Zwrot archiwalny
Archiwa, tak jak i forma dokumentalna w sztuce, nie są jednak tworem obiektywnym, idealnie bezstronnym i precyzyjnie portretującym historię. Dokumentacje stanowią formę interpretacji, ich treść wytwarzana jest przecież na mocy autorskiego wyboru, kryteriów i rozróżnień. Archiwum niekoniecznie jest instytucją – może być także formą zbiorowej pamięci o zjawiskach. Takie rozumienie archiwum jako zjawiska performatywnego – wydarzającego się, żywego, będącego wynikiem relacji (na przykład między badaczką a artefaktami) opisuje m.in. Magdalena Rewerenda w książce "Performatywne archiwum teatru" (Wydawnictwo Naukowe UMK, 2021). Badaczka definiuje zjawisko zwrotu archiwalnego w naukach humanistycznych i – ściślej – w samej teatrologii; zjawisko krytycznego odczytywania archiwum, namysłu nad jego rolą, uznania jego nieneutralnej natury, wykorzystywania go w twórczy sposób:
[...] krytyczne ujęcie archiwum nie definiuje go jako źródła wiedzy o przeszłości, ale jako zmienną i podatną na rozmaite wpływy konstrukcję [...]. Oznacza to, że materiał zgromadzony w archiwum nie opisuje minionych zdarzeń, ale sposób naszego obcowania z nim określa nasz model widzenia świata.
W kontekście performatywności największego polskiego archiwum teatralnego istotna jest między innymi wspomniana możliwość współtworzenia go przez użytkowników, ale także zwrócenie uwagi na to, czego w nim (jeszcze) nie ma ("Archiwum ocalające to, co przetrwało, może istnieć tylko dzięki resztce, dzięki temu, czego zachować nie było w stanie", pisze Rewerenda).
Barbara Krasnodębska zmarła w maju 1997 roku, przeżywszy sześćdziesiąt trzy lata. Nie była teatrolożką, ale urzędniczką i archiwistką, matką współczesnej polskiej dokumentacji teatralnej. To właśnie jej poświęciła całe swoje zawodowe życie, pozostawiając po sobie żywe, wciąż rozwijające się dzieło.
Źródła: "Przewodnik po zbiorach Pracowni Dokumentacji Teatru im. Barbary Krasnodębskiej", red. M. Krawul, Warszawa 2017; instytut-teatralny.pl, encyklopediateatru.pl; D. Sajewska, "Mit efemeryczności teatru", "Dialog" 2015, nr 1; M. Rewerenda, "Performatywne archiwum teatru", Toruń 2020; S. Skwarczyńska, "Sprawa dokumentacji widowiska teatralnego", Dialog 1973 nr 1.