunkiewicz-Rogoyska, Józef Oźmin, Henryk Siedlanowski, Mieczysław Tomkiewicz i Mieczysław Wątorek.
Ostatni Konkurs Olimpijski w historii zorganizowany został podczas XIV Igrzysk w Londynie (1948). W Polsce poprzedzał go, jak dotychczas, konkurs krajowy, na który nadesłano aż 318 prac plastycznych i 70 utworów muzycznych. W Londynie największe sukcesy odnieśli polscy muzycy – Zbigniew Turski zdobył złoto za "Symfonię Olimpijską", przyznano także kilka wyróżnień za inne utwory skomponowane przez Polaków. W stolicy Wielkiej Brytanii na wystawie malarstwa, rzeźb, tkanin i grafik pokazano łącznie 440 prac. W polskiej sekcji honorowe wyróżnienia otrzymali Jerzy Bandura za rzeźbę "Kraul", Franciszek Strynkiewicz za rzeźbę "Na finiszu" oraz Adam Marczyński za 8 rysunków tuszem pt. "Studia sportowców". W dziedzinie literatury wyróżnienie otrzymał też Jarosław Iwaszkiewicz za "Ody olimpijskie".
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Janina Konarska, "Foutbool", 1931, fot. Muzeum Narodowe w Krakowie
Rok później, w 1949 roku, na rzymskiej sesji MKOl postanowiono znieść Olimpijskie Konkursy Sztuki i Literatury. Przez 36 lat istnienia nie cieszyły się one najlepszą sławą w międzynarodowym środowisku artystycznym. Przeważały głosy krytyczne – obiekcje budził anachronizm i niska wartość artystyczna wystawianych prac. Nie uczestniczyły w nich najważniejsze nazwiska świata sztuki ani artyści awangardy (z wyjątkiem George'a Grosza, Williego Baumeistera i włoskich futurystów). Konkursy były bojkotowane przez artystów o lewicowych poglądach, w tym przede wszystkim artystów rosyjskich, którzy uznawali politykę MKOl za skrajnie nacjonalistyczną, a co za tym idzie – Konkursy Olimpijskie były według nich propagandę nacjonalizmu. Dla polskich artystów stanowiły jednak dużą szansę zaistnienia w międzynarodowym środowisku artystycznym. O ich sukcesach informowano nie tylko w prasie artystycznej, ale i w prasie codziennej i sportowej. Artyści otrzymywali dość spore wynagrodzenie finansowe za zdobywane nagrody.
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Wlastimil Hofman, "Drużyna Wisły", 1927, olej na płótnie, fot. Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie
Nie ulega wątpliwości, że do Konkursów Olimpijskich przykładano w Polsce dużą wagę, o czym świadczyć może udział znanych i poważanych w kraju artystów. Warto przede wszystkim zwrócić uwagę na sporą ilość artystek, reprezentujących Polskę na Konkursach, a wśród nich Marię Ewę Łunkiewicz-Rogoyską – najbardziej awangardową spośród wszystkich polskich twórców biorących udział w Konkursach. W większości polscy artyści, którzy wysyłali swe prace na konkursy sportowe, należeli do bardziej konserwatywnych środowisk, a ich sztuka miała walory propagandowe, związane z promowaniem sportu zarówno w kulturze wysokiej, jak i życiu społecznym II RP. Na przestrzeni 20 lat polscy artyści najwięcej medali zdobyli w dziedzinie rzeźby i technik graficznych.
Autor: Przemysław Strożek, czerwiec 2018
[{"nid":"5683","uuid":"da15b540-7f7e-4039-a960-27f5d6f47365","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Jak by\u0107 autorem - w kinie?","field_introduction":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. Wyj\u0105tki te by\u0142y rzadkie w przesz\u0142o\u015bci, dzi\u015b s\u0105 nieco cz\u0119stsze, ale i dobrych film\u00f3w dzi\u015b mniej ni\u017c to kiedy\u015b bywa\u0142o.","field_summary":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. ","topics_data":"a:2:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259606\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:5:\u0022#film\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:11:\u0022\/temat\/film\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}i:1;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259644\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:8:\u0022#culture\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:14:\u0022\/temat\/culture\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=dDrSUPHB","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=X4Lh2eRO","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=J0lQPp1U","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=sh3wvsAS","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=9irS4_Jn","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"266","cover_width":"470","cover_ratio_percent":"56.5957","path":"pl\/node\/5683","path_node":"\/pl\/node\/5683"}]