Stanisław Ignacy Witkiewicz, "Kometa Encke", 1918, pastel, 48 x 61,5 cm, kolekcja Ewy Franczak i Stefana Okołowicza, fot. materiały prasowe
"Powtórka z teorii widzenia" jest wystawą, na której problemy widzialności, postrzegania, obserwacji i poznania wzrokowego, innymi słowy "fizyki i metafizyki wizualności", są pokazane w różnych konfiguracjach ideologicznych i technologicznych.
Nie jest to zagadnienie nowe. Na wystawie chodzi o jego ponowne i oryginalne postawienie w kontekście polskiej tradycji modernistycznej oraz wybranych, mniej znanych i w innym świetle ukazanych, prac twórców współczesnych.
Tytuł wystawy odnosi się do Teorii widzenia (1936-1958), rozprawy
Władysława Strzemińskiego, prekursora światowej awangardy, wyjaśnianej na ekspozycji nigdy nie pokazywanymi pracami artysty na kalkach, a powiązanymi plastycznie z jego pejzażami, rysunkami, kolażami i obrazami. Idea Strzemińskiego miała podwójne odniesienia. Wyrażała pragnienie objęcia okiem pamięci człowieka (historia) i skonkretyzowanie jej w przestrzennej strukturze obrazu (powidok).
Podjęta przez Strzemińskiego próba przezwyciężenia iluzji, mająca swoją długą tradycję w sztuce nowoczesnej odwoływała się do różnych teorii wizualności. Z jednej strony były to dzieje perspektywicznej budowy obrazu we wszelkich jej odmianach od XVI wieku po dzień dzisiejszy, z drugiej historia maszyn optycznych, zapoczątkowana renesansową camera obscura (od latarni magicznej po stereoskopy). Na wystawie kluczową maszyną do widzenia, jest dobrze znany fotoplastykon, którego obrazy w trzech wymiarach obserwowane przez system soczewek w obrotowej konstrukcji pobudzały wyobraźnię masowego widza od końca XIX wieku po lata 50. XX wieku.
Dwudziestowieczna historia oka i jej ideowe motywacje ujęte są na wystawie w dwóch kolejnych odsłonach. Najpierw, wyraża ją transgresyjna próba spojrzenia w kierunku tego, co najgłębiej ukryte w nieświadomości (Max Ernst, Tristan Tzara, Luis Buñuel, Salvador Dali,
Alicja Żebrowska,
Jadwiga Maziarska). Druga część dotyczy wzroku modernistycznych radykałów (
Jerzy Kujawski,
Tadeusz Kantor,
Józef Robakowski), którzy poprzez strukturę abstrakcji obrazowej chcieli spoglądać poza granice dostrzegalnego. Zagadnienia kosmicznej widzialności zanikającej w abstrakcji wyraża cykl eksperymentów Jerzego Kujawskiego nad "malarstwem w ruchu" (1949), Kineformy (1957)
Andrzeja Pawłowskiego oraz film Uwaga malarstwo (1959) związany z twórczością informel Tadeusza Kantora. Podsumowaniem tej części wystawy jest utopijne widzenie sferyczne
Zbigniewa Rybczyńskiego, ku któremu prowadzą pełne paradoksów filmowe eksperymenty
Stefana Themersona.
Kolejna część wystawy poświęcona jest współczesnym ideologiom patrzenia i postrzegania. Tutaj polityczna historia oka obejmuje swym zakresem marginesy tego, co dostępne dla wzroku, dotyczy peryferyjnej nieostrości spojrzenia i zamierzonych wykluczeń z pola obserwacji. Oko jest krytyką rzeczywistości, a widzenie formą oporu wobec manipulacji obrazem (
Zbigniew Libera, Thomas Ruff, Aernout Mik, Jill Magid). Obrazy-fotografie z filmów porno Thomasa Ruffa ostro kontrastują na wystawie z filmem Aernouta Mika, który jest montażem odrzuconych przez telewizje reporterskich wideo z walk i życia wojennego w byłej Jugosławii oraz instalacją Jill Magid, której podstawą jest niebezpieczna dla wolności totalność obserwacji człowieka przez kamery monitoringu ulicznego.
Równolegle z ideologiami oka wystawa rozwija inny wątek, bliższy technologiom widzenia. Rozpoczyna go umieszczony na samym początku ekspozycji fotoplastykon z "egzotycznymi widokami", a obok miniatura Jana Piotra Norblina przedstawiająca "wędrownego właściciela panoramy". Dalej znajdują się obrazy
Jerzego Rosołowicza zbudowane z soczewek (1968) oraz rekonstrukcja zapomnianej instalacji
Krzysztofa Wodiczki z 1970 roku "instrumentami do widzenia i słyszenia". Za nimi umieszczony jest obraz
Stanisława Ignacego Witkiewicza z jego cyklu kompozycji astronomicznych, pokazywany w otoczeniu fotografii kosmosu wykonanych współcześnie przez teleskop Hubble'a.
W tle długiego korytarza, w pewnym sensie jako podsumowanie wystawy, znajduje się praca amerykańsko-francuskiej artystki Sturtevant będąca projekcją repliki dzieła Marcela Duchampa, zatytułowana Duchamp Ciné. Jest to ponowoczesny "powidok" przekornego twórcy modernizmu.
Artyści:
Konstanty Brandel, Luis Buñuel, Max Ernest & Paul Éluard, Hans Hamngren, Tadeusz Kantor, André Kertesz, Jerzy Kujawski, Zbigniew Libera, Jill Magid, Michal Martychowiec, Jadwiga Maziarska, Aernout Mik, Jan Piotr Norblin, Andrzej Pawłowski, Józef Robakowski, Jerzy Rosołowicz, Thomas Ruff, Zbigniew Rybczyński, Władysław Strzemiński, Stefan Themerson, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Krzysztof Wodiczko,
Andrzej Wróblewski, Jan Ziarnko, Alicja Żebrowska.
Kuratorzy: Prof. Andrzej Turowski, Zofia Machnicka.
Otwarcie: 13 września 2010, godz. 18:00.
Wystawa czynna do 1 listopada 2010.Źródło: informacja prasowa