Marta Meszaros, fot. Wojciech Olszanka/EAST NEWS
Marta Meszaros, wybitna węgierska reżyserka, od lat związana z Polską, kończy w poniedziałek 80 lat. Jej filmy pokazywano i nagradzano na najważniejszych światowych festiwalach. "Adopcja" z 1975 roku została uhonorowana Złotym Niedźwiedziem w Berlinie.
Meszaros, której najnowszy projekt to przygotowywany obecnie film fabularny o Marii Skłodowskiej-Curie, znana jest jako autorka opowieści o kobietach.
"Najczęściej głównymi bohaterkami jej filmów są kobiety - żony, matki, kobiety samotne, silne i słabe, mocno stąpające po ziemi, pełne sprzeczności" - przypomniał Węgierski Instytut Kultury w Warszawie.
Sama artystka, tworząca filmy fabularne od ponad 40 lat, podkreśliła w jednym z wywiadów:
"Zawsze w moich filmach są kobiety, które szukają samych siebie i prawdy. To może być prawda o dziecku, prawda o rewolucji, prawda naukowa" ("Gazeta Wyborcza - Duży Format", luty 2011).
Marta Meszaros urodziła się 19 września 1931 roku w Kispest (obecnie dzielnica Budapesztu). Jej debiutanckim filmem, zrealizowanym jeszcze na Węgrzech, była "Dziewczyna" (1968). W 1975 roku wyreżyserowała "Adopcję", film nagrodzony Złotym Niedźwiedziem festiwalu w Berlinie. Bohaterka "Adopcji", ponad czterdziestoletnia Kata, jest zaangażowana w nierokujący na przyszłość związek z mężczyzną. Marzy o dziecku - gotowa jest wychować je nawet jako samotna matka. Jej życie zmienia się, gdy kobieta nawiązuje przyjaźń z nastolatką wychowaną w domu dziecka.
Rok po triumfie w Berlinie Meszaros zrealizowała kolejny świetnie przyjęty przez krytykę i publiczność film "Dziewięć miesięcy", który również pokazano na Berlinale oraz w Cannes, gdzie obraz zdobył nagrodę krytyków FIPRESCI. W 1978 roku kolejny obraz reżyserki, "Jak to w domu", nagrodzono Srebrną Muszlą na festiwalu w San Sebastian.
Ważne miejsce w dorobku Marty Meszaros - która w dzieciństwie żyła z rodzicami w Kirgistanie - zajmują filmy zawierające wątki zaczerpnięte z jej własnej, dramatycznej biografii: "Dziennik dla moich dzieci" (1984), "Dziennik dla moich ukochanych" (1987), "Dziennik dla mojego ojca i matki" (1990) oraz "Mała Vilma. Ostatni dziennik" (2000). "Dziennik dla moich dzieci" zdobył Nagrodę Specjalną Jury na festiwalu w Cannes, zaś "Dziennik dla moich ukochanych" - Srebrnego Niedźwiedzia w Berlinie.
Bohaterką "Dziennika dla moich dzieci" była nastoletnia dziewczyna, która w drugiej połowie lat 40., po powrocie na Węgry ze Związku Radzieckiego - gdzie umarła jej matka, a ojciec, aresztowany w 1938 roku, przepadł bez wieści - powoli poznaje nową ojczyznę. Kolejne filmy to kontynuacje tej historii ("Dziennik dla moich ukochanych" obejmuje np. lata 1951-1956). Do znanych tytułów w artystycznym dorobku Marty Meszaros należą też: "Embrion" (1994), "Siódmy pokój" (1996, uhonorowany na festiwalu w Wenecji wyróżnieniem Katolickiego Biura Filmowego OCIC) i "Niepochowany" (2004).
Meszaros była żoną węgierskiego reżysera Miklósa Jancsó. Później przez wiele lat była związana z polskim aktorem Janem Nowickim, który zagrał w wielu jej filmach (m.in. w "Dziewięciu miesiącach", filmowych "Dziennikach" i "Niepochowanym").
U Meszaros występowali także inni polscy artyści, m.in. Anna Polony, Jan Frycz, Łukasz Nowicki. Z Polską węgierska reżyserka związana jest od lat 70.
"Zawsze mnie ciągnęło do waszego kraju. Lubiłam wasze filmy: Wajdy, Hasa, Kawalerowicza. I tę atmosferę, romantyzm Polaków, waszą zadziorność" - wspominała po latach (w rozmowie z Romanem Praszyńskim, tekst opublikowany na portalu Polki.pl).
Niektóre filmy Meszaros były koprodukcjami polskimi, np. "Niepochowany" to wspólna produkcja Polski, Węgier i Słowacji. W 2007 roku Meszaros otrzymała na festiwalu w Berlinie Złotą Kamerę (Berlinale Camera) za filmowe osiągnięcia twórcze.
Oprócz fabuł artystka ma w dorobku filmy dokumentalne. Reżyseruje również w teatrze. Zrealizowała przedstawienia m.in. w Teatrze Bagatela w Krakowie ("Tramwaj zwany pożądaniem" Tennessee Williamsa, 2002) i warszawskim Mazowieckim Teatrze Muzycznym (MTM) Operetka (przedstawienie operetkowe "Księżniczka Czardasza" Emmericha Kalmana, 2006).
Źródło: PAP