"Na wszystkich dworcach świata". PKP – Polskie Piosenki Kolejowe [PLAYLISTA]
Błękitnym ekspresem na Stacyjkę Zdrój, pociągiem anarchistów na dworzec w Kutnie. Przegląd piosenek rozgrywających się w wagonach i poczekalniach – od Młynarskiego po Łonę i Kaza Bałagane.
PKP – Polskie Piosenki KolejoweMiarowy rytm sunącego po szynach pociągu bywał bezpośrednią inspiracją dla wielu kompozytorów, a wykorzystywanie dźwięków maszyn do tworzenia muzyki postulowali już ponad sto lat temu włoscy futuryści, Luigi Russolo i Filippo Tommaso Marinetti. Bez całej mitologii podróżowania wagonami towarowymi przez ogromne połacie kraju i opowieści o ciężkiej pracy przy budowie linii kolejowych trudno wyobrazić sobie amerykańską muzykę folkową pierwszej połowy XX wieku. Pierwsze pociągowe utwory w Stanach Zjednoczonych powstały zresztą na dwa lata przed oddaniem do użytku pierwszej publicznej linii kolejowej w kraju – zapowiadały otwarcie Baltimore and Ohio Railroad (1828). W opublikowanej na anglojęzycznej Wikipedii liście piosenek o tematyce kolejowej znalazło się niemal osiemset utworów. Mówiąc o kolejowych inspiracjach, nie sposób nie wspomnieć dokonań niemieckiej grupy Kraftwerk – piewców maszyn, szyn i autostrad – i ich albumie "Trans Europa Express".
A w polskiej piosence? Liczby może nie są tak imponujące, ale też znajdziemy tu trochę ciekawych przykładów. Naszą kolejową podróż zaczniemy jeszcze w II RP wraz z Hanką Ordonówną i jej "Błękitnym ekspresem". Na playliście nie mogło też zabraknąć wokalizy Wandy Warskiej z filmu "Pociąg" (1959) Jerzego Kawalerowicza – chyba najwybitniejszego kolejowego dzieła rodzimej kinematografii rozgrywającego się w pociągu relacji Łódź – Hel.
Na długo zanim zasłyszane w przedziałach dialogi podróżnych stały się fundamentem facebookowej szkoły reportażu, chwytającą za serce scenkę natury uczuciowo-lingwistycznej odmalował Wojciech Młynarski w piosence "Bynajmniej". Wybitnie kolejowe zacięcie mieli, rozmiłowani w prowincjonalnych tematach, Skaldowie. W ich repertuarze znalazły się takie utwory jak "Hymn kolejarzy wąskotorowych" czy "Kłopoty dojeżdżającego" – piosenka o tym, jak wykluczenie komunikacyjne może pozytywnie wpłynąć na życie uczuciowe.
Żeby zdążyć, żeby zdążyć do pociągu
to był schemat, to był temat tamtych dni
inni śmieli się przy szachach i ping pongu
a mnie czekał senny peron w sennej wsi
Gratką dla miłośników kolei jest także teledysk do piosenki "Na wszystkich dworcach świata" zespołu braci Zielińskich. Nakręcono go na trasie nieistniejącej już Mareckiej Kolei Dojazdowej – wąskotorowej kolejki łączącej Warszawę z Radzyminem (kursującej do 1974 roku). Tej linii kolejowej poświęcona jest także piosenka "Ciuchcia do Radzymina" bigbitowego zespołu Diamenty.
Technologiczny konkret szyn i torowisk w tzw. krainę łagodności nieraz wpuszczał Marek Grechuta – na playliście znalazły się trzy jego miniatury, w tym "Ostatnia stacja rezygnacja", którą niektórzy z Państwą mogą pamiętać z dżingla nadawanej na przełomie wieków audycji Marcina Świetlickiego w Radiostacji.
W kategorii "polski blues" nie doczekaliśmy się może takich wybitnych kolejowych utworów, jak "Love in vain" Roberta Johnsona (wykonywanego zresztą z adaptowanym polskim tekstem przez Marcina Świetlickiego), ale pojawiały się próby podjęcia tego tematu – w takich utworach jak "Poczekalnia PKP" Grażyny Mielczarek czy "Jest taki dom" Breakoutu. Najbardziej amerykański polski piosenkarz estradowy, Krzysztof Krawczyk, zmagał się swego czasu ze stylistyką country i próbował przeszczepić melancholię podróżowania przez Wielkie Równiny na równiny centralnej Polski w piosence "Pośpieszny pociąg ósma dwie" z płyty "Country album" z 1995 roku.
Dwa największe polskie przeboje kolejowe, czyli "Remedium" Maryli Rodowicz (powszechnie znane jako "Wsiąść do pociągu byle jakiego") i "Jedzie pociąg z daleka" Ryszarda Rynkowskiego pominęliśmy w zestawieniu, gdyż każdy z czytelników i czytelniczek słyszał je z pewnością wystarczająco wiele razy. Maryla Rodowicz pojawia się za to z innym utworem, "Balladą wagonową" – kolejnym przykładem na to, jak amerykański mit kolejowy oddziaływał na popkulturę PRL-u (tu także przypominają się Skaldowie z piosenką "Na dworcu w Kansas City").
W utworach z lat 80. i 90. u wywodzących się z kontrkultury tekściarzy romantyzm podróży blaknie, a infrastruktura kolejowa jawi się nie tylko jako przestrzeń zaniedbana (wspomnijmy tu słynny wers Kazika Staszewskiego z piosenki "Polska" o dworcu w Kutnie, gdzie miało być "tak brudno i brzydko, że pękają oczy"), ale też niebezpieczna. Muniek Staszczyk w piosence "I love you" śpiewał o "szprycerach na kolejowych stacjach", a w utworze "Edek Leszczyk" Macieja Maleńczuka ślub tytułowego bohatera został odwołany po tym, jak ukradziono mu buty i koszule w pociągu relacji Gdańsk-Bytom.
Najbardziej sugestywny i groteskowy obraz kolejowego turpizmu wyraziła wszakże Siekiera w piosence "Pociąg anarchistów":
Jedzie pociąg anarchistów
Maszynista kosę ma
Karzeł jara w palenisku
Szufle węgla piecu da
Tam, w wagonie, kira ostra
Szyby lecą, dziwy szczą
Jedzie pociąg anarchistów
Wolna droga, dalej stąd
Bardziej melancholijne spojrzenie na kolej na powyższej playliście prezentuje zespół Partia ("Pociąg do nikąd"), Jakub Skorupa ("Pociągi towarowe"), Syndrom Paryski ("Sygnały końca pociągu") czy Muzyka Końca Lata w piosence "PKP Anielina" – o stacji kolejowej w ich rodzinnym Mińsku Mazowieckim.
Szczęście do piosenek mają stołeczne dworce – na playliście znalazły się utwory poświęcone wszystkim kluczowym warszawskim stacjom (Dworzec Centralny pojawia się dwukrotnie – u Fisza i u Kaza Bałagane). Stacja Warszawa Wschodnia (jeszcze przed modernizacją) staje się tłem dramatycznej historii kochanków w piosence z debiutanckiej płyty Pablopavo. Najbardziej kolejowym raperem zdaje się być Łona – na przestrzeni niespełna dekady na jego trzech kolejnych płytach pojawiły się trzy storytellingi rozgrywające się w uniwersum Polskich Kolei Państwowych. W pierwszym z nich, utworze "Gdańsk Szczecin" z płyty "Koniec żartów" martwi się (jak okazuje się w ostatniej zwrotce niesłusznie) o zanikający kolejowy folklor, w "Nocnym ekspresie" daje popis swojego zmysłu obserwacji społecznej, a "Co tak wyje" można interpretować jako opowieść o rozwarstwieniu społecznym.
Innym istotnym okołokolejowym rapowym tematem jest bombienie (czyli w graficiarskim slangu malowanie) pociągów i trudne relacje ze Służbą Ochrony Kolei. W czasie sprayowego boomu przełomu wieku trudno było natrafić na skład legendarnych elektrycznych wagonów Ezt EN57 użytkowanych m.in. przez trójmiejskie SKM czy Koleje Mazowieckie, który nie byłby upstrzony graffiti i tagami. "Jakby nie było, niech żyją wholecary i panele" (wholecar to pomalowanie całego wagonu pociągu, a panel to pojedynczy wrzut na nim) nawijał Rybson, reprezentant ekipy Deluks z Trójmiasta w graficiarskim hymnie z płyty "Świeży materiał" Waca. Ale też zaznaczał: "Na oriencie trzeba nieraz, wtedy i teraz / Od ciebie zależy, czy do domu docierasz".
Jak wiemy z tekstów, w pionierskich czasach polskiego hip-hopu, zanim w branży pojawiły się duże pieniądze, raperzy podróżowali na koncerty w innych miastach zazwyczaj pociągami. Dolę koncertującego rapera podsumował Eldo w utworze "Friko": "To setki godzin w pociągach gapiąc się w szybę". O tym, że takie podróże były dobrą okazją do biforu przed właściwą imprezą opowiadał Fenomen w kawałku "Wyjazd" i OMP w "Dobrej Ofercie": "Już jedziemy, a w sumie to byliśmy przed dwudziestą / Ci co w PKP to już nie w stanie byli zresztą".
Na ludyczne aspekty podróżowania kolejami polskimi zwracali uwagę zresztą nie tylko raperzy. Wspomnijmy tu choćby Hioba Dylana, który idiom folkowej muzyki granej przez hobo przemierzających pociągami towarowymi Stany Zjednoczone pierwszej połowy XX wieku i proletariackiego country przekłada na realia polskiej prowincji XXI wieku. W utworze "Testament króla kibiców" oddaje klimat meczowych wyjazdów: "PKP równa się wódka / Wódka równa się zabawa / Jedzie pociąg nasz wesoły / To kibiców jest wyprawa". Cała opisywana w utworze odyseja z Ostrowca Świętokrzyskiego na ustawkę do Bełchatowa kończy się jednak miłosnym dramatem, gdy wybranka serca opuszcza podmiot liryczny na dworcu w Katowicach i wraca do Warszawy z kibicami Legii.
Na zakończenie naszej podróży dwa utwory instrumentalne: "Dworzec Zachodni" otwierający album "Miłość z tamtych lat" Super Girl & Romantic Boys (ostatnim utworem na płycie jest z kolei "Dworzec Wschodni") i "Train Spotter" Wacława Zimpla – tytułowy utwór z albumu, na którym ten klarnecista podstawą kompozycji uczynił dźwięki miejskiego otoczenia, zarejestrowane m.in. na warszawskim Dworcu Centralnym.
[{"nid":"5683","uuid":"da15b540-7f7e-4039-a960-27f5d6f47365","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Jak by\u0107 autorem - w kinie?","field_introduction":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. Wyj\u0105tki te by\u0142y rzadkie w przesz\u0142o\u015bci, dzi\u015b s\u0105 nieco cz\u0119stsze, ale i dobrych film\u00f3w dzi\u015b mniej ni\u017c to kiedy\u015b bywa\u0142o.","field_summary":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. ","topics_data":"a:2:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259606\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:5:\u0022#film\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:11:\u0022\/temat\/film\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}i:1;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259644\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:8:\u0022#culture\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:14:\u0022\/temat\/culture\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=dDrSUPHB","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=X4Lh2eRO","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=J0lQPp1U","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=sh3wvsAS","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=9irS4_Jn","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"266","cover_width":"470","cover_ratio_percent":"56.5957","path":"pl\/node\/5683","path_node":"\/pl\/node\/5683"}]