Po co w mieście nogi

plac_pieciu_rogow_warszawa.jpg, default, Plac Pięciu Rogów, fot. Urząd m.st. Warszawy, center, #000000

"Nogi, nogi roztańczone", śpiewała Irena Kwiatkowska. Obserwując współczesne trendy w projektowaniu miast i szukaniu najlepszych metod na poprawę jakości miejskiego życia, być może nuciłaby: "nogi, nogi rozchodzone".

"Energiczny zamach korby uruchamiającej model T odmienił Stany Zjednoczone, a potem świat, wprowadzając je na czterech kołach w XX wiek" – miał niegdyś pisać felietonista dziennika "Detroit News" o tym, co dla ludzkości zrobił Henry Ford. I trudno nie przyznać mu racji. Samochód osobowy bez wątpienia zmienił świat, co więcej, dokonał rewolucji właściwie na każdej płaszczyźnie życia, zmieniając nie tylko sposób komunikacji i transportu, ale i kształtowania przestrzeni i sposobu życia właściwie każdej osoby na naszej planecie. Pierwszy Ford model T, zaprojektowany tak, by być dostępnym dla "zwykłego człowieka", zjechał z taśmy produkcyjnej w 1907 roku. Dwie dekady później takich pojazdów poruszało się po drogach USA już 26 milionów. Choć był wizjonerem, pewnie sam Henry Ford nie przewidział takiej skali rozwoju motoryzacji: w samym tylko 2019 roku na świecie wyprodukowano 91,7 mln samochodów.

Samochód lekarstwem

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Widok z Pałacu Kultury i Nauki. Domy towarowe po prawej stronie z nadbudowaną kondygnacją, fot. Robert Drózd/CC BY-SA 3.0/www.wikipedia.org

Obrazek

sciana_wschodnia_z_palacu_kultury.jpg

Po II wojnie światowej we wszystkich krajach Zachodniej Europy wydawało się, że samochód jest rozwiązaniem wielu problemów. Promowano prywatny transport choćby dlatego, że rozwój fabryk produkujących pojazdy był korzystny dla ekonomii. W ślad za tym należało też przebudować miasta: poszerzano jezdnie, budowano parkingi, dostosowano miejskie przestrzenie (także te centralne, nawet zabytkowe) do ruchu prywatnych aut. W wielu miejscach, Kopenhadze czy Amsterdamie, już w latach 70. XX wieku zorientowano się, że taka sytuacja ma jednak mnóstwo wad. Jedną z nich są ogromne powierzchnie, które zajmują parkujące samochody, ale jeszcze większą wywoływane przez pojazdy zanieczyszczenie powietrza i wypadki. Te refleksje doprowadziły do spektakularnych zmian (wprowadzanych często przy dużym oporze społecznym) – usuwania ruchu kołowego z centralnych przestrzeni miasta, promowania innych środków transportu, podnoszenia cen za parkowanie itd.

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Rondo Czterdziestolatka w Warszawie, fot. Dawid Zuchowicz/AW

Obrazek

warszawa_jerozolimskie_pasy_aw.jpg

Choć w niektórych zachodnioeuropejskich stolicach już pół wieku temu zorientowano się, że samochody szkodzą miejskim przestrzeniom, bo czynią je o wiele mniej przyjaznymi dla ludzi, dopiero niedawno debata na ten temat stała się powszechna. Symbolicznym dla niej wydarzeniem była przebudowa Times Square w Nowym Jorku. Ikoniczny plac w najbardziej od samochodów uzależnionym kraju przez dekady był zdominowany przez ruch kołowy, mimo że jako miejsce uwielbiane przez turystów rocznie – pieszo! – przemierzało go nawet 45 milionów ludzi. Wiosną 2017 roku zakończyła się trwająca kilka lat przebudowa placu i jego najbliższej okolicy. Choć wydawało się to niemożliwe – z Times Square usunięto auta, oddając pieszym ponad dwa hektary terenu. Mimo że wieszczono paraliż komunikacyjny miasta, nic takiego nie nastąpiło, a plac wypełnili ludzie, mogąc wreszcie w pełni i bezpiecznie z niego korzystać.

Bezpieczeństwo i komfort

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Estakada w Chorzowie, fot. Maciej Jarzębiński/Forum

Obrazek

estakada_w_chorzowie_forum-0452862455.jpg

Jane Jacobs, amerykańsko-kanadyjska publicystka i aktywistka miejska już w latach 60. pisała o tym, że miasto przyjazne, bezpieczne, a co za tym idzie bogate i szczęśliwe, to miasto, po którym mieszkańcy poruszają się przede wszystkim pieszo. Jej idee wyprzedzały swój czas i tak naprawdę dopiero dziś są odświeżane i próbuje się je wdrożyć w życie. Nie jest to łatwe nie tylko z powodu silnego lobby producentów samochodów, ale i naszych, ludzkich przyzwyczajeń. Metaforycznie można powiedzieć, że Henry Ford i jego następcy doprowadzili do tego, że "zapomnieliśmy", że mamy nogi, tymczasem wiele codziennych odległości w mieście, nawet w wielkiej metropolii, da się bez trudu pokonać pieszo.

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Gorzów Wlkp., deptak przy ul. Sikorskiego z linią tramwajową, fot. Stiopa/CC BY-SA 4.0/ http://Wikimedia.org

Obrazek

stiopa-ul._sikorskiego_deptak.jpg

Zmiana organizacji przestrzeni w mieście z prosamochodowej na bezpieczną dla pieszych ma wyłącznie zalety. Są wśród nich wymierne, bo finansowe. Jak wykazał opracowany w 2016 roku przez przez Deloitte Consulting oraz serwis Targeo.pl raport, koszty nieograniczonego ruchu samochodowego w centrach polskich miast wynoszą ponad 3,5 mld zł rocznie. Nietrudno sobie wyobrazić, że da się je zmniejszyć. Trzy lata temu ukazał się Raport Krajowej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, w którym podano koszty ofiar wypadków samochodowych. W 2021 roku koszty zdarzeń drogowych stanowiły 1,5% polskiego PKB, w tym koszty wypadków – 1,4% PKB. Jak obliczyli eksperci, koszt jednostkowy ofiary ciężko rannej w takim zdarzeniu – to średnio 3,5 mln zł.

Idź na zdrowie

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Bohaterów Monte Cassino, Sopot, fot. Jerzy Ochoński/ PAP

Obrazek

monciak_sopot_pap.jpg

Trudniejszą do przełożenia na miliony złotych zaleta pozbycia się samochodów jest zdrowie. Za mało się ruszamy – o tym wiemy od dawna; współcześni ludzie prowadzą głównie siedzący tryb życia, co jest zabójcze dla kondycji, powoduje otyłość, cukrzycę i masę innych chorób. Tymczasem chodzenie jest najtańszym, ogólnodostępnym, nie wymagającym żadnego przygotowania ani sprzętu sportem. W 2017 roku Agnieszka Jankowska i Michał Piasecki ze stowarzyszenia "Akcja Miasto" przygotowali raport pt. "Korzyści z miasta przyjaznego pieszym – dlaczego ruch pieszy jest ważny? ". Zebrali w nim m.in. dane ze świata na temat różnych aspektów związanych z ruchem pieszym. Można tam m.in. przeczytać: "W Australii czy Stanach Zjednoczonych przyjazność miasta dla pieszych bada się za pomocą wskaźnika »walk score«. Informuje on o tym, jak dużo codziennych spraw można załatwić, poruszając się w danej okolicy pieszo. (...) Okazuje się, że osoby mieszkające w dzielnicach przyjaznych pieszym są narażone na średnio 35-procentowe ryzyko nadwagi, natomiast u osób zamieszkujących okolice o niskim wskaźniku »walk score« ryzyko to wzrasta aż do 60 procent".

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Woonerf w Łodzi, fot. Tomasz Stańczak/AW

Obrazek

woonerf_w_lodzi_aw.jpg

W 2023 roku nakładem wydawnictwa Wysoki Zamek ukazała się w Polsce książka brytyjskiego dziennikarza "The Guardian" i aktywisty rowerowego, Paula Walkera, pt. "Ruch – cudowne lekarstwo. Dlaczego warto chodzić po mieście". W sposób daleki od ideologii autor przekonuje w niej, jak łatwe i pożyteczne jest poruszanie się na własnych nogach, ile korzyści przynosi. Dla zdrowia, ale nie tylko: we wciąż zakorkowanych miastach pokonanie mniejszych odległości pieszo często pozwala także zaoszczędzić czas oraz... lepiej poznać własne miasto, które pod wieloma względami pozostaje niedostępne z okien samochodu. Badania udowodniły jeszcze jedną zależność: piesi chętniej korzystają ze sklepów i usług, są więc o wiele cenniejsi dla przedsiębiorców! Ta zaleta nie jest widoczna od razu, ludzkie przyzwyczajenia i opacznie rozumiana wygoda (bo czy poruszanie się autem po zatłoczonym mieście jest rzeczywiście wygodne?) zmieniają się powoli. W Kopenhadze po zamknięciu dla samochodów ulic w centrum miasta na spektakularny efekt trzeba było zaczekać dwie dekady – jednak w tym czasie liczba osób przebywających w tej przestrzeni wzrosła aż czterokrotnie. Łatwo przeliczyć to także na dochody działających przy tych ulicach sklepów i punktów usługowych. Agnieszka Jankowska i Michał Piasecki ze stowarzyszenia "Akcja Miasto" we wspomnianym tu już raporcie zwracają uwagę na jeszcze jedno zagadnienie: "Aranżowanie przestrzeni z uwzględnieniem biologicznych cech człowieka sprzyja nawiązywaniu nowych kontaktów interpersonalnych, a co za tym idzie, wzrostu poziomu życia społecznego. Okazuje się, że wraz ze wzrostem ilości miejsc takich jak place czy skwery oraz infrastruktury takiej jak ławki czy stoliki zwiększa się także stopień integracji społecznej mieszkańców".

Zmiana jest potrzebna

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Woonerf w Łodzi, fot. Tomasz Stańczak/AW

Obrazek

woonerf_w_lodzi_aw_32.jpg

Skoro wiemy – i mamy na to naukowe dowody – że poruszanie się na własnych nogach jest dla nas dobre, dlaczego wciąż miasta są tak nieprzyjazne pieszym? Radykalne zmiany nie przyjmują się łatwo, trzeba do nich urzędniczej odwagi i determinacji. I czasu. Większość polskich miast już dawno opracowała dokumenty o standardach pieszych, opisując w nich plany oddania niechronionym uczestnikom ruchu jak najwięcej bezpiecznych i wygodnych przestrzeni. Władze Lublina taki dokument opracowały w 2016 roku. Można w nim przeczytać:

Piesi i transport pieszy w Lublinie powinni być traktowani priorytetowo. Stąd przy opracowywaniu: dokumentów strategicznych, planistycznych, projektów i realizacji obiektów budowlanych, stosować się powinno ideę zrównoważonej piramidy transportowej, obrazującej hierarchię ważności: najpierw ruch pieszy, potem transport zbiorowy, ruch rowerowy i wreszcie indywidualny transport samochodowy. Rekomenduje ona taki system miejskiego transportu, w którym do jak największej ilości miejsc powinno dać się dojść pieszo, a samochód jest wybierany w ostateczności, jako najmniej ekonomiczny dla organizmu miejskiego.

Dziś takie tezy wydają się oczywiste, są przyjęte we wszystkich krajach zachodnich, bo wszyscy doskonale zdają sobie sprawę z tego, co wpisano również do dokumentu pt. "Lubelskie standardy piesze. Kierunki rozwoju ruchu pieszego w Lublinie":

Zmiana (...) w kierunku rozwój ruchu pieszego będzie przynosić korzyści:
- komunikacyjne – podróżowanie bez udziału środków transportu;
- zdrowotne – poprawa kondycji fizycznej i zdrowia pieszych;
- gospodarcze – atrakcyjność przestrzeni publicznych, zainteresowanie usługami i handlem;
- wizerunkowe – zmiana charakteru obszaru śródmiejskiego i zwiększenie jego atrakcyjności (dla mieszkańców, odwiedzających, turystów);
- społeczne – dostępność przestrzeni publicznych zachęca do obecności w tej przestrzeni i budowania relacji miedzy ludźmi i przynależności do miejsca;
- środowiskowe – ograniczenie emisji hałasu i zanieczyszczeń wywoływanych ruchem samochodowym;
- finansowe – mniejsze nakłady na rozwój infrastruktury drogowej i transportu zbiorowego.

Obyśmy "wychodzili" te zmiany!

Język Polish