Zbigniew Jerzyna

Poeta, eseista, dramaturg, krytyk literacki, zasłużony także jako edytor poezji. Urodził się 9 maja 1938 w Warszawie, zmarł tamże 29 listopada 2010.

Studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim. Autor słuchowisk radiowych (m.in. Kosztele, Syzyf, Odejście poety, Gasnące kolory, Fromborska baszta, Dzwonek, Pojednanie), widowisk telewizyjnych, a także książek dla dzieci (Wśród drzew, Czarne oczy wiśni). Należał do Związku Literatów Polskich, był - obok m.in. Krzysztofa Gąsiorowskiego i Jerzego Górzańskiego - jednym ze współzałożycieli Orientacji Poetyckiej "Hybrydy". Redaktor "Widzeń", "Orientacji", "Integracji", a później "Kultury" i "Przeglądu Tygodniowego". Laureat wielu nagród literackich, m.in. Nagrody Literackiej im. Władysława Reymonta. Założyciel Spółdzielni Wydawniczej "Anagram", był jej doradcą programowym oraz wieloletnim prezesem rady nadzorczej. W ostatnim okresie życia intensywnie prowadził swoistą działalność edukacyjną dla młodych poetów (warsztaty i konsultacje literackie w Staromiejskim Domu Kultury w Warszawie, potem w Służewskim Domu Kultury).

Poezję Jerzyny cechuje zazwyczaj dość melancholijny charakter. Doskonale ewokuje go Janusz Termer, pisząc:

"Jaki morał i nauka wynika dla nas z tej ukazywanej w tych wierszach trwałości rzeczy, rekwizytów, pewnych zatwardziałych reliktów, skamielin, schematów myślowych, bezrefleksyjnie powtarzanych przekonań i dzisiejszych autorskich sądów o nich - zderzanych z przemiennością i przemijalnością wszystkiego, kruchością ludzkiej biologicznej i fizycznej, owej 'nagiej' egzystencjalności? To każdy czytelnik tutaj zobaczyć może i powinien sam."

Częstym chwytem w poezji Jerzyny było odwoływanie się do cudzego głosu. Na koncepcie takim oparty został tom Mówią i inne wiersze (2003). Nierzadko poeta sięga również po formę epitafium czy wspomnienia, upamiętniając na przykład swoją ostatnią rozmowę ze Stanisławem Grochowiakiem (którym skądinąd Jerzyna inspirował się nieco na początku swojej drogi twórczej). Pisał też o spodziewanej własnej śmierci: "Będę was żegnał odwróconych twarzą / jak miecz dobyty w powietrzu".

Inną poetycką specjalnością Jerzyny były wiersze o miłości. Szczególny urok mają późne i lakoniczne Listy do Edyty (2000). W ogóle poezja ta, w swoich początkach estetyzująca w stylu charakterystycznym dla Orientacji Poetyckiej "Hybrydy", z czasem coraz bardziej się upraszczała. Jerzyna ograniczał stylistyczne "efekty specjalne", skracał wersy, rezygnował ze zbędnych słów.

Nastrojowość i intuicyjny charakter tej poezji nie wykluczały jednak poważnej refleksji filozoficznej. Nie wyrażała się ona jednak w systemowym myśleniu, lecz w formach aforystycznych, bądź z pełną akceptacją dla nieuniknionych sprzeczności. Zobaczmy dla przykładu, jak poeta definiuje własną twórczość:

"Poezja to przede wszystkim specyficzny sposób rozstrzygania problemu poszczególnego człowieka. Najwięcej mówię o sobie, gdyż ja jestem dla siebie największym problemem. Ja uwikłany w istnienie, w rodzinę, w historię. Poezja powinna rozjaśniać te pułapki bytu. To, co wyżej napisałem, nie jest do końca prawdą, bowiem poezja może przede wszystkim jest wielką tęsknotą do drugiego człowieka."

Żywioł osobisty i społeczny, skupienie na sobie i nakierowanie na kontakt z ludźmi, wszystko to może współistnieć. I rzeczywiście, w poezji Zbigniewa Jerzyny one współistnieją.

Autor: Paweł Kozioł, maj 2011

Twórczość

Poezja:

Lokacje, Iskry, Warszawa 1963.
Kwiecień, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1864.
Realność, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1967.
Coraz słodszy piołun, "Czytelnik", Warszawa 1970.
Wśród drzew, Nasza Księgarnia, Warszawa 1972.
Małe rapsody (wraz z Krzysztofem Gąsiorowskim), Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1974.
Modlitwa do powagi, "Czytelnik", Warszawa 1974.
Bo myśl z siebie zaczęta, Warszawa 1974.
Erotyki, Iskry, Warszawa 1976.
Przesłanie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1979.
Wiersze wybrane, "Czytelnik", Warszawa 1980.
Poezje wybrane, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1984.
Moment przesilenia, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1988.
Erotyki, Oficyna Wydawnicza im. Tadeusza Peipera, Warszawa 1991.
Pieczęcie, Anagram, Warszawa 1993.
Listy do Edyty, Anagram, Warszawa 2001.
Mówią i inne wiersze, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2003.
Zatacza się krąg, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007.
Saneczki, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010.

Dramat:

Tropy, 1960.
Kto wyprowadzi psa? (wykonywane również jako słuchowisko radiowe).
Iskrą tylko. Poemat dramatyczny w czterdziestolecie Powstania Warszawskiego, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1984.

Eseje:

Wędrówka w słowie. Rozważania o poezji, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1988.
Nonsensy i używki. Współczesne anegdoty ze sfer artystycznych (wraz z Markiem Kaszem), ROK Corporation, Warszawa 1992.
Katalog życia i śmierci albo Przygody pojęć, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2004.

Antologie: