Włodzimierz Kotoński
Kompozytor i pedagog, jeden z pionierów muzyki elektronicznej w Polsce. Urodzony 23 sierpnia 1925 w Warszawie.
Nauka kompozycji: od Rytla do Darmstadt
Studiował kompozycję w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie w klasie Piotra Rytla (1945-51) oraz - prywatnie - u Tadeusza Szeligowskiego (1950-51). W latach 50. prowadził badania nad polską muzyką ludową w Państwowym Instytucie Sztuki; ich owocem stała się książka pt. "Góralski i zbójnicki" (PWM, Kraków 1956). W latach 1957-61 uczestniczył w Międzynarodowych Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadt. W okresie tym rozpoczął eksperymenty z transformacją dźwięku przy użyciu elektroniki.
''Grupa młodych ludzi, do której ja należałem, nie dała się uwieść socrealizmowi - opowiadał Włodzimierz Kotoński podczas audycji ''Zapiski ze współczesności'' na falach 2 Programu Polskiego Radia - chociaż muszę się przyznać, że ja jako młody człowiek, napisałem kilka utworów w ludowych rytmach, ale to były moje pierwsze próby instrumentacji. Od początku myślałem o muzyce bardziej złożonej, o swobodnych rytmach. Mój pierwszy wyjazd był do Lucerny, na którym nowej muzyki praktycznie nie było, za to spotkaliśmy tam Artura Rubinsteina i namówiliśmy go na przyjazd do Polski. Na początku bał się trochę, ale potem, jak usłyszał, że w Polsce jest jakaś odwilż, nie wygwiżdżą go i nie aresztują, przyjechał w 1958 roku''.
Pionier muzyki elektronicznej
Włodzimierz Kotoński jest klasykiem muzyki elektroakustycznej, był pierwszym współpracownikiem założonego w 1957 roku Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia, ważnego dla światowej muzyki ośrodka twórczości wykorzystującej taśmę i elektronikę. Był autorem pierwszego powstałego w Polsce autonomicznego utworu na taśmę - Etiudy konkretnej (na jedno uderzenie w talerz). Podstawą tej trwającej 2 minuty i 41 sekund kompozycji było w istocie jedno, wybrane z wielu nagranych uprzednio uderzeń miękką pałką w średniej wielkości talerz. Nagrany dźwięk poddany został skomplikowanym przekształceniom, w wyniku których powstał bogaty materiał, wykorzystany do stworzenia utworu o precyzyjnie zaplanowanej strukturze każdego elementu.
Etiuda Kotońskiego była jednym z najczystszych przykładów muzyki konkretnej, sztuki szukającej nowych środków wyrazu i adoptującej dla celów artystycznych najnowsze zdobycze elektroakustyki. Utwór wykonany został na festiwalu "Warszawska Jesień" w 1960 roku, potem pojawiał się na wielu imprezach w kraju i za granicą, trafił też na karty podręczników. Włodzimierz Kotoński funkcjonuje w nich jako jeden z czołowych polskich twórców nowej muzyki. Oprócz Etiudy skomponował jeszcze wiele innych utworów na taśmę. Również w utworach o tradycyjnej obsadzie wykonawczej wykorzystuje często dźwięki elektroniczne bądź to nagrane uprzednio na taśmę, bądź też produkowane w formie "live electronic music" podczas koncertu.
Od 1958 kompozytor należy do stałych współpracowników Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia. Pracował również w innych ośrodkach muzyki elektronicznej - w studiu Westdeutscher Rundfunk w Kolonii (1966-67), w Groupe de Recherches Musicales ORTF w Paryżu (1970), w studiu Südwestfunk Baden-Baden we Freiburgu (SWF - 1979), a także w Stiftelsen Elektroakustik Musik i Sverige w Stockholmie (EMS - 1984) i w Groupe de Musique Expérimentale de Bourges (GMEB - 1986). W latach 1970-71 przebywał w Berlinie jako stypendysta Deutscher Akademischer Austauschdienst.
Akademik i redaktor
Od 1967 do 1995 był wykładowcą kompozycji w Akademii Muzycznej w Warszawie (od 1972 jako docent, od 1983 jako profesor nadzwyczajny, od 1990 - profesor zwyczajny) oraz kierował Studiem Muzyki Elektronicznej tejże uczelni. Studentami jego byli m.in. tacy kompozytorzy, jak: Paweł Szymański, Hanna Kulenty, Stanisław Krupowicz, Tadeusz Wielecki, Edward Sielicki i Jacek Grudzień, Paweł Mykietyn. Jako profesor gościnny wykładał również kompozycję i muzykę elektroniczną w Królewskiej Akademii Muzyki w Stockholmie (1971), w State University of New York w Buffalo (1978), w University of Southern California w Los Angeles (1982), w Rubin Academy of Music w Jerozolimie (1990) i w Seulu (1994-95).
W latach 1974-76 był naczelnym redaktorem muzycznym Polskiego Radia oraz naczelnym dyrektorem muzycznym Polskiego Radia i Telewizji. W 1983 został prezesem Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej (polskiej sekcji ISCM/SIMC); funkcję tę pełnił do 1989. Włodzimierz Kotoński został uhonorowany wieloma nagrodzami i odznaczeniami, m.in. Nagrodą Ministra Kultury i Sztuki (1973, 1989 i 2000), Nagrodą Związku Kompozytorów Polskich (1976) oraz Nagrodą Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji (1979), Prix Magisterium w Bourges (1998), Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis" (2007). Jest członkiem honorowym Związku Kompozytorów Polskich oraz Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej.
W 1963 opublikował książkę pt. "Instrumenty perkusyjne we współczesnej orkiestrze" (PWM, Kraków 1963; wyd. II - 1981; tłum. węg. pt. "A modern zenekar ütöhangszerei", Zenemükiadó, Budapest 1967; tłum. niem. pt. "Schlaginstrumente im modernen Orchester", Schott, Mainz 1968), w 1989 pracę pt. "Muzyka elektroniczna" (PWM, Kraków 1989), a w 1999 - "Leksykon współczesnej perkusji" (PWM, Kraków 1999).
Skomponował muzykę do wielu filmów animowanych i dokumentalnych, wśród nich znalazły się dzieła uznane i wielokrotnie nagradzane, między innymi: ''Dom'' Waleriana Borowczyka i Jana Lenicy ''Labirynt'' Jana Lenicy.
Ważniejsze kompozycje:
- Poemat na orkiestrę (1949)
- Tańce góralskie na orkiestrę (1950)
- Quartettino na 4 rogi (1950)
- Preludium i passacaglia na orkiestrę (1953)
- Sześć miniatur na klarnet i fortepian (1957)
- Muzyka kameralna na 21 instrumentów i perkusję (1958)
- Musique en relief, cykl 5 miniatur na 6 grup orkiestrowych (1959)
- Etiuda na jedno uderzenie w talerz, muzyka konkretna (1959)
- Trio na flet, gitarę i perkusję (1960)
- Concerto per quattro [wersja I] na harfę, klawesyn, gitarę, fortepian i orkiestrę kameralną (1960)
- Canto per complesso da camera (1961)
- Selection I dla 4 wykonawców jazzowych (1962)
- Pezzo per flauto e pianoforte (1962)
- Musica per fiati e timpani (1963)
- Mikrostruktury na taśmę (1963)
- Monochromia na obój solo (1964)
- Kwintet na instrumenty dęte (1964)
- Concerto per quattro [wersja II] na harfę, klawesyn, gitarę, fortepian i orkiestrę kameralną (1965)
- A battere na gitarę, altówkę, wiolonczelę, klawesyn i perkusję (1966)
- Pour quatre na klarnet, puzon, wiolonczelę i fortepian (1968)
- Muzyka na 16 talerzy i smyczki (1969)
- AELA czyli gra struktur aleatorycznych na jednym dźwięku harmonicznym, muzyka elektroniczna (1970)
- Multiplay, teatr instrumentalny na sześć instrumentów dętych blaszanych (1971)
- Concerto per oboe na obój (także obój miłosny), 6 instrumentów dętych i orkiestrę (1972)
- Promenada I, teatr instrumentalny na 4 wykonawców (1973)
- Promenada II, teatr instrumentalny na 3 syntezatory, klarnet, puzon i wiolonczelę (1973)
- Harfa Eola na sopran i 4 instrumentalistów (1973)
- Musical Games na kwintet dęty (teatr instrumentalny) (1973)
- Róża wiatrów na orkiestrę (1976)
- Muzyka wiosenna na flet, obój, skrzypce i syntezator (ew. taśmę) (1978)
- Pełnia lata na klarnet, fortepian, wiolonczelę i dźwięki elektroniczne (1979)
- Bora na orkiestrę (1979)
- Sirocco na orkiestrę (1980)
- Pieśń jesienna na klawesyn i taśmę (1981)
- Terra incognita na orkiestrę (1984)
- Sceny liryczne na 9 instrumentów (1986)
- Tlaloc na klawesyn i perkusję (1986)
- Ptaki, 8 krótkich utworów na klarnet, wiolonczelę i fortepian (1988)
- Cadenze e arie na gitarę solo (1988)
- Antiphonae na taśmę (1989)
- Bucolica (Morton Feldman in memoriam) na flet solo (1989)
- Trzy etiudy rytmiczne na fortepian (1990)
- La gioia na orkiestrę smyczkową lub 9 instrumentów smyczkowych (1991)
- Tierra caliente na taśmę (1992)
- Motu proprio na fagot i fortepian (1992)
- Sonant na kwartet puzonowy (1992)
- 7 Haiku na głos żeński i 5 instrumentów (1993)
- Koncert na gitarę elektryczną i zespół instrumentalny (1993)
- Podróż zimowa na flet, obój, klarnet, klawesyn, skrzypce, wiolonczelę i taśmę (1995)
- Symfonia nr 1 (1995)
- Mijikayo na zespół instrumentów japońskich (1996)
- Speculum vitae na taśmę i orkiestrę (1996)
- Koncert na skrzypce i orkiestrę (1996)
- Trzy pieśni niemieckie do tekstów Josepha von Eichendorffa i Dursa Grünbeina na baryton i gitarę (1997)
- Trzy pieśni do słów Dursa Grünbeina na baryton i gitarę (1997)
- Northern Lights (Aurora Borealis) na klawesyn amplifikowany i taśmę (1998)
- Sekstet na kwintet dęty i fortepian (1998)
- Zmienne struktury na klarnet, puzon, fortepian i wiolonczelę (2000)
- Symfonia nr 2 (2001)
- Kwartet smyczkowy nr 1 (2002)
- Wilanowskie pejzaże na kwartet smyczkowy i flet (2002)
- Concerto per clarinetto e orchestra (2002-2003)
- Madrygały polskie na sopran i zespół instrumentów dawnych do wierszy staropolskich poetów (2004)
- Symfonia nr 3 'Góry' na chór i orkiestrę (2005-2006)
Bibliografia:
- Instrumenty perkusyjne we współczesnej orkiestrze, PWM, Kraków 1963
- Leksykon współczesnej perkusji, PWM, Kraków 1999
- Muzyka elektroniczna, PWM, Kraków 2002
Autorka: Małgorzata Kosińska, Polskie Centrum Informacji Muzycznej, Związek Kompozytorów Polskich, listopad 2001; aktualizacja: grudzień 2008, listopad 2013, marzec 2014 (opr. fl).
Czy wiesz, że...
Miron Białoszewski od połowy lat 60. konsekwentnie nagrywał swój głos na magnetofon - początkowo były to jego własne interpretacje romantyków (m.in. "Dziady" Mickiewicza), z czasem coraz więcej własnych utworów. W efekcie w archiwum pisarza znajduje się dziś około 100 godzin nagrań.
