Dwanaście książek przetłumaczonych przez Michała Friedmana można już czytać lub pobrać za darmo ze strony www.friedmanfund.org. To efekt działalności założonej ledwie przed rokiem Fundacji im. Michała Friedmana, której celem jest popularyzacja literatury żydowskiej w Polsce. Fundację założył wnuk tłumacza Marek Friedman w stulecie urodzin dziadka, wybitnego tłumacza z jidysz i hebrajskiego.
Późny tłumacz
Michał Friedman urodził się w Kowlu (dzisiejsza Ukraina), studiował na Politechnice w Grenoble oraz na Wydziale Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie jego wykładowcą był m.in. Melchior Wańkowicz. Studiował też w Instytucie Studiów Judaistycznych przy Wielkiej Synagodze na Tłomackiem, gdzie jednym z jego profesorów był Majer Bałaban. Na Tłomackiem 13 w Warszawie poznał klasyków literatury żydowskiej, których potem tłumaczył. Więcej w biogramie na portalu Wolne Lektury...
Michał Friedman w archiwalnym materiale Polskiego Radia - m.in. o I.B. Singerze.
Po wojnie przez wiele lat był prezesem wydawnictwa Ministerstwa Obrony Narodowej. W 1967 roku w wyniku nagonki antysemickiej przeniesiony na wcześniejszą emeryturę, Friedman zaczął tłumaczyć literaturę jidysz. "Szkoda, że nie zwolnili mnie wcześniej, bo wtedy wcześniej bym się wziął za tłumaczenia z jidysz" - żartował później. Od 1968 roku przez wiele lat związany był z Teatrem Żydowskim w Warszawie, w którym uczył języka i historii Żydów. Wykształcił kilka pokoleń aktorów i studentów. Zmarł w 2006 roku.
Więcej o Michale Friedmanie w wywiadzie przeprowadzonym przez Ankę Grupińską...
Trzech klasyków jidysz
Co przeczytamy w internetowej Bibliotece im. Michała Friedmana? Friedman przetłumaczył największych prozaików literatury żydowskiej, między innymi: Altera Kacyzne, Mendele Mojcher-Sforima, Icchoka Lejbusza Pereca, Szymona An-Skiego, Szolema Alejchema, Szaloma Asza, Icyka Mangera, Abraham Suckewera oraz Isaaka Bashevisa Singera.
Wielu z nich możemy już teraz czytać na stronie www.friedmanfund.org oraz Wolne Lektury. Dotyczy to przede wszystkim klasyków literatury jidysz, tworzących w 2. poł. XIX i na pocz. XX wieku, zwanych ojcami literatury jidysz, a więc Szolema Alejchema, Mendele Mojcher Sforima i Icchoka Lajbusza Pereca.
Dwie klasyczne książki Szolema Alejchema przetłumaczone przez Friedmana to "Z jarmarku" i "Kasrylewka". Alejchem z dużym humorem i zmysłem obserwacji opisał w nich żydowskie życie w sztetlach położonych na obszarze dzisiejszej Ukrainy.
Inna klasyczna pozycja "Podróże Beniamina Trzeciego" Mendele Mojcher Sforima (właśc. Szolem Jakow Abramowicz; pseudonim literacki oznacza dosłownie "Mendele Sprzedawca Książek") to satyryczna opowieść, której bohaterowie, Żydzi z Tuniejadówki, wzorem Don Kichota i Sancho Pansy wyruszają w podróż przez wymyślone miasteczka wschodniej Europy.
Fragment audiobooka przygotowywanego przez Fundację im. Michała Friedmana
W internetowej bibliotece znalazł się też przekład "Opowieści chasydzkich i ludowych" Icchoka Lejbusza Pereca, ostatniego klasyka literatury jidysz i najbardziej z nich związanego z Polską (przez większą część życia mieszkał w Warszawie).
Dybuk
Szczególne miejsce w Bibliotece Friedmana musi zająć tłumaczenie "Dybuka" Szymona An-skiego, będącego jednym z najsłynniejszych dzieł literatury jidysz i opublikowanego po raz pierwszy w 1915 r. Na podstawie dramatu w 1937 roku powstał film w reż. Michała Waszyńskiego, uznawany za najwybitniejsze dzieło przedwojennej żydowskiej kinematografii w Polsce. Po wojnie "Dybuka" wystawiał m.in. Andrzej Wajda w Starym Teatrze w Krakowie. NA podstawie tłumaczenia Michała Friedmanna powstała adaptacja Agnieszki Holland dla Teatru Telewizji oraz wybitny spektakl w reżyserii Krzysztofa Warlikowskiego w TR Warszawa (2003).
Kacyzne, Perle, midrasze
Oprócz tych klasycznych pozycji są też książki Altera Kacyzne, pisarza urodzonego w Wilnie i tworzącego w pierwszej poł. XX w., wybitnego fotografa, autora reportaży z Europy Wschodniej publikowanych w Ameryce w żydowskim dzienniku "Forwerts". W biblioteczce przeczytamy aż cztery jego książki: "Dziwny Żyd", "Stare miasto", "Remedium dla literatów" i "Chore perły".
W kolekcji znalazła się też powieść "Żydzi dnia powszedniego" Jehoszuy Perle z 1935 r, za którą autor dostał nagrodę żydowskiego PEN Clubu. Perle tłumaczył też polską literaturę, m.in. Janusza Korczaka. W getcie warszawskim współpracował z Oneg Szabat Emanuela Ringelbluma. Zginął w Majdanku.
Dowiedz się o innych artystach w warszawskim getcie...
Kolekcję dopełniają dwa dzieła anonimowe, tłumaczone przez Friedmana z hebrajskiego: "Ze skarbnicy midraszy" i "Agady talmudyczne".
Choć książki z Biblioteki im. Michała Friedmana zapisane są w formatach elektronicznych, mają tradycyjne okładki zaprojektowane przez Agatę Środę.
Biblioteka Pisarzy Żydowskich im. Michała Friedmana powstała dzięki współpracy z Fundacją Nowoczesna Polska oraz Programowi Archiwistyki Społecznej Narodowego Instytutu Audiowizulnego, z którego środków została sfinansowana!
Źródło: materiały prasowe, opr. mg, 4.2.2014