Wystawa Skarby znad Morza Czarnego. Złoto, rzeźba, ceramika z Muzeum Archeologicznego w Odessie w Muzeum Narodowym w Krakowie jest owocem wieloletniej bliskiej współpracy obu instytucji. Zaprezentuje wybór najcenniejszych obiektów przechowywanych w odeskim Muzeum. Ta założona przed przeszło 180 laty instytucja gromadzi zabytki przeszłości, głównie z terenu północnego wybrzeża Morza Czarnego, ale także z całego obszaru cywilizacji śródziemnomorskiej. Pokaże to wybór obiektów na wystawie.
Złoty stater, Pantikapaion, IV w. p.n.e. | Wóz z woźnicą, glina, I-II w. n.e. |
W
Muzeum Narodowym w Krakowie będzie można podziwiać z górą 500 najcenniejszych zabytków ze zbiorów Muzeum w Odessie. Najstarsze pochodzą z V tysiąclecia przed Chrystusem, najpóźniejsze z XIII wieku naszej ery. Większość z nich powstała lub została znaleziona w starożytnych osadach i na cmentarzyskach północno-zachodnich wybrzeży Morza Czarnego (np. w Tyras, Nikonion, Olbii czy Pantikapajonie), ale liczną grupę stanowią także obiekty pochodzące z Grecji właściwej, Italii (np. zabytki sztuki etruskiej) czy Cypru, które trafiły do Odessy za pośrednictwem kolekcjonerów.
Wśród zabytków wyróżnia się przede wszystkich grupa 106 obiektów sztuki złotniczej i jubilerskiej w postaci unikalnych naczyń, biżuterii i elementów stroju. Zabytki z kruszców szlachetnych uzupełni wybór 44 rzadkich i cennych monet. Na uwagę zasługuje również wspaniały zespól zabytków rzeźby cypryjskiej, uzupełniona o przykłady rzeźby greckiej, rzymskiej oraz tzw. "połowieckie baby". Wielką grupę stanowić będzie 75 terakot, pochodzących zarówno z najsłynniejszych warsztatów greckich (np. Tanagra) jak i z warsztatów położonych na Krymie. Nie mniej interesującą kolekcję stanowić będzie kolekcja 114 wybranych przykładów ceramiki greckiej i rzymskiej, prezentująca przegląd od epoki ciemnej po okres panowania Rzymian. Ciekawy zespół stanowić będą również bez wątpienia zabytki scytyjskie i sarmackie (65 zabytków). Wystawę uzupełnią zespoły zabytków szkła starożytnego (40 zabytków), lampek (17 zabytków), obiektów z gipsu (9 zabytków), przedmiotów z brązu (28) oraz zabytków tzw. kultur przedgreckich (75).
Głowa młodzieńca, wapień, koniec VII w. p.n.e., Cypr | Amfora attycka, czarnofigurowa, VI w. p.n.e. | Fibula (zapinka), srebro, VII w n.e. |
Wystawę otwierać będą zabytki tzw. kultur przedgreckich, czyli obiekty najstarsze spośród wszystkich prezentowanych. Dominować będą obiekty związane z "Kulturą Tripolje", charakteryzujące się odrębność chronologiczne w stosunku do pozostałych zabytków. Datowanie obiektów z tej części ekspozycji sięga V tys. przed Chr. Najmłodsze obiekty datowane są na XII w. pne. Są to przede wszystkim naczynia oraz terakotowe figurki antropo - i zoomorficzne, ale również amulety i paciorki.
Tuż za gablotami z zabytkami grupy "prehistorycznej" umieszczone zostaną tzw. "baby połowieckie" (XI-XIII w.). Takie kamienne posągi z okresu wczesnego średniowiecza stanowią element niezwykle charakterystyczny dla stepów nadczarnomorskich z drugiej zaś strony dla Muzeum Archeologicznego w Odessie, które posiada znaczącą ich kolekcję.
Naczynie kultowe, brąz, I w. p.n.e. - II w. n.e. | Naczynie cypryjskie w formie byka, glina, XIV-XIII w p.n.e. |
Na wystawie w Krakowie "Baby", ustawione po bokach przejścia, będą więc zaznaczać symboliczną bramę do dalszej części ekspozycji, w tym do tzw. "skarbca". "Brama" prowadzić będzie do dwóch dalszych, wydzielonych, sektorów ze sztuką cypryjską, grecką, rzymską oraz sztuką koczowników nadczarnomorskich i dalej do tzw. "skarbca" umieszczonego na podium.
Wyodrębnienie zabytków cypryjskich, należących generalnie do kręgu klasycznego i charakteryzujących się odrębnością formy i stylu, związana jest z położeniem wyspy na styku różnych kultur i tradycji. Pośród prezentowanych obiektów znajdą się przede wszystkim rzeźby datowane od VII w. do I p.n.e. Uzupełnione o pokaz kilku naczyń. Prezentowane w Krakowie zabytki cypryjskie stanowią część jednego z najbardziej wartościowych zespołów w kolekcji odeskiego muzeum, z pewnością, stanowić też będą jeden z najbardziej atrakcyjnych fragmentów wystawy.
Kyliks czerwonofigurowy, V w p.n.e. | Maska Gorgony, terakota, koniec VI w p.n.e. |
Zespół zabytków sztuki greckiej, zróżnicowany zarówno pod względem kategorii zabytków jak i miejsca ich pochodzenia, reprezentowany będzie kamiennymi rzeźbami, ceramiką, terakotą, lampkami, szkłem, gipsami oraz brązami. Największy i bez wątpienia jeden z najciekawszych zespół spośród prezentowanych, stanowić będą wazy ceramiczne - czarnofigurowe i czerwonofigurowe, pochodzące z Attyki, Koryntu i południowej Italii. Inny znaczący zespół tworzą terakoty, a wśród nich wyróżniająca się przede wszystkim duża grupa obiektów pochodzących z miejscowych nadczarnomorskich warsztatów oraz duża grupa zabytków ze szkła. W skład tej grupy wchodzą obiekty datowane od V w. przed Chr., Zaprezentowane zostaną również pojedyncze ale bardzo interesujące przykłady rzeźby architektonicznej i wolnostojącej, w tym posąg Artemidy z IV w. p.n.e., stele nagrobne oraz kilka głów (w tym portretowe).
Wśród zabytków brązowych znajdą się przede wszystkim naczynia, zwierciadła oraz drobna plastyka, z okresu od V w. przed Chrystusem. Zabytkami wymagającymi szczególnej ekspozycji są w tej grupie brązowy hełm oraz ołowiana kotwica. Część grecka wystawy należeć będzie bez wątpienia do najbardziej atrakcyjnych. Sektor sztuki greckiej będzie połączony płynnie z częścią ekspozycji poświęconą sztuce hellenistycznej i rzymskiej.
Afrodyta z Erosem, III w p.n.e. | Naszywki w kształcie czterolistnej koniczyny ze wstawkami z emalii, złoto, emalia, I-II w n.e. |
Kolejny sektor to zabytki związane z koczownikami. Znajdą się tu przede wszystkim przedmioty brązowe, paciorki oraz ceramika z przewagą najbardziej charakterystyczny dla kultury materialnej koczowniczego świata zbiorem różnego rodzaju grotów strzał. Do zabytków szczególnie interesujących, stanowiących główne akcenty tej części ekspozycji należały będą zakończenia sztandarów scytyjskich (datowany na VI-V wiek przed Chrystusem) oraz brązowe kotły scytyjskie (V-IV wiek p.n.e.).
Sztukę okresu hellenistycznego i rzymskiego reprezentować będą przede wszystkim zabytki ceramiki, lampki, terakoty, szkło uzupełnione o nieliczne zabytki rzeźby, w tym płaskorzeźby palmyreńskie. Rzeźby, choć pojedyncze, stanowić jednak będą najważniejsze akcenty tej części ekspozycji (np. głowa identyfikowana jako portret Germanika czy inna głowa Antonina Piusa). W tej części ekspozycji najliczniejszymi obiektami będą przedmioty szklane oraz wazy. Ciekawą grupę, reprezentująca m.in. warsztaty lokalne stanowią również lampki. Rolę uzupełniającą pełnić będą przedmioty wykonane z brązu - naczynia i zabytki drobnej plastyki.
Diadem, złoto, granaty, V w n.e.
Kulminacyjny akcent ekspozycji stanowić będzie "skarbiec". Zgromadzone tam zostaną przedmioty ze złota, srebra i elektronu, w tym zarówno przedmioty greckie, rzymskie, scytyjskie, sarmackie, gockie i te wiązane ze Słowianami. Datowanie poszczególnych obiektów mieści się pomiędzy XV w. przed Chr. a XII w. po Chr. Dodatkowo są zabytki różnych kategorii od naczyń poczynając, poprzez ozdoby, części stroju na elementach rzędu końskiego kończąc. Centralny punkt ekspozycji stanowić będzie złota waza z XV-XII w. p.n.e. Wokół niej zgromadzone zostaną przedmioty od najstarszych (V wiek p.n.e.) po najmłodsze datowane na wiek XII.
W ramach skarbca zaprezentowane zostaną również zabytki numizmatyki. Wśród nich zdecydowaną większość stanowić będą monety elektronowe, bite w małoazjatyckiej mennicy Kyzikos. Drugą niezwykle interesującą grupę tworzą monety bite w mennicach północnych wybrzeży Morza Czarnego - Olbii, Pantikapajonu i Chersonezu.
Sznur paciorków, fajans, szkło, II-III w n.e. | Sznur paciorków, fajans, szkło, II-III w n.e. |
Wystawa skarbów znad Morza Czarnego jest częścią projektu "Kraków-Odessa" przygotowywanego przez Muzeum Narodowe w Krakowie. Projekt nawiązuje do idei, sięgających starożytności, wspólnych korzeni Europy. Obiekty prezentowane na wystawie po raz pierwszy od rozpadu Związku Radzieckiego opuszczą granicę Ukrainy. Muzeum Narodowemu w Krakowie przypadnie więc rola ich wprowadzenia poprzez wystawę na forum międzynarodowe. Projekt jest realizowany w ramach Roku Ukrainy w Polsce. Współorganizatorem wystawy jest Instytut im. Adama Mickiewicza.
Autor zdjęć: Jacek Świderski.
PROGRAM EDUKACYJNY TOWARZYSZĄCY WYSTAWIEProgram skierowany dla dzieci, młodzieży i dorosłych ma na celu bliższe poznanie eksponowanych na wystawie zabytków, a także kultury i sztuki rejonu Morza Czarnego. W programie m.in.:
Wykłady (wstęp wolny):
- 19 marca 2006, niedziela, godz. 12.00
"Pieniądz wśród Greków i Scytów północnego wybrzeża Morza Czarnego" - prof. Mariusz Mielczarek, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu - 21 marca 2006, wtorek, godz. 18.00
"W poszukiwaniu starożytnego Odessos" - prof. Ewdoksja Papuci-Władyka, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie - 11 kwietnia 2006, wtorek, godz. 18.00
"Stepy Wschodniej Europy. Północne Nadczarnomorze u schyłku Starożytności" - prof. Piotr Kaczanowski, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie - 25 kwietnia 2006, wtorek, godz. 18.00
"Zabytki z terenów wybrzeża Morza Czarnego w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie" - dr Krystyna Moczulska, Muzeum Narodowe w Krakowie - 16 maja 2006, wtorek, godz. 18.00
"Starożytne monety z północnego wybrzeża Morza Czarnego z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie" - dr Jarosław Bodzek, Muzeum Narodowe w Krakowie - 30 maja 2006, wtorek, godz. 18.00
"Odessa - podstawowe informacje o historii i zabytkach miasta" - dr Rafał Quirini-Popławski, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Pokaz filmu (wstęp wolny):
- 28 marca 2006 i 23 maja 2006, wtorek, godz. 18.00
Deja Vu, reż. Juliusz Machulski, 1989
Warsztaty edukacyjno-plastyczne dla dzieci w wieku przedszkolnym i uczniów szkół podstawowych. Wieńczy je wykonanie zadania plastycznego. (Rezerwacja: +48 12 295 55 95)
- "Historia gliną pisana" - Opowieść o starożytnej ceramice, jej różnorodnych funkcjach użytkowych i charakterystycznych dekoracjach. Zabawa plastyczna będzie polegać na projektowaniu wzorów dekoracji na podstawie dzieł sprzed tysięcy lat.
- "Bohaterowie starożytnych opowieści" - Przybliżenie mitycznych postaci i ich przygód na podstawie wyobrażeń plastycznych prezentowanych na ekspozycji. Zadaniem stawianym uczestnikom będzie odnalezienie na dziełach wybranych bohaterów z mitów oraz własna plastyczna wypowiedź dotycząca danej postaci.
Warsztaty edukacyjne dla młodzieży (rezerwacja: +48 12 295 55 95):
- "Antyk w sztuce" - Przedstawienie specyfiki kultury antycznej na przykładzie ówczesnej sztuki użytkowej. Zapoznanie się z technikami artystycznymi, sposobami zdobienia i motywami ikonograficznymi zaczerpniętymi z mitologii.
Konkurs literacki dla dzieci i młodzieży:
Udział w konkursie literackim nawiązującym do tematyki wystawy. Zadaniem uczestników będzie napisanie krótkiego utworu, którego akcja będzie się toczyć w okresie starożytnym.