Metamorfozy budynków
Architektura nie jest wieczna. Budynki zmieniają swoje funkcje, są rozbudowywane, modernizowane, czasami wymieniane na nowe bryły. To naturalna kolej rzeczy, choć nie zawsze przynosi dobry efekt. Przyglądamy się przemianom niektórych budynków i stawiamy pytanie, czy wyszło im to na dobre.
Pawilon Zodiak w Warszawie
Lekki, przeszklony pawilon "Zodiak" był integralną częścią założenia Ściany Wschodniej. Został zbudowany pod koniec lat 60. wraz z szeregiem budynków o zróżnicowanej skali i funkcji. Mieścił bar szybkiej obsługi i kawiarnię z tarasem na dachu. W latach 90. główną jego część przebudowano, zacierając cechy jego architektury (działa tu sieciowy bar fast food); skrzydło kawiarniane pozostawało zaś puste i popadało w ruinę. W 2015 roku władze Warszawy wspólnie z SARP ogłosiły konkurs na nowe wcielenie modernistycznej bryły – konkurs wygrała wizja pracowni Gowin & Siuta. Pawilon został rozebrany i wzniesiony na nowo, z piętrem w miejscu tarasu, ale o podobnej formie i z mozaiką wewnątrz, naśladującą tę, która pierwotnie zdobiła kawiarnię. Dziś szklana budowla mieści Warszawski Pawilon Architektury Zodiak, miejsce wystaw, spotkań, prezentacji, związanych z architekturą.
Pierwsza budowla w miejscu obecnego zamku powstała zapewne w XIV wieku na zlecenie króla Kazimierza Wielkiego. Później wielokrotnie przebudowywana służyła kilku królom, została jednak na tyle zniszczona w czasie potopu szwedzkiego, że nie znalazł się nikt, kto był gotowy zamek odbudować. Popadał więc w coraz większą ruinę (podobno część kamieni z zamku posłużyła nawet do budowy pobliskiej szosy). Sytuacja zmieniła się w 1999 roku, kiedy to zamkowe ruiny kupił prywatny inwestor. Dwanaście lat zajęło mu zbudowanie gmachu na nowo – z powodu braku zachowanych planów czy rysunków nowy zamek jest fantazją na temat bryły, która mogła w tym miejscu istnieć kilka wieków wcześniej. Zamek w Bobolicach wzbudza więc kontrowersje jako niezgodna ze sztuką konserwatorską atrapa, jednocześnie jednak cieszy się popularnością wśród odwiedzających Jurę Krakowsko-Częstochowską turystów - mieści się w nim hotel i restauracja. Prawdziwy rozgłos budowla zyskała, kiedy stała się jedną ze scenografii serialu "Korona królów".
Bloki przy ul. Bolesława Chrobrego w Poznaniu
Wiele chorób można zdiagnozować, obserwując polską współczesną przestrzeń zurbanizowaną. Jedną z cięższych wydaje się "pasteloza", pasja do malowania poddawanych termomodernizacji bloków na intensywne kolory i nie mające nic wspólnego z formami architektonicznymi wzory. W wyniku tego przykrego schorzenia wiele polskich bloków pokryło się nieznośną kakofonią barw. Różowe paski, zielone romby, pomarańczowe zygzaki, a także gigantyczne biedronki, drzewa, ludziki wylęgły się na obłożonych styropianem elewacjach. Choć dobrze zdiagnozowana już dawno choroba wciąż daje się we znaki, na szczęście są znachorzy, którzy w swoim skromnym zakresie umieją czasem przeciwdziałać objawom tego schorzenia. Dyplom uzdrowicieli należy się z pewnością poznańskiej pracowni Ultra Architects, której udało się powstrzymać pastelozę na trzech 16-kondygnacyjnych blokach przy ulicy Bolesława Chrobrego w Poznaniu. Odnosząc się do pierwotnego wyglądu domów z lat 70. XX wieku architekci opracowali nową kolorystykę i dekorację dla bloków, a we współpracy ze studiem Zupagrafika przygotowali także font, za pomocą którego na elewacjach zapisano adresy bloków. I choć z powodów finansowych nie udało się odtworzyć ceramicznej mozaiki na balkonach, w skromny, ale estetyczny sposób udało się tu zachować po niej wspomnienie.
Dużo się mówi o kryzysie na polskiej kolei, gdyby jednak szukać w tej branży pozytywnych zmian nie można nie docenić remontów, jakie wykonano na dziesiątkach polskich dworców (nie tylko tych w wielkich miastach). Większość została sprowokowana rozgrywkami Euro 2012 – ze wstydu przed kibicami z całego świata podjęto się prac na wielu polskich stacjach (wśród nich znalazły się remonty m.in. dworców w Warszawie czy Wrocławiu), a ich sukces zachęcił do kolejnych inwestycji. Jednak odznaczający się wyjątkowo ciekawą architekturą dworzec w Będzinie odzyskał blask znacznie wcześniej – niedługo po tym, jak w 2006 roku przeszedł z rąk PKP na własność władz samorządowych. To lokalni urzędnicy zdecydowali, aby poddać gruntownemu remontowi niewielką, ale niezwykle udaną, modernistyczną bryłę dworca – dzieło architekta Edgara Norwertha i konstruktora Stanisława Hempla. Zbudowany w latach 1927 – 1931 budynek jest efektowną kompozycją prostych brył geometrycznych, a jego największy walor stanowi subtelna gra kształtów i proporcji.
Pawilon Rotunda Warszawie
Warszawa, jak każda stolica, wciąż przyciąga nowych mieszkańców. W miastach zamieszkiwanych przez przybyszów z różnych stron Polski budynki – symbole są szczególnie potrzebne. Są punktami orientacyjnymi, najszybciej oswajanymi znakami w przestrzeni, kierunkowskazami, ułatwiającymi funkcjonowanie w gęstej, miejskiej tkance. W stolicy na zawsze pewnie głównym takim obiektem pozostanie Pałac Kultury i Nauki, jednak on swoją skalą i formą trudny jest do szybkiego oswojenia. Rotunda – przeszklony, okrągły pawilon o charakterystycznym zygzakowatym dachu była na tej mapie miejscem nie mniej ważnym. Pod Rotundą umawiali się mieszkańcy Warszawy z dziada pradziada i ci, którzy dopiero co wysiedli z pociągu na pobliskim dworcu. Kiedy więc zarządzający pawilonem bank ogłosił chęć jego rozbiórki wzbudziło to uzasadniony protest. Ostatecznie zdecydowano o tym, by istniejącą Rotundę zamienić na nową, ale formalnie jednakową. Poprzedzony konsultacjami społecznymi konkurs architektoniczny miał dać pewność, że nowe wcielenie pawilonu będzie udane. Dziś, kiedy nowa Rotunda jest praktycznie gotowa, widać gołym okiem, że coś poszło nie tak. Pawilon nadal pewnie pozostanie punktem orientacyjnym, ale swoją finezyjną formę stracił na zawsze.
Fabryka Izraela Poznańskiego w Łodzi
– Tak, ja nie mam nic, ty nie masz nic, on nie ma nic – zaśmiał się głośno.
– To razem właśnie mamy tyle, w sam raz tyle, żeby założyć wielką fabrykę…
Ten cytat z "Ziemi obiecanej" Władysława Reymonta (znany bardziej z filmu Andrzeja Wajdy) mieści w sobie kwintesencję niezwykłych czasów rewolucji przemysłowej, której owocem jest duża część zabudowy Łodzi. Rozwijające się w szalonym tempie zakłady i fabryki przez lata kształtowały charakter tego miasta, a swoistą perłą w koronie była największa z nich – fabryka włókiennicza Izraela Poznańskiego, w której produkcja trwała aż do początku lat 90. W 2006 roku ogromny kompleks zabytkowych pofabrycznych zabudowań zyskał nowe życie, stając się znów symbolem nowych czasów – świątynią kapitalistycznej konsumpcji. W budynkach, w których robotnicy produkowali bawełnę dziś robi się zakupy i oddaje rozrywkom. Centrum Handlowe Manufaktura jest jedną z lepiej zrealizowanych koncepcji rewitalizacji terenu poprzemysłowego, dzięki której nie pełniące swojej pierwotnej funkcji obiekty fabryczne zyskały nowe życie.
Jeszcze dekadę temu mieszkając w Warszawie można było się nie zorientować, że miasto to leży nad rzeką. Owszem, czasami pokonywało się w nim mosty, jednak woda pozostawała niedostępna, z jednej strony odcięta gęstymi zaroślami, z drugiej – wielopasmową trasą szybkiego ruchu. Ewolucja, jaką Wisła w Warszawie przeszła w ostatnich latach jest najważniejszą urbanistyczną i społeczną zamianą, jaka zaszła współcześnie w tym mieście. Bo dzięki temu, że mieszkańcy zaczęli użytkować plaże po prawej stronie rzeki, a władze miasta zainwestowały w remont lewobrzeżnych bulwarów nie tylko powstały ładne przestrzenie publiczne i miejsca odpoczynku, nowe budynki (Centrum Nauki Kopernik, Muzeum nad Wisłą) i kawiarnie, ale przede wszystkim oddano cenny teren w użytkowanie naprawdę wszystkim mieszkańcom, bez względu na ich wiek, status majątkowy czy sposób spędzania czasu. Nadwiślańskie bulwary są przestrzenią demokratyczną – atrakcyjną i dostępną dla każdego – co w czasach gentryfikacji kolejnych miejskich obszarów jest szczególnie cenne.
Specjalne podziękowania dla Sylwii Jabłońskiej za stanowiące ogromne wyzwanie opracowanie fotograficzne artykułu.
[{"nid":"5683","uuid":"da15b540-7f7e-4039-a960-27f5d6f47365","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Jak by\u0107 autorem - w kinie?","field_introduction":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. Wyj\u0105tki te by\u0142y rzadkie w przesz\u0142o\u015bci, dzi\u015b s\u0105 nieco cz\u0119stsze, ale i dobrych film\u00f3w dzi\u015b mniej ni\u017c to kiedy\u015b bywa\u0142o.","field_summary":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. ","topics_data":"a:2:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259606\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:5:\u0022#film\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:11:\u0022\/temat\/film\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}i:1;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259644\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:8:\u0022#culture\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:14:\u0022\/temat\/culture\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=dDrSUPHB","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=X4Lh2eRO","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=J0lQPp1U","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=sh3wvsAS","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=9irS4_Jn","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"266","cover_width":"470","cover_ratio_percent":"56.5957","path":"pl\/node\/5683","path_node":"\/pl\/node\/5683"}]