Ksero-architektura: inspiracja czy plagiat?
Podobno wszystko już było i architektura jest tylko przetwarzaniem wymyślonych wcześniej form. A granica między inspiracją czy zapożyczeniem a plagiatem jest płynna.
Kościół Santa Maria della Salute w Wenecji i kościół filipinów w Gostyniu
W drugiej połowie XVII wieku magnat Adam Konarzewski postanowił ufundować kościół jako podziękowanie za uzdrowienie z trapiących go w dzieciństwie chorób. Plany pokrzyżowała jego przedwczesna śmierć – zmarł w wieku 37 lat. Pomysł budowy kościoła przejęła więc wdowa, Zofia z Opalińskich Konarzewska. To ona zdecydowała, aby świątynia była kopią imponującej, weneckiej perły baroku – kościoła Santa Maria della Salute, którego budowa rozpoczęła się w 1631 roku. Projekt gostyńskiej budowli opracował ten sam architekt, który projektował kościół w Wenecji, Baltazar Longhena, i nadał mu podobny kształt.
Kościół pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP i Św. Filipa Neri stanął na tzw. Świętej Górze, górującym nad Gostyniem wzgórzu morenowym. Budowa trwała od 1675 do 1698 roku. Imponująca, barokowa świątynia i połączony z nią klasztor do dziś należą do zakonu filipinów, który na te ziemie sprowadził jeszcze Adam Konarzewski.
Wille na eksperymentalnym osiedlu Weissenhof w Stuttgarcie i wille i domy na Saskiej Kępie
Zbudowane w 1927 roku osiedle Weissenhof w Stuttgarcie miało być pokazem najbardziej w owym czasie innowacyjnych koncepcji mieszkaniowych. Zespół prototypowych willi i domów wielorodzinnych jest do dziś uważany za istotny etap rozwoju architektury modernistycznej. Na osiedlu Weissenhof budynki projektowali m.in. Le Corbusier, Walter Gropius, Ludwig Mies van der Rohe, J.J.P. Oud, Bruno Taut, Hans Poelzig.
Bardzo nowoczesne obiekty, wzniesione na terenie osiedla w Stuttgarcie, były znane polskim architektom i z pewnością stanowiły dla nich – niekoniecznie bezpośrednie – inspiracje. Dobrze to widać na warszawskiej Saskiej Kępie, w którym to zakątku Warszawy w latach 30. powstało wiele domów i willi w stylu modernistycznym. W obiektach, projektu Heleny i Szymona Syrkusów, Lucjana Korngolda, Bohdana Lacherta i Józefa Szanajcy nietrudno doszukać się rozwiązań z osiedla Weissenhof.
Uniwersytet Łomonosowa w Moskwie i Pałac Kultury i Nauki w Warszawie
Pałac Kultury i Nauki w Warszawie był "darem" Związku Radzieckiego dla dźwigającej się z wojennych ruin Warszawy (darem, którego nie można było nie przyjąć). To także jedyny w Polsce obiekt socrealistyczny zaprojektowany przez radzieckiego twórcę. Już latem 1951 roku, gdy Wiaczesław Mołotow proponował polskim władzom zbudowanie w stolicy nowego wieżowca, było jasne, że będzie on naśladował podobne realizacje z Moskwy. Projektantem Pałacu Kultury i Nauki został Lew Rudniew, profesor Moskiewskiego Instytutu Architektury, autor kilku socrealistycznych wieżowców, w tym Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego im. M.W. Łomonosowa, który to stał się wzorem dla warszawskich realizacji. Gdy porównuje się oba gmachy, trzeba przyznać, że warszawski wysokościowiec ma znacznie lepsze proporcje i zgrabniejszą sylwetkę niż jego przysadzisty radziecki "starszy brat" (centralna wieża moskiewskiego uniwersytetu ma 240 metrów wysokości i 36 pięter).
Unite d'Habitation w Marsylii i Superjednostka w Katowicach
Najważniejszy nurt w nowoczesnej architekturze – modernizm – nazywany bywa stylem międzynarodowym nie bez przyczyny. Moderniści uważali bowiem, że obmyślone przez nich proste, uporządkowane, geometryczne bryły mogą być stosowane z takim samym powodzeniem w każdym zakątku świata. W tym przypadku nie mowy o plagiacie, bo kopiowanie form było wpisane w modernistyczne reguły.
Unite d'Habitation, Jednostkę Mieszkaniową w Marsylii, Le Corbusier zaprojektował w 1947 roku, dom był gotowy w 1952. Ten "blok bloków" mieścił nie tylko mieszkania dla 1600 ludzi, ale i przestrzenie przeznaczone na sklepy, punkty usługowe, żłobki i przedszkola, świetlice. Jego celem było bowiem stworzenie lokalnej społeczności, zintegrowanej pod wspólnym dachem. Mieczysław Król, projektując katowicką Superjednostkę, miał podobne zamiary. Zbudowany w latach 1961–1970 w centrum Katowic i mieszczący 762 mieszkania blok miał być samowystarczalny. Choć z tych pomysłów niewiele zostało do dziś, sama bryła z podciętym i dźwiganym przez słupy parterem i gęstym rytmem okien i balkonów formalnie znajduje się bardzo blisko wizji Le Corbusiera i stanowi jeden z najbardziej wyrazistych przejawów modernistycznych koncepcji mieszkaniowych.
Siedziba główna UNESCO w Paryżu i gmach Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej (obecnie Urzędu Wojewódzkiego) w Kielcach
Siedziba główna UNESCO w Paryżu jest dziełem międzynarodowego zespołu architektów. Opracowali ją: Bernard Zehrfuss z Francji, Marcel Breuer z USA (pochodził w Węgier) i Pier Luigi Nervi z Włoch. Gmach, w którym m.in. decyduje się, które obiekty wpisać na Listę Światowego Dziedzictwa, oddano do użytku w 1958 roku. Reprezentuje on modernizm, założono go na planie litery "Y", a jego główne wejście poprzedzono ekspresyjnym zadaszeniem, swoistą betonową rzeźbą.
Podobnie wygięty w łuk i okraszony fantazyjnym dachem nad wejściem jest budynek Urzędu Wojewódzkiego (niegdyś Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej) w Kielcach. Zaprojektowany przez Stanisława Kawiorskiego, stanął w centrum Kielc w latach 1967–1971.
The Gateway Arch, St. Louis, Missouri i Teatr Letni im. Heleny Majdaniec w Szczecinie
Gdy w 1975 roku w Parku im. Kasprowicza w Szczecinie oddawano do użytku efektowny amfiteatr, w lokalnej prasie można było przeczytać opinie, jakoby budowla była niepotrzebna i pochłonęła zbyt wiele deficytowego materiału, jakim był beton. Zaprojektowany przez Zbigniewa Abrahamowicza amfiteatr stanął w naturalnym zagłębieniu terenu, w miejscu po niemieckim teatrze letnim. Ważnym elementem jego konstrukcji jest wysoki, żelbetowy łuk, podtrzymujący zadaszenie sceny i części widowni. Widownię ujęto z kaskadowo ustawione ciągi betonowych kwietników, które razem z łukiem nadały obiektowi brutalistyczny charakter.
Rzeźba, która była inspiracją do powstania szczecińskiej konstrukcji, znajduje się w St. Louis w USA. Zbudowano ją w 1965 roku jako pomnik – hołd osadnikom, którzy zdobywali kolejne, trudno dostępne tereny na zachodzie USA (obiekt nazywany jest "Pomnikiem zdobywców Dzikiego Zachodu"). Jej projekt stworzył pochodzący z Finlandii architekt, Eero Saarinen, a sam wysoki na 192 metry łuk – inaczej niż ten szczeciński – zbudowany jest ze stali.
Marina City, Chicago i Osiedle Tysiąclecia w Katowicach
Ponad 20-kondygnacyjne "kukurydze" – bloki zbudowane w latach 80. XX wieku jako ostatnia część rozległego Osiedla Tysiąclecia w Katowicach – mają bardzo charakterystyczny kształt, w którym trzon budynku otacza osiem półkolistych balkonów. Aleksander Franta i Henryk Buszko, projektanci bloków, tłumaczyli, że ich kształt był wynikiem chęci dostarczenia niewielkim mieszkaniom jak największej ilości światła dziennego. Niezwykłe budowle do dziś są jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów architektonicznego krajobrazu Katowic.
Bardzo podobne budynki w 1968 roku stanęły w Chicago. Kompleks Marina City – to dwa 179-metrowe, 65-kondygnacyjne wysokościowce mieszkalno-biurowo-handlowe. Projektantem chicagowskich "kukurydz" był Bertrand Goldberg.
Bazylika św. Piotra w Rzymie i Bazylika w Licheniu
"Ten kościół jest znakiem mojej niezgody na małość oraz bylejakość" – mówiła w 2007 roku w jednym z wywiadów Barbara Bielecka, autorka projektu monumentalnej Bazyliki Najświętszej Maryi Panny Licheńskiej w Licheniu Starym. Ta imponująca świątynia jest zbiorem zapożyczeń z dziesiątków obiektów z całego świata – są tu antyczne, greckie kolumny i krużganki z Wawelu, detale rodem ze sztuki starożytnego Egiptu i ludowych szopek krakowskich. Jednak najwięcej architektka zaczerpnęła z rzymskiej Bazyliki św. Piotra – licheńska świątynia ma podobny układ głównego korpusu, fasadę, a nade wszystko kopułę. Barbara Bielecka nie wypiera się tych inspiracji, ich potwierdzeniem może być też fakt, że kamień węgielny, wmurowany pod budowę licheńskiej świątyni w 1995 roku, to fragment z grobu św. Piotra w Rzymie.
Piramidy egipskie i Piramida Hotel Spa & Wellness w Tychach
Niektóre architektoniczne zapożyczenia, jakkolwiek dosłowne, sięgają nie tylko formy architektonicznej, ale i związanej z nią symboliki. Kształt piramidy tyskiego hotelu jest nie tylko wyrazem fantazji projektantów, ale też świadomym nawiązaniem do wielowiekowej tradycji wiary w nadprzyrodzoną energię. Hotel projektu Krzysztofa Barysza i Aleksandra Nowackiego powstał w 2004 roku i jego funkcja noclegowa i wypoczynkowa nie jest jedyna. Pomysłodawca i właściciel Piramidy w Tychach, Tadeusz Cegliński, twierdzi, że obiekt stanął na pagórku, w którym znajduje się czakram, miejsce o szczególnie silnej, uzdrawiającej energii. Podobne walory ma egipska Piramida Cheopsa – stąd pomysł, aby jej kształt skopiować (w skali 1:5). W hotelu znajdują się m.in. Restauracja Kleopatra, Lobby Bar Nefretete czy Drink Bar Ramzes.
Figura Jezusa w Rio i Jezusa w Świebodzinie
Historia naśladownictwa w budownictwie to także odwieczna rywalizacja, bicie rekordów, wyścig na wielkość, wysokość, efekt. Zbudowana w 2010 roku w Świebodzinie figura Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata jest oczywistym nawiązaniem do pomnika Chrystusa Odkupiciela w Rio de Janeiro, ale przewyższa go o trzy metry (licząc z cokołem) - "prześcignięcie" ikonicznej rzeźby było jednym z założeń inwestycji w Świebodzinie. Autorem projektu polskiej rzeźby jest Mirosław Patecki.
Hala widowiskowa Zenith w Strasbourgu i Stadion Miejski we Wrocławiu
Gdy Polska wygrała prawo do organizacji Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej w 2012 roku, wiele miejsca w publicznych debatach poświęcono architekturze stadionów. Dywagowano o kosztach, wielkości i wyglądzie aren, które należało zbudować na tę okazję. Gdy stadiony powstały, ich architektura wzbudzała zróżnicowane emocje (stadion w Gdańsku powszechnie się podobał, warszawski Stadion Narodowy był bardziej kontrowersyjny). Przy okazji analizowania tych obiektów okazało się, że Stadion Miejski we Wrocławiu, oddany do użytku pod koniec 2011 roku i zaprojektowany przez pracownię JSK Architekci, bardzo przypomina budynek ze Strasbourga. Tamtejsza hala koncertowo-widowiskowa Zenith, powstała w 2008 roku według projektu Massimiliano i Doriany Fuksas, także założona jest na planie koła i otoczona lekko pochyloną i półprzejrzystą elewacją, nadającą budowli formę lampionu. Autorzy francuskiej budowli nie uznali tego podobieństwa za plagiat, wychodząc z założenia, że takie zapożyczenia są we współczesnej architekturze czymś zupełnie normalnym.
[{"nid":"5683","uuid":"da15b540-7f7e-4039-a960-27f5d6f47365","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Jak by\u0107 autorem - w kinie?","field_introduction":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. Wyj\u0105tki te by\u0142y rzadkie w przesz\u0142o\u015bci, dzi\u015b s\u0105 nieco cz\u0119stsze, ale i dobrych film\u00f3w dzi\u015b mniej ni\u017c to kiedy\u015b bywa\u0142o.","field_summary":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. ","topics_data":"a:2:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259606\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:5:\u0022#film\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:11:\u0022\/temat\/film\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}i:1;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259644\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:8:\u0022#culture\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:14:\u0022\/temat\/culture\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=dDrSUPHB","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=X4Lh2eRO","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=J0lQPp1U","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=sh3wvsAS","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=9irS4_Jn","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"266","cover_width":"470","cover_ratio_percent":"56.5957","path":"pl\/node\/5683","path_node":"\/pl\/node\/5683"}]