Studiowała scenografię w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Dyplom uzyskała w 1954 roku. Jeszcze w czasie studiów, w 1950 roku, debiutowała na scenie projektując oprawę plastyczną do Clavigo Johanna Wolfganga Goethego, spektaklu Jerzego Zegalskiego z Teatru Polskiego w Warszawie. Od tego czasu współpracowała ze scenami warszawskimi, m.in. Teatrem Powszechnym, Ateneum i Dramatycznym. W 1954 roku przygotowała swoje przedstawienie dyplomowe - był to Syn marnotrawny Woltera-Trembeckiego w reżyserii Władysława Hańczy zrealizowany w warszawskim Teatrze Ludowym. Wierchowicz współpracowała także z wieloma innymi teatrami w kraju, m.in. z Teatrem im. Jaracza w Olsztynie-Elblągu, Bałtyckim Teatrem Dramatycznym w Koszalinie-Słupsku, Teatrami Dramatycznymi w Szczecinie, Teatrem im. Bogusławskiego w Kaliszu, łódzkim Teatrem im. Jaracza oraz scenami operowymi we Wrocławiu i Warszawie, a także Polskim Teatrem Tańca z Poznania.
Wierchowicz początkowo zaliczano do nurtu neorealizmu operującego plastyczną metaforą, później w jej pracach pojawiły się inspiracje abstrakcjonizmem, surrealizmem i taszyzmem. Zazwyczaj scenografie artystki operowały umiejętnie rozplanowaną przestrzenią, były, jak pisano, pełne powietrza. Do ich konstrukcji Wierchowicz często używała spatynowanego drewna, ziemi i innych siermiężnych, surowych materiałów. W jednej ze swoich realizacji - Hamlecie w reżyserii Tadeusza Aleksandrowicza z Bałtyckiego Teatru Dramatycznego (1960) - inspirowała się przestrzennymi projektami Edwarda Gordona Craiga.
"Ja chętnie rezygnuję z samej formy plastycznej, z ilustracji - na rzecz adekwatności z tekstem, szukam formy przestrzeni, formy teatru organicznie związanej z danym zadaniem" - mówiła. - "Stąd - upodobanie do uproszczenia obrazu." (katalog do wystawy "Wizja teatru Zofii Wierchowicz", Centrum Scenografii Polskiej Muzeum Śląskiego)
Scenografka realizowała na scenie różnorodny repertuar. Współpracowała z Ireną Babel, z którą w warszawskim Teatrze Współczesnym przygotowała m.in. Klątwę Stanisława Wyspiańskiego (1957) oraz Heloizę i Abelarda Rogera Vaillanda (1962). Wiele przedstawień zrealizowała z Tadeuszem Aleksandrowiczem, m.in. Fantazego Juliusza Słowackiego (1958) i Romea i Julię Szekspira w Bałtyckim Teatrze Dramatycznym (1962) oraz Wojnę i pokój wg Lwa Tołstoja w bydgoskim Teatrze Polskim (1963). Pracowała także z Ludwikiem René, na warszawskiej scenie Teatru Dramatycznego zaprojektowała scenografie m.in. do Króla Jana według Szekspira Friedricha Dürrenmatta (1970) oraz Iwony, Księżniczki Burgunda Witolda Gombrowicza (1975). Była także autorką oprawy plastycznej do spektakli Stanisława Brejdyganta, Joanny Kulmowej i Jana Maciejowskiego, z którym wystawiała przede wszystkim Szekspira.
W jej twórczości można jednak wyodrębnić dwa podstawowe nurty. Pierwszy to malarsko potraktowane dekoracje operowe i oprawy plastyczne przedstawień baletowych, kolorowe, nierealne, często fantastyczne czy bajkowe z rzeźbiarsko potraktowanymi, fantazyjnymi kostiumami. Wierchowicz przygotowała m.in. Tannhaüsera (1967) i Tristana i Izoldę (1968) Ryszarda Wagnera w reżyserii Roberta Satanowskiego w Operze im. Moniuszki w Poznaniu. W Teatrze Wielkim w Warszawie zaprojektowała dekoracje do Romea i Julii Sergiusza Prokofiewa w inscenizacji Aleksieja Cziczinadze (1970) i Don Giovanniego Mozarta w reżyserii Macieja Prusa (1976). Natomiast na scenie Krakowskiego Teatru Muzycznego pracowała m.in. nad Królem Rogerem Karola Szymanowskiego w reżyserii Prusa (1976) i Weselem Figara Mozarta w reżyserii Sławomira Żerdzickiego (1977).
Drugi, bardzo ważny nurt jej twórczości to scenografie do realizacji scenicznych dramatów Szekspira, ukochanego autora artystki.
"Plastyka sceniczna nie jest tylko funkcją techniczną, efekt malarski nie jest początkiem mojego myślenia o zadaniu, nie jest ani celem ani punktem wyjścia. Dlatego może tak bliski stał mi się Szekspir - teatr umowny, wyobraźni, teatr ludowy w prawdziwym znaczeniu tego słowa (...)" - przyznawała Wierchowicz. - "Myślę, że nawet Beckett, Genet wywodzą się z Szekspira." (katalog do wystawy "Wizja teatru Zofii Wierchowicz", Centrum Scenografii Polskiej Muzeum Śląskiego)
Do oprawy scenograficznej sztuk Stradfordczyka Wierchowicz stworzyła specjalną, polifoniczną konstrukcję sceny. Wszystkie jej realizacje Szekspira rozgrywały się w podobnych przestrzeniach architektonicznych. Wierchowicz zaprojektowała tzw. mobil, nazywany przez krytyków maszyną do grania Szekspira. Była to architektoniczna, matematycznie rozplanowana drewniana konstrukcja na planie krzyża, poprzecinana schodami. Nawiązywała do rozwiązań stosowanych w teatrze średniowiecznym, a podział sceny przywodził na myśl poetykę moralitetu. Niemal ascetyczną formę przestrzeni scenicznej scenografka niejednokrotnie zderzała z bogatym kostiumem, który w formie i fakturze oddawał zwiewność, jakby "nieziemskość" postaci. Innym razem, np. w swoich pierwszych kostiumach szekspirowskich, komponowała strój niemal zrośnięty z ciałem aktora. W kolejnych przedstawieniach uzupełniała podstawowy mobil nowymi pomysłami. W Otellu w reżyserii Jana Maciejowskiego z Teatru Współczesnego w Szczecinie (1966) wykorzystała spełniającą tutaj także rolę instrumentów muzycznych blachę, którą obiła ściany i drzwi. W zrealizowanym rok później we współpracy z tym samym reżyserem na szczecińskiej scenie Ryszardzie III postawiła drewniany stół, który był jednocześnie mostem zwodzonym w Tower. Często mobil zasypywała ziemią, każąc brnąć w niej bohaterom dramatów. Tak było m.in. w Hamlecie z 1972 roku przygotowanym we współpracy z Maciejowskim w łódzkim Teatrze im. Jaracza. Za projekty dekoracji i kostiumów do sztuk Szekspira była wielokrotnie nagradzana. Otrzymała m.in. złote medale na Triennale Scenografii w Nowym Sadzie w 1969 roku oraz na Quadriennale Scenografii w Pradze w roku 1971.
W latach 70. Wierchowicz zajęła się także reżyserią. Sztuki, które inscenizowała we własnej oprawie plastycznej, to wyłącznie dramaty Szekspira. Zaczęła od przygotowanej w 1971 roku na scenie Teatru im. Bogusławskiego w Kaliszu Burzy, w której skupiła się na pokazaniu psychicznego i fizycznego cierpienia bohaterów, odrzuciła natomiast całą fantastykę.
"(...) sprowadziła wszystko na ziemię. W sensie przenośnym i dosłownym" - pisał Andrzej Władysław Kral. - "Dosłownym, ponieważ miejscem akcji jest skalista kotlina, którą sama twórczyni scenografii nazywa dołem wydrążonym w ziemi i wypełnionym prawdziwą ziemią, pisakiem i żwirem." ("Teatr" 1972, nr 1)
Później zrealizowała jeszcze Tymona Ateńczyka (1974) i Króla Ryszarda III (1975) w Teatrze Ziemi Pomorskiej w Grudziądzu oraz Komedię omyłek w warszawskim Teatrze Ziemi Mazowieckiej (1976).
Wierchowicz wielokrotnie pracowała także za granicą. Po raz pierwszy w 1972 roku, kiedy z Ireną Babel w Amsterdamie przygotowały Wojnę i pokój wg Lwa Tołstoja. Potem zrealizowała jeszcze m.in. Damę Pikową Piotra Czajkowskiego (1969) w Norwegii, Cyganerię Giacomo Pucciniego w Niemczech Zachodnich (1972), a w Jugosławii Otella Szekspira (1973) i Koronację Poppei Claudio Monteverdiego (1976).
Nagrody:
- 1961 - wyróżnienie na II Biennale Młodych w Paryżu za projekty do Hamleta Szekspira
- 1967 - nagroda za scenografię do przedstawienia Otello Szekspira w reżyserii Jana Maciejowskiego w Teatrze Współczesnym w Szczecinie na 9. Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu
- 1968 - nagroda za opracowanie plastyczne Ryszarda III Szekspira w reżyserii Jana Maciejowskiego w Teatrze Współczesnym w Szczecinie na 10. Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu; dyplom honorowy za scenografię do przedstawienia Ryszard III Szekspira w reżyserii Jana Maciejowskiego w Teatrze Współczesnym w Szczecinie na 5. Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych w Warszawie
- 1969 - Złoty Medal za ekspozycję szekspirowską na Triennale Scenografii w Nowym Sadzie; Nagroda miasta Poznania za wybitne osiągnięcia przy realizacji Chowańszczyzny Modesta Musorgskiego w Operze im. Moniuszki w Poznaniu
- 1970 - nagroda za scenografie do Hamleta Szekspira w reżyserii Jana Maciejowskiego w Teatrze im. Horzycy w Toruniu i Snu srebrnego Salomei Juliusza Słowackiego w reżyserii Romana Kordzińskiego w Bałtyckim Teatrze Dramatycznym na 12. Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu
- 1971 - Złoty Medal za ekspozycję szekspirowską na 2. Quadriennale Scenografii w Pradze
- 1972 - Srebrny Medal na 4. Festiwalu Sztuk Pięknych w Warszawie
- 1974 - nagroda za reżyserię i scenografię przedstawienia Tymona Ateńczyka Szekspira w Teatrze Ziemi Pomorskiej w Grudziądzu na 16. Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu
Autor: Monika Mokrzycka-Pokora, marzec 2006.