Tegoroczne biennale w Odessie oscyluje wokół tematu turbulencji. Tytułową "Turbulence Area" rozumieć można nie tylko w odniesieniu do sytuacji na Ukrainie, ale i szerzej, jako przestrzeń zakłóceń i niepokojów w Europie, na świecie, a także w naszych prywatnych życiach. Czasy turbulencji można postrzegać jako powracające w historii kultury, co więcej – jako wywołane procesami kulturowymi. Na tej zasadzie następuje przejście z pewności i doskonałości renesansu w burzliwe wiry baroku itd. Do tej pory turbulencje w kulturze definiowane były jako przemiany możliwe do zamknięcia w pewnych ramach przestrzenno-czasowych. Jak się zdaje, te ramy przestały teraz istnieć, bo współczesna kultura nawet na chwilę nie zastyga w stabilności.
W pełnym niepewności społeczeństwie postindustrialnym zmiany o zatrważającym tempie tworzą potrzebę stworzenia nowych modeli radzenia sobie z nimi. Jednym z nich może być sztuka. Ludzie żyją w napięciu i oczekiwaniu, w poczuciu kryzysu i zbliżających się zagrożeń. Potrzebne jest pogłębione spojrzenie na problemy społeczne, na co może pozwolić uniwersalna optyka sztuki.
O tym będą mówić zaproszeni i zaproszone z ponad 25 krajów artyści i artystki. Polskę reprezentować będą Dawid Marszewski i Waldemar Tatarczuk, który uczestniczy w tworzeniu programu edukacyjnego, oraz, w ramach jednego z sześciu projektów specjalnych, Hubert Czerepok, Artur Żmijewski, Katarzyna Hertz i Jadwiga Sawicka. Projekt Instytutu Adama Mickiewicza, którego kuratorką jest Monika Szewczyk, obejmuje prezentację czterech prac. Wszystkie one mają charakter uniwersalny i mogłyby wydarzyć się wszędzie, znakomicie jednak wpisują się w kontekst ukraińskiej wojny na wschodzie i prób budowania demokratycznego państwa. Artyści próbują oswoić uczucie niepewności i strachu, nie unikając jednocześnie konfrontacji z nim.
Hubert Czerepok zaprezentuje wideo "Lux Aeterna". Urzekający swym pięknem i pozorami spokoju film w warstwie obrazu przywodzi na myśl idee malarstwa romantycznego, a w warstwie słowa miesza wypowiedzi z pism Thomasa Jeffersona, Adolfa Hitlera, zamachowca Teda Kaczyńskiego czy manifestu Breivika z fragmentami "Kordiana" Juliusza Słowackiego. Film zrealizowany został w Norwegii w czasie, gdy ekstremista Anders Breivik dokonał masakry, słuchając utworu Clinta Mansella "Lux Aeterna". Film Czerepoka jest przewrotny, ale uświadamia, jak łatwo można zidentyfikować się z treściami i postawami, którym zasadniczo jest się przeciwnym, z którymi się walczy.
Szczególne miejsce w wystawie zajmuje Artur Żmijewski. Jak zapewnia kurator biennale Semen Kantor, film Żmijewskiego jest dla biennale pracą ikoniczną. Praca "Oni" jest artystycznym dokumentem o warsztatach, które artysta przeprowadził z udziałem czterech grup: kobiet związanych z Radiem Maryja, członków Młodzieży Wszechpolskiej, działaczy młodej lewicy i członków mniejszości żydowskiej. Artysta zaproponował im rozmowę o podstawowych problemach społecznych i budowanie wspólnego języka na podstawie znaków i symboli, z którymi się identyfikują. Zamiast spodziewanego przełamania dotychczasowych uprzedzeń i stworzenia płaszczyzny dialogu, uczestnicy warsztatów powielali istniejące stereotypy, przenosili stare uprzedzenia i utarte schematy myślenia. Warsztaty, które mogły wypracować nowy wspólny system kodów i wpłynąć na poprawę komunikacji społecznej, uświadomiły, jak głęboki jest konflikt oraz że zanurzeni w kulturę i język tkwimy w systemie, którego barier nie potrafimy i nie chcemy przełamać.
Katarzyna Pazura tworzy eksperymentalne kino w stylu filmów Alejandro Jodorovsky’ego, przypominając nam o tym, że źródła naszego niepokoju często tkwią w nas samych, a jednocześnie, że niezależne światy często pozostają ze sobą w nieoczywistych relacjach. Nie tylko losy świata zmieniają tryb naszej egzystencji, również nasze jednostkowe decyzje mają wpływ na losy społeczeństw. Ten bardzo estetyczny film pozostawia w niepewności i poczuciu konieczności namysłu nad naszą rolą i miejscem w świecie.
Jadwiga Sawicka tworzy subtelne interwencje w przestrzeni miasta – na witrynach sklepów, księgarni, zakładów fryzjerskich. Komentuje istniejące wystawy: umieszcza w nich drobne przedmioty, slogany, informacje, które kontrastują z witryną, wprowadzając w konsternację. W przypadku tegorocznego Biennale są to trzy komunikaty-polecenia: "na kolana”, "powstań", "odlatuj". Wydrukom prac towarzyszy gif prezentowany na monitorze z procesem padania na i podnoszeniem się z kolan jako naturalnym następstwem upadku dającym nadzieję na pozytywny finisz każdej życiowej turbulencji.
Kuratorem Biennale jest Semen Kantor. Prezentacja projektu "Turbulence Area" odbędzie się w muzeach i galeriach, a także w przestrzeniach alternatywnych. Poza wystawami planowane są konferencje, sesje networkingowe, dyskusje panelowe oraz programy edukacyjne. Partnerem Instytutu Adama Mickiewicza jest przy realizacji tego projektu Galeria Arsenał w Białymstoku.
Źródło: materiały promocyjne, oprac. Marta Kolbuszewska