Między 1 lipca a 31 grudnia w dziewięciu polskich miastach miała miejsce największa w historii powszechna akcja kulturalna, prezentująca dorobek kulturalny kraju. Za koncepcję i realizację Krajowego Programu Kulturalnego Polskiej Prezydencji 2011 odpowiadał Narodowy Instytut Audiowizualny (NInA).
W przeciągu 184 dni, podczas półrocznego, interdyscyplinarnego festiwalu kultury przeprowadzono ponad 1000 projektów artystycznych, realizowanych we współpracy z organizacjami lokalnymi, pozarządowymi oraz licznymi partnerami europejskimi.
Na Krajowy Program Kulturalny Polskiej Prezydencji 2011 złożyły się projekty specjalne w Sopocie, Wrocławiu, Krakowie, Poznaniu, Warszawie – miastach goszczących spotkania wysokiego szczebla, a także w Lublinie, Białymstoku, Katowicach i Krasnogrudzie, jak również blisko 60 projektów rekomendowanych przez Radę Programową ds. Oprawy Kulturalnej Polskiego Przewodnictwa w Radzie UE, organizowanych przez instytucje kultury podległe Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Ponadto, w KPKPP 2011 włączonych zostało około 60 najważniejszych polskich festiwali m.in. Międzynarodowy Festiwal Teatralny Dialog – Wrocław, Festiwal Sacrum Profanum, "Warszawska Jesień" czy MFF Nowe Horyzonty.
ART FOR SOCIAL CHANGE – SZTUKA DLA ZMIANY SPOŁECZNEJ
Naczelnym przesłaniem Krajowego Programu Kulturalnego Polskiej Prezydencji 2011 było "Art for Social Change – sztuka dla zmiany społecznej". Hasło to wyraża przekonanie, że współcześnie kultura stanowi integralną część procesu społecznego, istotny element codziennego życia, a uczestnictwo w kulturze znacząco wpływa na tworzenie międzyludzkich relacji, dając poczucie tożsamości i przynależności, tak na lokalnym, krajowym, jak również między- narodowym poziomie. Tym samym program zachęcał odbiorców i twórców sztuki do przyjęcia kreatywnej postawy, podnoszącej świadomość artystyczną i społeczną oraz podejmującą krytyczną refleksję nad kulturą i cywilizacją.
Wystawa "Podróż na Wschód" w Białymstoku
PARTNERSTWO WSCHODNIE
Realizując założenie Art for Social Change Krajowy Program Kulturalny Polskiej Prezydencji podkreślał rolę organizacji pozarządowych, oddolnych inicjatyw kulturalnych, a także akcentował temat Partnerstwa Wschodniego, m.in. poprzez wymianę kulturalną i intelektualną z państwami partnerstwa, prezentację artystów krajów wschodnich, budowanie przestrzeni dialogu i refleksji nie tylko nad wspólną przeszłością, lecz także nad perspektywami rozwoju nowych dróg ponadnarodowej współpracy. Celem zorganizowanej we współpracy z białostocką Galerią Arsenał wystawy Podróż na Wschód było nie tylko, lecz przede wszystkim umożliwienie artystom z tych krajów współpracy z polskimi kolegami i działania w wolnej, niepoddanej politycznym ograniczeniom przestrzeni miejskiej. Po Białymstoku wystawa była prezentowana na Art Kyiv Contemporary w Kijowie, a obecnie do końca stycznia 2012 można ją oglądać w krakowskim MOCAKu. Jest ona największą dotychczasową prezentacją najnowszej sztuki z tego regionu. Projektami KPKPP 2011 szczególnie bliskimi idei Partnerstwa Wschodniego były także lubelskie festiwale Najstarsze Pieśni Europy, zapraszające artystów i grupy artystyczne m.in. z Białorusi, Ukrainy czy Gruzji oraz Konfrontacje Teatralne, zestawiające rosyjską sztukę teatralną z twórczością z krajów Partnerstwa.
TAKK! Warsztaty Food Design w Katowicach
INICJATYWY ODDOLNE
Projekty i wydarzenia artystyczne miały charakter oddolny. Realizowane w ścisłej współpracy z partnerami w miastach i organizacjami pozarządowymi dostosowywały program do warunków i potrzeb lokalnych, uwzględniając specyfikę miejsca swojego rozgrywania się i wykorzystując tkwiący w nich potencjał. I tak Sopot za sprawą podejmowanych przedsięwzięć artystycznych, odwołujących się do miejskich legend i angażujących społeczność miasta, na miesiąc zmienił się w Otwarty Kurort Kultury, zaś TAKK! Tymczasowa Akcja Kulturalna Katowice poprzez szereg warsztatów (m.in. design dla dzieci, food design, warsztaty komiksowe), akcji miejskich, koncertów zwracała uwagę na potrzebę ponowne- go zdefiniowania Śląskości w kontekście wspólnoty europejskiej.
- Już na samym początku prac nad Krajowym Programem Kulturalnym postawiliśmy sobie trzy podstawowe cele. Z racji tego, że 2011 rok jest w Unii Europejskiej rokiem wolontariatu postanowiliśmy, że nawiążemy jak najszerszą współpracę z organizacjami pozarządowymi z miast, w których odbywać się będą spotkania polityków. Chcieliśmy uniknąć przywożenia tam artystów z Warszawy. Zależało nam przede wszystkim na tym, aby dać miastom impuls do działania i wspierać je w realizacji projektów – mówi Michał Merczyński, dyrektor Narodowego Instytutu Audiowizualnego w rozmowie dla magazynu "Brief".
Europejski Kongres Kultury we Wrocławiu
INWESTYCJA W KAPITAŁ SPOŁECZNY
Celem Programu Kulturalnego Polskiej Prezydencji było aktywizowanie społeczności, zarówno artystów, jak i osób niemających na co dzień kontaktu z kulturą oraz przeciwdziałanie różnym formom społecznej dyskryminacji. Odkrycie przed turystami i samymi mieszkańcami nieznanych części Sopotu, artystyczna "rewitalizacja" katowickich podwórek, warsztaty z dziećmi uchodźców prowadzone w Białymstoku równolegle do wystawy "Podróż na Wschód" czy różnorodne projekty Europejskiego Kongresu Kultury we Wrocławiu zwracały uwagę na problem wykluczenia związanego np. z wiekiem czy narodowością (spektakl "Nogi" Teatru Tańca Dawka Energii z Wałbrzycha czy interdyscyplinarny "Pamięć i zapomnienie" Fundacji Kobiecej eFKa).
Wiele przedsięwzięć – rozmaite warsztaty, interaktywne instalacje rozlokowane w przestrzeni miejskiej, projekty społecznościowe i sieciowe – wymagało aktywnego udziału odbiorców, bez którego nie mogłyby w pełni zaistnieć.
- Głównymi ideami przyświecającymi nam przy tworzeniu Krajowego Programu Kulturalnego były powszechność i dostępność projektów dla szerokiej rzeszy uczestników, pobudzenie aktywności lokalnych partnerów do współpracy między sobą a także z partnerami zagranicznymi i - ostatnia, choć najważniejsza - idea zmiany społecznej przez kulturę. Program łączy pozornie sprzeczne teorię i praktykę, lokalne i między- narodowe, ulotne i trwałe. Jestem przekonana, że jego efekty będziemy mogli oceniać i obserwować jeszcze długie lata po zakończeniu prezydencji - mówi Katarzyna Wielga, koordynatorka Krajowego Programu Kulturalnego Polskiej Prezydencji.
Misją KPKPP 2011 była inwestycja w kapitał społeczny, tym samym realizowany program miał charakter równościowy i demokratyczny. Przeprowadzono ponad 1000 różnorodnych projektów artystycznych z rozmaitych dziedzin sztuki, dedykowanych wszystkim niemal grupom wiekowym (m.in. inaugurująca Polską Prezydencję scena dziecięca EUgeniusz na warszawskim Mariensztacie) i będących w stanie spełnić różnorodne oczekiwania. Wiele z nich dostępnych było dla publiczności w Polsce i na świecie poprzez transmisje telewizyjne, radiowe i internetowe na stronach Narodowego Instytutu Audiowizualnego, m.in. uroczyste otwarcie, zamknięcie oraz debaty Europejskiego Kongresu Kultury, Europejska Agora w Krasnogrudzie, koncert "TU WARSZAWA" inaugurujący Polską Prezydencję czy wykonanie "III Symfonii" Pawła Mykietyna na głos i orkiestrę.
INTERDYSCYPLINARNOŚĆ
Niezwykle istotnym założeniem programu była interdyscyplinarność, mające swoje odzwierciedlenie nie tylko w łączeniu i wzajemnym przenikaniu się dziedzin, ale także w tworzeniu nowych powiązań między kulturą wysoką i popularną (koncerty dnia Inauguracji, projekty muzyczne Krzysztofa Pendereckiego z Jonnym Greenwoodem i Aphex Twinnem czy skomponowana do tekstów Mateusza Kościukiewicza III Symfonia Pawła Mykietyna).
Paweł Mykietyn
CIĄGŁOŚĆ I TRWAŁOŚĆ PROJEKTÓW
Polska Prezydencja formalnie dobiega końca, jednak wiele z projektów Krajowego Programu Kulturalnego ma lub będzie miało swoją kontynuację w przyszłości.
Po oficjalnym zakończeniu Europejskiego Kongresu Kultury część jego przedsięwzięć kontynuowanych jest zarówno w przestrzeni publicznej, jak i sieciowej. Wiele kongresowych projektów miało charakter audiowizualny czy cyfrowy, m.in. Doc’s Docs Gdańsk Remix - konkurs na kolaż dokumentów ze Stoczni Gdańskiej czy filmy kręcone telefonami komórkowymi uczestników zachęconych przez przedstawicieli ruchu społecznego Miasta w Komie. Pomimo zakończenia Kongresu przez cały czas aktywnie działa jego strona internetowa www.culturecongress.eu, poprzez którą można obejrzeć i wysłuchać debat.
W związku z realizacją poszczególnych wydarzeń kulturalnego programu polskiej prezydencji nawiązane zostały kontakty, które już zaowocowały lub mają szansę zaowocować współpracą przy kolejnych przedsięwzięciach. Wielu projektom specjalnym towarzyszyły programy wymiany artystów – "Artists in residence" (m.in. współpraca z artystami wrocławskiej BWA) oraz sieciowanie organizacji pozarządowych, którego bezpośrednim efektem były m.in. kongresowe projekty "Generator Pomysłów" czy "Reverse Pedagogy".
Asi Mina
Dzięki serii warsztatów rozpoczętych na rok przed Kongresem udało się zainicjować współpracę NGO’sów polskich z europejski- mi, a także z organizacjami zza wschodniej granicy, gdzie bezpośredni codzienny kontakt z kulturą europejską bywa ograniczony. Przez cały październik można było wysłuchać relacji z wydarzeń Europejskiego Kongresu Kultury przygotowanych przez dziennikarzy białoruskiej redakcji Polskiego Radia dla Zagranicy oraz internetowego Radia Ryba. Nagrania dotarły bezpośrednio do mieszkańców Białorusi.
Zwycięski projekt "Generatora Pomysłów" został zrealizowany do końca grudnia 2011 roku. Sam format "Generatora" spotkał się z zainteresowaniem zagranicznych gości i będzie prezentowany w ramach międzynarodowych festiwali kulturalnych.
Przygotowana specjalnie na Kongres instalacja Mirosława Bałki Wege zur Behandlung von Schmerzen pozostanie na stałe we Wrocławiu i będzie znów dostępna dla publiczności w pierwszej połowie 2012 roku. Realizowana w Białymstoku wystawa Podróż na Wschód była następnie prezentowana w Kijowie, a do końca stycznia można ją oglądać w krakowskim MOCAKu. Wiosną 2012 powstanie ekspozycja prezentująca złożony i wielowymiarowy dorobek lubelskiego Mindware. Technologie dialogu.
Swoje dalsze życie mają również projekty muzyczne Krajowego Programu Kulturalnego Polskiej Prezydencji. Wspólny koncert Krzysztofa Pendereckiego i Jonnego Greenwooda, który we wrześniu zabrzmiał premierowo podczas Europejskiego Kongresu Kultury odbędzie się ponownie, 22 marca 2012 roku w londyńskim Barbican Centre. Wysłucha go również międzynarodowa publiczność kultowego festiwalu "Primavera" w Barcelonie.
Również w marcu 2012 legendarna wytwórnia Nonesuch (wydała m.in. III Symfonię Góreckiego) wyda płytę rejestrującą wykonania powstałe podczas tej niezwykłej współpracy.
Asi Mina (Asia Bronisławska), która wraz z czterdziestoosobową dziecięcą orkiestrą dętą wystąpiła podczas dnia Inauguracji Polskiej Prezydencji w Warszawie, ruszyła w trasę koncertową po Polsce promując album "Wybiegły!", wydany na zamówienie Narodowego Instytutu Audiowizualnego.
Kontynuacją projektów KPKPP 2011 będzie także premierowa inscenizacja Pasji wg św. Łukasza Krzysztofa Pendereckiego przeniesiona na deski teatralne przez Grzegorza Jarzynę. Spektakl odbędzie się 31 marca i 1 kwietnia 2012 w Alwernia Studios. Również taneczne premiery przygotowane w ramach poznańskie- go Old Music New Dance zaprezentowane zostaną w 2012 roku w krajach prezydencyjnego trio: Danii i na Cyprze.
Istotnym efektem aktywizacji środowisk związanych z kulturą podczas Europejskiego Kongresu Kultury jest przeprowadzana z inicjatywny NInA przy wsparciu Culture Action Europe i A Soul for Europe akcja zbierania podpisów pod petycją "Więcej kultury w polityce spójności UE". Inicjatorzy akcji i podpisujący apelują do wszystkich krajów członkowskich oraz do Parlamentu Europejskiego wprowadzenie zmian w zapisach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego, które uwzględniłyby rolę kultury jako czynnika wspierającego innowację i kreatywne rozwiązania dla stojących przed nami nowych wyzwań społecznych.
Po sześciu miesiącach Krajowego Programu Kulturalnego pozostaną także trwałe ślady w postaci Pawilonu Olafura Eliassona, książki profesora Zygmunta Baumana wraz z poświęconym mu filmem Krzysztofa Rzączyńskiego i materiałów audiowizualnych: nagrań, fotorelacji, a także projektów kontynuowanych w wirtualnej przestrzeni, dostępnych szerokiej publiczności. Wiosną 2012 roku ukaże się także wydawnictwo podsumowujące Europejski Kongres Kultury.
Źródło: Narodowy Instytut Audiowizualny.