Maria Czaplicka — pod urokiem szamanów
Pionierka antropologii w Europie, pierwsza wykładowczyni tego kierunku w Oksfordzie. W zaprzęgu reniferów przejechała syberyjską tundrę, by zbadać kulturę nieznanych ludów.
Maria Czaplicka przychodzi na świat w 1886 w Warszawie. Gdy wkracza w dorosłość i chce się uczyć, w swoim rodzinnym mieście nie ma zbyt dużego wyboru. Uniwersytet Warszawski zacznie przyjmować kobiety dopiero w 1915.
Co pozostaje zdolnej dziewczynie? Kursy prowadzone na konspiracyjnym Uniwersytecie Latającym. Tajne wykłady prowadzą w prywatnych mieszkaniach wybitni polscy uczeni. Zajęcia nie zastępują uczelni wyższej, ale często stają się furtką do studiów zagranicznych. W końcu do absolwentek "latających" kursów należy Maria Skłodowska-Curie!
Czaplicka pochodzi jednak z niezamożnej rodziny i nie może sobie pozwolić na wyjazd. Uczy na pensji i dorabia jako korepetytorka, a pasje naukowe rozwija poza pracą – w warszawskich towarzystwach naukowych. Coraz bardziej interesuje się geografią, etnologią i antropologią.
Jej życie zmienia się nieodwracalnie w 1910. Dostaje stypendium Kasy Pomocy im. Józefa Mianowskiego. To precedens, wcześniej nie przyznawano funduszy na zagraniczne studia. Maria z 900 rublami w kieszeni rusza do Londynu.
W brytyjskiej stolicy Czaplicka zapisuje się na studia antropologiczne w London School of Economics and Political Science (części University of London). Na zajęciach spotyka Bronisława Malinowskiego, który już za kilka lat wyruszy na wyprawę badawczą do Nowej Gwinei.
Po roku studentka przenosi się na kurs antropologii w Oksfordzie. Tam nadarza się okazja, by zabłysnąć w angielskim świecie naukowym. Brytyjczycy chcą poznać wyniki polskich i rosyjskich badań nad ludami syberyjskimi. Polka zna oba języki, dlatego dostaje ważne zadanie: opracowanie książki na ten temat.
W Czaplickiej budzi się zainteresowanie dalekimi zakątkami Syberii. Postanawia zorganizować ekspedycję naukową w tamte tereny. Cel: zbadanie i opisanie ludu Ewenków (wówczas nazywanych Tunguzami), ledwo znanego w Europie.
Gromadzi fundusze, pozyskuje wsparcie instytucji naukowych, kompletuje zespół. W maju 1914 członkowie wyprawy są gotowi do drogi. W Moskwie wsiadają do Kolei Transsyberyjskiej. W Krasnojarsku przenoszą się na angielski parowiec, którym płyną do ujścia Jeniseju. Tam zaczynają pracę.
Kierowniczka ekspedycji uczy się lokalnych języków, sporządza słownik, notuje miejscowe legendy. Ornitolożka Maud Haviland obserwuje lokalne ptaki. Artystka Dora Curtis sporządza rysunki i fotografuje. Amerykański antropolog Henry Hall gromadzi eksponaty dla University of Pennsylvania Museum i pomaga Czaplickiej w pomiarach antropometrycznych.
Szyki psuje podróżnikom wybuch I wojny światowej. Angielki postanawiają wrócić do ojczyzny. Czaplicka i Hall nie rezygnują ze swoich badawczych planów. Zaczynają przygotowania do najtrudniejszego etapu – zimowej przeprawy przez syberyjską tundrę.
Czekają na nich mrozy (nawet minus 60 stopni), groźne zawieje śnieżne, wyczerpująca fizycznie podróż zaprzęgiem reniferów. Nie jest łatwo, ale Polka i Amerykanin pokonują wszystkie przeszkody. Docierają na terytorium zamieszkane przez Ewenków i kontynuują badania. Do Londynu wracają we wrześniu 1915 – przez Skandynawię, bo muszą omijać front.
Syberyjska wyprawa to gotowy materiał na książkę. Wie to także Czaplicka. W 1916 roku w księgarniach pojawia się "My Siberian Year" ("Mój rok na Syberii" wyd. polskie 2013) kolejny tom popularnej serii podróżniczej. Nie brakuje tam anegdot, egzotycznych ciekawostek i historii mrożących krew w żyłach. Żadna fikcja, prawdziwe doświadczenia wytrwałej Polki.
To nie koniec sukcesów. W międzyczasie Czaplicka dostaje propozycję posady – i to nie byle jakiej, bo w Oksfordzie! Jest nie tylko pierwszą antropolożką wykładającą na tamtejszej uczelni, lecz także… jedyną wykładającą tam kobietą. Szczęście trwa jednak krótko. Maria pracuje w zastępstwie profesora powołanego do wojska – pamiętajmy, że cały czas trwa wojna. Gdy w 1919 mężczyzna wraca do pracy, polska naukowczyni musi zrezygnować.
Czaplicka zostaje na lodzie. Jest cenioną specjalistką – wygłasza wykłady, pisze artykuły, opracowuje materiały z syberyjskiej ekspedycji, otrzymuje stypendia – ale nie może znaleźć równie dobrej i prestiżowej posady na stałe.
Próbuje więc swoich sił w Stanach Zjednoczonych. Występuje z odczytami na kilku amerykańskich uniwersytetach i w muzeach. Nie otrzymuje jednak żadnych ciekawych propozycji i po kilku miesiącach wraca do Europy. Zaczyna wykładać antropologię na uniwersytecie w Bristolu. Nie jest to Oksford, ale co zrobić?
Marzą się jej kolejne wyprawy. Najważniejsze to zdobyć finansowanie. Tonie jeszcze w długach po syberyjskiej ekspedycji. Ubiega się o stypendium podróżnicze dla młodych badaczy. Bardzo jej zależy! Przepisy konkursowe mówią, że musi być obywatelką brytyjską. W tym celu składa niezbędne dokumenty i czeka na urzędową decyzję. Jury stypendialne daje jej do zrozumienia, że poczeka z wyborem zwycięzcy. ,
Niestety, nie czeka. Nadchodzi wiadomość, że ktoś inny dostał grant. Czaplicka jest załamana. Kończy się jej kontrakt w Bristolu, co ma teraz zrobić? Dzień później zażywa trujący chlorek rtęci. W testamencie prosi, by pochowano ją w Oksfordzie.
Tytuł (nagłówek do zdjęcia)
[{"nid":"5683","uuid":"da15b540-7f7e-4039-a960-27f5d6f47365","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Jak by\u0107 autorem - w kinie?","field_introduction":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. Wyj\u0105tki te by\u0142y rzadkie w przesz\u0142o\u015bci, dzi\u015b s\u0105 nieco cz\u0119stsze, ale i dobrych film\u00f3w dzi\u015b mniej ni\u017c to kiedy\u015b bywa\u0142o.","field_summary":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. ","topics_data":"a:2:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259606\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:5:\u0022#film\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:11:\u0022\/temat\/film\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}i:1;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259644\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:8:\u0022#culture\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:14:\u0022\/temat\/culture\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=dDrSUPHB","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=X4Lh2eRO","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=J0lQPp1U","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=sh3wvsAS","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=9irS4_Jn","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"266","cover_width":"470","cover_ratio_percent":"56.5957","path":"pl\/node\/5683","path_node":"\/pl\/node\/5683"}]