Białoruś: #kulturalnyprotest
Przełomy historyczne i transformacje społeczne – jak wiadomo – najlepiej prze- i wyczuwają artyści. Pierwszego lipca 2020, na ponad miesiąc przed sfałszowaniem wyborów i późniejszymi bezprecedensowymi represjami, pod hasztagiem #культпротест (#kultprotest, #kulturalnyprotest) pojawił się apel sporej grupy białoruskich niezależnych działaczy kultury.
"My, pracownicy kultury – pisano – ogłaszamy kulturalny protest, #культпротест. Nasz #культпротест ma zjednoczyć wszystkich ludzi profesji twórczych. Pod tagiem naszego protestu będziemy robili to, co potrafimy najlepiej – tworzyli sztukę. A oceniać ją będą nie jakieś komisje kultury, a naród białoruski, który się właśnie przebudził. Nasz protest będzie śpiewał, kręcił filmy, malował obrazy i organizował wydarzenia artystyczne dla wolnych obywateli, nie dla władzy, której wszyscy mamy już dosyć! Odmawiamy udziału w jakichkolwiek imprezach państwowych, odmawiamy aranżowania dla nich światła i dźwięku, projektowania plakatów i robienia makijażu artystom, którzy zdecydowali się na takich imprezach wystąpić".
Pamiętam sceptyczne głosy części moich znajomych. Że niby poetom łatwo buntować się na swoich blogach. Gorzej z rzeźbiarzami monumentalnymi, dyrygentami i członkami orkiestr, reżyserami i aktorami teatralnymi, i wszystkimi innymi, których twórczość ewidentnie wymaga wsparcia, a w opresyjnym państwie podlega kontroli władz.
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Akcja solidarności Polski z Białorusią, Kraków, 20 sierpnia 2020, fot. Beata Zawrzel/NurPhoto via Getty Images
Białoruscy działacze kultury do niedawna nie byli specjalnie skłonni do otwartej opozycyjności. Radzieccy koledzy po fachu nie chcieli pisać "do szuflady". Zgrzytali zębami, ale akceptowali ingerencje cenzury, byle tylko publikować. Nieliczne wyjątki, jak poetka Łarysa Geniusz, która stawiała ustrojowi bohaterski opór (nigdy nie przyjęła radzieckiego dowodu tożsamości), tylko potwierdzają zasadę. A co dopiero inne dziedziny sztuki. W czasach Łukaszenki niewiele się zmieniło. Ale oto literaci podnieśli bunt przeciw rusyfikacji – i Związek Pisarzy Białoruskich stracił całe wsparcie państwa, powołano za to inny, lojalny wobec władz związek z generałem-urzędnikiem państwowym na czele.
Teraz natomiast, po bestialskich represjach wobec pokojowo nastawionych ludzi w pierwszych dniach po wyborach, przebrała się miarka. Wszyscy zrozumieli, że białoruska kultura nie będzie już taka jak dawniej. Oficjalni laureaci zaczęli masowo rezygnować z nagród, tytułów, dyplomów i stypendiów. Część dziennikarzy telewizji białoruskiej i innych mediów państwowych zwolniła się z pracy. Chociażby pracownicy Domu Radia, którzy rozpoczęli strajk przeciwko kłamstwu i przemocy.
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Protesty opozycji, Mińsk, Białoruś, 1 września 2020, fot. Sergei Bobylevvia/Getty Images
Najdobitniej wyraziło postawę obywatelską 58 pracowników Teatru Kupały: większość aktorów i wszyscy reżyserzy podali się do dymisji, tak że główny białoruski teatr narodowy przestał funkcjonować w swojej tradycyjnej postaci. Jego dyrektor, Paweł Łatuszka, były ambasador i wiceminister kultury (nawiasem mówiąc, najbardziej kulturalny z naszych ministrów kultury) został jednym z przywódców protestów.
Duża grupa muzyków, członkowie rozmaitych chórów i orkiestr, na znak pokojowego protestu przez kilka dni śpiewała na schodach Filharmonii znane pieśni białoruskie: "Kupalinkę", "Pogoń" ze słowami Maksyma Bahdanowicza, "Mahutny Boża" ze słowami Natalii Arseniewej i "Moj rodny kut" ze słowami Jakuba Kołasa. Do niewątpliwej klasyki dołączyła również współczesna pieśń "Na brzegu Wolności" z muzyką wspaniałej kompozytorki Wolhi Podhajskiej i ze słowami niżej podpisanego.
A kiedy władze zaczęły rozpędzać zgromadzonych koło Filharmonii, muzycy wyjątkowo kreatywnie wybierali coraz to nowe miejsca protestów. Śpiewali na Rynku Kamarouskim. Śpiewali w podziemnej galerii handlowej "Stolica", w okrągłym holu głównym – rozstawili się na pierwszym i drugim piętrze, co dało świetny efekt akustyczny.
Jeszcze inny rodzaj muzycznego wsparcia pokojowych protestantów to codzienne wykonania muzyki ludowej w samo południe przy Teatrze Kupały. Przez pewien czas władze nie przeszkadzały, ale dziewiątego dnia – jak poinformował stały organizator i prowadzący Sierhiej Dowhuszew – zaczęły interweniować: zjawili się "tajniacy", milicjanci z megafonami, AMON i budowlańcy, którzy specjalnie coś tam obok robią, zagłuszając muzykę. I mimo to ludzie ciągle śpiewają.
Nie trzeba być pisarzem, żeby dostrzec w zbitce "kultprotest" nie tylko skrót słowa "kultura" czy "kulturalny", ale też słowo "kult". Jak zachowywać się w kościele, kiedy reżim spuścił z łańcucha swoich zbirów i praktycznie w zorganizowany sposób terroryzuje pokojowo nastawionych obywateli? Szczera wdzięczność należy się tym białoruskim duchownym, którzy nie milczą, próbują powstrzymać przemoc i wzywają władze do przyzwoitego, ludzkiego zachowania! "Dlaczego na naszej świętej ziemi powtarza się smutna historia Kaina, którego zabił jego własny brat, Abel?" – pyta arcybiskup Tadeusz Kondrusiewicz.
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Protesty opozycji, Mińsk, Białoruś, 3 września 2020, fot. Sergei Bobylev/TASS/Forum
Greckokatolicki ksiądz z Brześcia Ihar Kondratiew staje w łańcuchach solidarności i uczestniczy w pikietach przed aresztami. Podczas demonstracji 16 sierpnia wystąpił z żądaniem uwolnienia wszystkich zatrzymanych – następnego dnia rano w Brześciu zwolniono 170 ludzi. A prawosławny prezbiter biskupstwa grodzieńskiego Paweł Kasperowicz napisał wiersz "Król Herod" z niedwuznacznym zakończeniem:
Text
Dręczony cierpieniem szaleńca,
Król słyszy w uszach szept Pana:
"Nikt nie uniknie zapłaty,
Odejdź, nadeszła zmiana!"
Autor: Andrej Chadanowicz, przełożył: Siergiej Kowalow
Andrej Chadanowicz (1973) – poeta, tłumacz, literaturoznawca i krytyk, nauczyciel działającego w podziemiu Białoruskiego Liceum Humanistycznego, od 2008 roku prezes białoruskiego PEN Clubu. Przekładał m.in. Mickiewicza, Gałczyńskiego, Miłosza, Herberta i Krynickiego, a także Baudelaire'a oraz Mallarmégo. W 2006 roku w serii "Biblioteka Białoruska" ukazał się po polsku wybór jego wierszy ("Święta Nowego Rocku") w przekładach m.in. Leszka Engelkinga, Adama Pomorskiego i Bohdana Zadury. W 2015 roku został odznaczony Srebrnym Medalem "Zasłużony Kulturze Gloria Artis" za promocję kultury polskiej za granicą.
[{"nid":"5683","uuid":"da15b540-7f7e-4039-a960-27f5d6f47365","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Jak by\u0107 autorem - w kinie?","field_introduction":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. Wyj\u0105tki te by\u0142y rzadkie w przesz\u0142o\u015bci, dzi\u015b s\u0105 nieco cz\u0119stsze, ale i dobrych film\u00f3w dzi\u015b mniej ni\u017c to kiedy\u015b bywa\u0142o.","field_summary":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. ","topics_data":"a:2:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259606\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:5:\u0022#film\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:11:\u0022\/temat\/film\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}i:1;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259644\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:8:\u0022#culture\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:14:\u0022\/temat\/culture\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=dDrSUPHB","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=X4Lh2eRO","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=J0lQPp1U","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=sh3wvsAS","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=9irS4_Jn","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"266","cover_width":"470","cover_ratio_percent":"56.5957","path":"pl\/node\/5683","path_node":"\/pl\/node\/5683"}]