MDM w Warszawie, widok na plac Konstytucji od strony placu Zbawiciela, fot. Dom Spotkań z Historią/www.dsh.waw.pl
Wystawa prezentuje dziedzictwo architektoniczne socrealizmu na przykładzie dwóch wielkich realizacji: Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej (MDM) w Warszawie i Karl-Marx-Allee (KMA) w Berlinie. Kilkadziesiąt zdjęć, archiwalnych i współczesnych, ukazuje przykłady najważniejszych budowli, detale architektoniczne, rzeźby, małą architekturę oraz założenia urbanistyczne.
Towarzyszące fotografiom teksty opisują kontekst historyczny, polityczny i społeczny powstania i funkcjonowania obu dzielnic.
Autorką scenariusza wystawy jest architekt Maria Wojtysiak, a autorem projektu graficznego - Łukasz Kamieniak.
Socrealizm wpłynął w znacznym stopniu na krajobraz państw byłego bloku wschodniego, a jego spuścizna architektoniczna nadal wzbudza ogromne emocje. Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa i Karl-Marx-Allee to zespoły budowlane, które stały się sztandarowymi projektami odbudowy Warszawy i Berlina Wschodniego po II wojnie światowej i czołowymi przykładami socrealizmu w tej części Europy. Zarówno budowa MDM w Warszawie i KMA w Berlinie miały jeden cel - ukazać potęgę nowego ustroju.
Podstawową cechą socrealistycznych budowli była przerysowana skala. Przytłaczający swymi rozmiarami gmach miał budzić respekt wobec siły władzy. Imponujące przestrzenie stanowiły znakomite tło dla uroczystości państwowych. W układy urbanistyczne jako główną zasadę kompozycyjną wprowadzono osiowość i symetrię.
Zabudowę rozplanowywano wokół wielkich placów i szerokich alei, typowych dla założeń barokowych. Reprezentacyjny charakter podkreślano elementami zagospodarowania: fontannami, bramami, kolumnadami oraz wysokiej jakości materiałami elewacyjnymi: granitem, piaskowcem, dolomitami.
Detale charakteryzują się przejaskrawionymi proporcjami i przeskalowaniem. Zaczerpnięte z minionych stylów formy zestawiano z dekoracjami, których bohaterami byli robotnicy, górnicy, chłopi. Motywy te często śmieszyły dosłownością.
Historyzujące formy - swobodnie traktowane zarówno w kwestii proporcji, jak i łączenia różnych elementów i tradycji - oraz bogactwo wykończenia sprawiły, że styl ten nazywany był "cukiernicznym", a niektóre budynki porównywano do tortów weselnych.
Znacząca część socrealistycznych zespołów urbanistycznych ma niewątpliwe walory urbanistyczne i architektoniczne, takie jak proporcje nawiązujące do historycznej zabudowy, ludzka skala mieszkaniowych zespołów kameralnych, właściwy stosunek wysokości budynków do szerokości zabudowy. Wielkie place, szerokie aleje, zielone przestrzenie dają oddech, a osiowe kompozycje ułatwiają poruszanie się po tych obszarach.
Przełom roku 1989 zdjął z takich miejsc, jak MDM i KMA parasol ochronny władz i uruchomił dyskusję na temat architektonicznej spuścizny minionej epoki.
Wystawa stanowi kolejny etap realizacji projektu "Tożsamość miasta. Modernizm i antymodernizm w powojennym dziedzictwie kulturowym" zainicjowanego przez Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków oraz Urząd konserwatorski Miasta Berlina, do którego włączyło się szereg instytucji polskich i niemieckich. Projekt obejmuje m.in. badania nad dziedzictwem architektonicznym socrealizmu oraz opracowanie wytycznych dla jego ochrony.
Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa (MDM) w Warszawie
Zgodnie z wizją zawartą w Planie Sześcioletnim Odbudowy Warszawy z 1950 roku, autorstwa prezydenta Bolesława Bieruta, nowa Warszawa miała stać się miastem socrealistycznym. Jednym z priorytetowych założeń była budowa zespołu osiedli mieszkaniowych w ścisłym centrum stolicy. Dlatego też założenie projektowanej Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej oparto o najważniejszą arterię Śródmieścia - ulicę Marszałkowską. Priorytetem było wykreowanie nowej, monumentalnej, reprezentacyjnej przestrzeni miejskiej. Aby zrealizować projekt, wyburzono wiele starych kamienic.
Prace projektowe powierzono zespołowi Pracowni "MDM" pod kierownictwem Józefa Sigalina. Wraz z nim głównymi projektantami byli: Stanisław Jankowski, Jan Knothe i Zygmunt Stępiński.
MDM miało zasiedlić 45 tysięcy mieszkańców, a budynki miały wyróżniać się wyższym od przeciętnego standardem. Zbudowane z wielkim rozmachem osiedle odznaczało się reprezentacyjnym charakterem i wielkomiejskim szykiem. Wzorowane na formach klasycystycznych czy renesansowych budynki w stylu socrealistycznym dekorowano wydatnymi gzymsami i attykami. Wysokie partery ukryto w ciągach arkadowych podcieni, nad którymi powstały rozległe tarasy. W myśl obowiązującej zasady syntezy sztuk architekturę wzbogacono monumentalnymi rzeźbami figuralnymi, płaskorzeźbami, metaloplastyką, mozaikami, sgrafitto, elementami małej architektury, misternie projektowano posadzki placów i ulic oraz układy zieleni. Stworzono nowe oblicze Śródmieścia Warszawy.
Karl-Marx-Allee (KMA) w Berlinie
Karl-Marx-Allee (do 1961 roku aleja Stalina), położona jest w dzielnicach Friedrichshain i Mitte. Magistrala, przy której wybudowano kompleks urbanistyczny, przebiega wzdłuż zniszczonej podczas wojny Große Frankfurter Straße (Frankfurter Allee) i stanowi część osi wschód-zachód, przecinającej Alexanderplatz, Marx-Engels-Forum, aż do bulwaru Unter den Linden.
Po wojnie priorytetem było budownictwo mieszkaniowe, ale KMA miała służyć również jako reprezentacyjna przestrzeń ulicznych parad i pochodów.
Konkurs na projekt reprezentacyjnej alei Stalina ogłoszono w 1951 roku. Hermann Henselmann i autorzy pozostałych zwycięskich projektów utworzyli sześć zespołów dla sześciu planowanych etapów budowy. W grudniu 1952 roku oddano do użytku pierwsze mieszkania, w 1953 roku ukończono zachodni odcinek alei Karola Marksa i plac Strausberger, a rok później zamknięto pierwszy etap budowy alei Karola Marksa.
Po śmierci Stalina w 1953 roku nastąpiły zmiany, które miały wpływ na politykę urbanistyczną NRD. Czas monumentalnych budowli się skończył, a przyszłość widziano w powszechnym uprzemysłowieniu technologii budowlanej. Od połowy lat 50. eksperymentowano w NRD z elementami prefabrykowanymi. Stąd drugi etap budowy Karl-Marx-Allee przybiegał już według nowej doktryny i w nowej technologii (płyty betonowe).
Dziś KMA, jako oś urbanistyczna, kojarzona jest przede wszystkim z "socrealistycznym klasycyzmem". Stała się nie tylko pomnikiem odbudowy, ale także ważną arterią komunikacyjną Berlina, której przewrotnie sławę przyniosły protesty robotników budowlanych strajkujących przeciwko decyzjom o zwiększeniu norm wydajności pracy w 1953 roku.
Organizatorzy wystawy: Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków, Urząd Konserwatora Miasta i Landu Berlin, Dom Spotkań z Historią, Niemieckie Muzeum Historyczne, Winfried Brenne Architekten.
Wystawie towarzyszy album zawierający ponad 100 zdjęć archiwalnych i współczesnych.
Wernisaż: 24 sierpnia 2011, godz. 14.30.
Wystawa czynna do 9 września 2011.
Następnie, od 28 września do 27 listopada 2011, ekspozycja będzie prezentowana w Warszawie, w galerii plenerowej Domu Spotkań z Historią na skwerze im. ks. Twardowskiego.
Ekspozycja jest częścią Programu Kulturalnego Polskiej Prezydencji w Unii Europejskiej 2011.
Deutsches Historisches Museum
Unter den Linden 2
Berlin
Źródło: informacja prasowa