W maleńkości książek nie szanował. Te do czytania okładał w papierowe obwoluty, ''żeby się nie niszczyły'', podręczniki szkolne traktował w sposób taki, na jaki zasługiwały (czyli ''najbardziej barbarzyński'', jak wspominał w tekście ''Ś. P. biblioteka'' z 1949 roku).
''Lat temu prawie tyle, ile ich sobie niechętnie liczę, więc bardzo dawno temu, siedzę na progu maleńkiej kuchni maleńkiego mieszkania w mieście Łodzi - i ołówkiem, który zaciskam pełnym uchwytem piąstki, bazgrzę zajadle chaotyczne zygzaki na stronicach książeczki małego formatu, w szarej płóciennej oprawie. Dopiero w parę lat później wtajemniczyła mnie Matka (córka łódzkiego drukarza) w arkana Liter, Czcionek - i tytułowej karty książeczki, którą mały wandal, znieważyłem tak okrutnie, udało mi się wysylabizować: Ro-me-o i Ju-li-a. Książeczka długo jeszcze przebywała na etażerce w rodzicielskim mieszkaniu, a potem ślad po niej przepadł, wyrzucono ją pewno, ze względu na żałosny stan, przed jakąś kolejną przeprowadzką. Takie jest moje najdawniejsze wspomnienie o sobie - z książką: nie w ręku wprawdzie, lecz na podłodze leżącą, nie czytaną wprawdzie, lecz niszczoną bezmyślnie - ale z książką'' (z niewydanego rękopisu).
Jako swoje pierwsze lektury, które kształtowały jego literacki gust i smak wymieniał: baśnie braci Grimm, Don Kichota i ''Walka z lasu'', powieść-dodatek do wychodzącego w Warszawie tygodnika ''Przyjaciel dzieci'' (głównego bohatera tej zapomnianej powieści, Barnabasza Barliguntiego zwanego Rumbarbarumem, uwiecznił w wierszu ''Dzieciństwo'' ).
Lucyna Ćwierczakiewiczowa, "365 obiadów za pięć złotych", fot. Polona / www.polona.pl Powieści czytał mnóstwo, ale największe wrażenie zrobiła na nim najsłynniejsza, a przynajmniej najbardziej popularna polska książka kucharska, czyli ''365 obiadów za pięć złotych'', pierwszy raz wydana w Warszawie w 1860 roku, doczekała się kilkudziesięciu wydań. Napisała ją Lucyna Ćwierczakiewiczowa (dokładniej rzecz biorąc Lucyna von Bachman, primo voto Staszewska, secundo Ćwierczakiewiczowa). Na przełomie wieków Ćwierczakiewiczowa była prawdopodobnie najbardziej poczytną polską autorką, jej książki ukazywały się także w rosyjskich tłumaczeniach, regularne felietony można było znaleźć w ''Kłosach'' i ''Tygodniku Ilustrowanym''. Zajmowała się nie tylko kuchnią, jej poradniki, kalendarze i codzienne teksty odegrały ważną rolę w popularyzacji nowoczesnych nawyków higienicznych.
''Każda z nas wie, że porządek w domu jest nie tylko jednym z najważniejszych warunków dobrego gospodarstwa – pisała Ćwierczakiewiczowa – ale, że porządek umila nam życie – oczyszcza atmosferę nas otaczającą a tem samym wpływa na nasze zdrowie, swobodę myśli i dobry humor'' (''Jak konieczna i ważna jest znajomość gospodarstwa dla kobiety'', w: ''Kalendarz na rok 1887'').
Autorka ''365 Obiadów'' tłumaczyła kobietom, bo do nich jej pism były adresowane, jak ważne jest higiena jamy ustnej, używanie mydła, mycie włosów, zapobieganie tworzenia się kołtunów, regularne zmienianie bielizny, wietrzenie i odkurzanie mieszkań.
''Stan bibliofilski tego dzieła był wprawdzie bardzo mizerny - opowiadał Tuwim o pierwszej książce, którą prawdziwie pokochał - ale nad tą postrzępioną i zatłuszczoną księgą rozkoszy gastronomicznych potrafiłem dumać długie godziny. Dumać - znaczy tu po prostu marzyć najbezczelniej o zrealizowaniu tych wymyślnych przepisów, o urządzeniu orgii żarcia, o zaspokojeniu dziecinnego łakomstwa. Bo przecież nie głodu, którego na szczęście (czy na nieszczęście) nigdy w życiu nie zaznałem w sposób dotkliwy. Lektura gastronomiczna podniecała zmysł smaku, jak ''zabronione romanse'' podniecały niegdyś sfery pierwszych doznań erotycznych. Smaczna kuchnia domowa, mieszczańskie pieczenie i krupniki, zaspokajały elementarne potrzeby organizmu, dawały mu konieczną ilość kalorii, ale poza tym istniały fantastyczne możliwości skomplikowanych smakołyków, które nigdy się na stole nie zjawiły'' (''Smakosze! Baczność!'', z rękopisu).
Julian Tuwim. White Plainst, 1942-44, fot. Muzeum Literatury / East News Bibliofilska przygoda Tuwima rozpoczęła się w 1911 roku, kiedy 17 letni Julian pojechał na wakacje do Warszawy. Zawędrował do antykwariatu na ulicy Elektoralnej, za kilka kopiejek nabył oprawioną w pergamin książkę ''Summula Caietani'' (Wenecja, 1565).
''Łaciński traktat o grzechach, którego czytać wprawdzie nie mogłem, bo łacinnik był ze mnie wówczas nietęgi, ale który mnie zapachem starzyzny tak upoił, że do dziś dnia chodzę zatruty bibliofilskim narkotykiem''.
Przez kolejne lata swojego życia Tuwim gromadził tysiące książek i druków, obce były mu ekskluzywne wydania i złocone zdobienia (''nienawidzę!'' mówił Tuwim o złoconych kartkach). Prawdziwą miłość czuł do osobliwości, książek dziwnych, kuriozalnych i groteskowych (a przy tym rzadkich). Ponad połowę jego księgozbioru stanowiły dzieła ''poświęcone kuriozom, dziwactwom, dziejom obyczajów, historii kultury, folklorowi, niezwykłym tematom, bzikom, ekstrawagancjom (...) wszystko to, co w tytule miało ''curiosa', ''curiosites'', ''curiosidades'', ''Kuriositaeten'' (...) szło z Londynu, Lipska, Paryża, Moskwy, Rzymu i... Świętokrzyskiej ulicy - na Mazowiecką''. Na ulicę Mazowiecką 7 w Warszawie, czyli do mieszkania Tuwima (we wrześniu 1939 roku zostało zniszczone przez niemiecką bombę, razem z niepowtarzalnym i niemożliwym do odtworzenia księgozbiorem). Poeta wyemigrował przez Rumunię, Włochy do Francji, skąd pojechał do Nowego Jorku (przez Hiszpanię, Portugalię i Brazylię). Mieszkał tam do 1946 roku.
Julian Tuwim, fragment wykonanego po wojnie zdjęcia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego Mogliśmy znaleźć tam zbiór poetów czwartorzędnych (pochodzących z Tczewa, Suwałk, Jasła, Pabianic, Drohobycza, w większości wydanych ''nakładem własnym''), świstki odpustowe, materiały opowiadające o dziadach, żebrakach, włóczęgach, szarlatanach, magikach, programy cyrków; słowniki ''języków egzotycznych''; alkoholica polska (pokłosiem tego był wydany w 1935 roku ''Polski słownik pijacki i antologia bachiczna'') i antisemitica polska; rozprawy o wonnościach i aromatach, truciznach, narkotykach, kawie i herbacie, stare zielniki i książki kucharskie; kalendarze, almanachy i albumy pensjonarek; dzieła wariatów i grafomanów, powieści brukowe i zeszytowe; libretta zapomnianych oper i wodewilów, poematy heroikomiczne; zmyślona literatura podróżnicza i niepoprawne mapy; podręczniki dla fryzjerów, kaligrafów i zegarmistrzów, nauczycieli tańca; dzieje tajnych zakonów, klasztorów i dzieła o torturach. Najważniejsze działy z nieistniejącej biblioteki Tuwima (którą po wojnie starał się odbudować, a przynajmniej stworzyć na nowo) to demonologia, największy w Polsce zbiór rozpraw i desyrtacji o szczurach, pokaźny zbiór literatury w języku cygańskim i wszelkich źródeł dotyczących historii Romów (zostało to odnotowane w ''Papuszy'' Krauzów). Z wyjątkowym uczuciem wspominał ilustrowany almanach z czasów Rewolucji Francuskiej (wielkości znaczka pocztowego); manuskrypt malajski napisany na liściu nieznanej mu zamorskiej rośliny; rękopis modlitewnika, który odczytać można było tylko i wyłącznie za pomocą szkła powiększającego; bibliografię książek o pchle; dzieła Puszkina w kilkudziesięciu językach i komplet czasopism futurystycznych wydawanych w Polsce w latach 1919-1924.
W 1949 roku opublikował tekst pod tytułem ''Ś. P. biblioteka''.
''Jeszcze parę lat temu, gdy byłem w Nowym Jorku, bez trudności odnajdywałem każdą książkę na półkach mojej warszawskiej biblioteki. Wystarczyło przymknąć oczy, zwłaszcza przed snem, a wzrok sięgał za ocean na Mazowiecką, zaczynał wędrować po mahoniowych półkach, wypełniających całkowicie jeden duży pokój i jeden mniejszy, i po paru chwilach zatrzymywał się na tomie, który sobie upatrzyłem. Nocą stawały się oczy reflektorami, których wytężone promienie rozświetlały mrok warszawskiego mieszkania i nieomylnie spoczywały na grzbiecie jakiejś upragnionej książki. (...) Ś. P. Biblioteka stała się za oceanem żywą, sennie realną zjawą; tą samą wierną i nieodłączną przyjaciółką, jaką przez długie lata była mi w Warszawie, tylko tragicznie bezcielesną.
(...)
Po powrocie do Polski zauważyłem, że celność wizji i pamięci zwątlała. Gdy dziś próbuję odnaleźć wspomnieniem tę czy inną książkę z utraconego zbioru, coraz częściej spotyka mnie zawód. Wczoraj daremnie jeździłem nocnym promieniem po półkach demonologicznych w poszukiwaniu ''Liber exrocismorum'' (potrzeba mi była w związku z ostrą kłótnią, jaką miałem z pewnym bliźnim) - nie było jej. Powinna stać pomiędzy Bodinem i Wierem, tj. między ''Daemonomania'' i ''De Prestigiis Daemonum'', a nie było jej. A tak wyraźnie ją pamiętam - grubą, pękatą, z kaligraficznym tytule na szerokim pergaminowanym grzbiecie. Zdarzają się i wypadki gorsze: dziesiątki tomów na jakiejś półce zlewają się w szarą, bezimienną masę. Cały np. metr bibliotecznej przestrzeni jest czymś wypełniony - a nie wiem czym. W Nowym Jorku zawsze wiedziałem''.
''Aforyzmu o książce nie potrafię niestety wymyślić. Książki kupuję, zbieram,czytam, nawet je piszę - i zanadto kocham, aby zbywać je aforyzmami'' napisał w 1937 roku.
Wypisane wyżej cytaty pochodzą z książki ''Julian Tuwim. Myśli o książce i czytaniu'' w wyborze Andrzeja Kempy, w opracowaniu graficznym Marii Szczuki-Kempy, która została wydana w stulecie urodzin Pisarza przez Wojewódzką i Miejską Bibliotekę Publiczną im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi, w nakładzie 300 egzemplarzy numerowanych (korzystałem z egzemplarza 290).
