Wanda Warska była legendą poetyckiej piosenki i jazzu. Jej najpopularniejsze utwory to między innymi: "Oczy masz niebiesko-zielone", "W Weronie", "Szukaj mnie". Do historii przeszła jej wokaliza z "Pociągu" Jerzego Kawalerowicza, można usłyszeć ją także w filmie "Wszystko na sprzedaż" Andrzeja Wajdy. Główna interpretatorka utworów skomponowanych przez jej męża, Andrzeja Kurylewicza. Bezkompromisowa animatorka niezliczonych przedsięwzięć artystycznych. Mecenas sztuki wysokiej.
Ukończyła Średnią Szkołę Muzyczną i Szkołę Baletową im. Stanisława Miszczyka w Poznaniu. Studiowała na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego.
Od ósmego roku życia Wanda Warska uczyła się gry na fortepianie, później śpiewu u Janiny Janowskiej-Kopczyńskiej i Franciszka Delekty. W 1954 roku została solistką krakowskiego zespołu MM 176 Jerzego Borowca.
W 1955 roku rozpoczęła współpracę z Andrzejem Kurylewiczem. Wraz z nim, prywatnie mężem, dokonała pierwszych nagrań z prowadzonym przez niego Sekstetem Organowym Polskiego Radia w Krakowie.
"Jedyną parą, która uprawiała coś w rodzaju cyganerii we dwoje, byli Kurylewiczowie, to znaczy Wanda Warska i Andrzej Kurylewicz. Oboje z kresów, a przynajmniej jakąś kresowością rodziców podszyci, jednocześnie pełni wewnętrznego ciepła, ale i jakiejś azjatyckiej pokrętności – tyleż miłej, co tajemniczej – oboje żyjący muzyką w swoisty, domowy sposób, jakby melodie i piosenki smażyły się na patelni razem z naleśnikami, oboje jakby wiecznie z sobą skłóceni, a jednocześnie okropnie się kochający, oboje zgodni, ale i oboje kapryśni (zwłaszcza Kuryl – trudny, nieznośny czasami), oboje jakby wiecznie w drodze, w wozie, a jednocześnie budujący wciąż nowe piwnice, strychy, chaty i pałace, biedni i bogaci, posiadacze kuchni pełnej ziół i skrzyń pełnych bajkowych skarbów, byli – uf – Kurylewiczowie jakąś osobliwą rodziną, do której przychodziło się rano na śniadanie, a wychodziło o szóstej wieczorem (tyle bowiem zabierało Wandzie czasu usmażenie jajecznicy, włączywszy w to wstanie z łóżka, kupienie jajek, uszycie sobie po drodze nowego kapelusza i ułożenie pięciu piosenek)."
[Agnieszka Osiecka, "Szpetni czterdziestoletni", Warszawa 1984]
Wanda Warska zadebiutowała jako wokalistka jazzowa podczas 5. Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w Warszawie. Na 1. Międzynarodowym Festiwalu Jazzowym w Sopocie w 1956 roku wystąpiła z Kwintetem Andrzeja Kurylewicza. Rok później śpiewała na tym festiwalu z zespołem Hot Club Melomani. Współpracowała także z zespołem Jazz Believers. W latach 1958–1971 brała udział w Międzynarodowym Festiwalu Jazzowym Jazz Jamboree w Warszawie jako wokalistka zespołów Andrzeja Kurylewicza.
"W krakowskiej Piwnicy pod Baranami była pierwszą jaskółką jazzu" – napisał o niej Krystian Brodacki w "Historii jazzu w Polsce".
"Kabarety odbywały się raz albo dwa razy w tygodniu, ale przyjść do Piwnicy można było codziennie i zawsze się coś tam działo: odbywała się rewia piosenek, występował Andrzej Kurylewicz z Wandą Warską, pierwsi piwniczni jazzmani, a to pojawił się jakiś hojny jeleń, zapraszając towarzystwo na wódeczkę i na dansing do Kaprysu lub do Cyganerii, jedynych wówczas nocnych lokali w całym mieście."
[Irena Kika Szaszkiewiczowa, "Podwójne życie Szaszkiewiczowej", Kraków 2011]
Na estradce Piwnicy pod Baranami artystka prowadziła autorski teatrzyk Klara.
"Wanda Warska stworzyła w Piwnicy własny kabaret Klara, do którego zaangażowała Krzysia Litwina i Piotra [Skrzyneckiego] – jako konferansjera, co spowodowało sporo kwasów w zespole. Uroczysta premiera Klary odbyła się w kwietniu 1960 roku, przed świętami wielkanocnymi."
[Joanna Olczak-Ronikier, "Piwnica pod Baranami, czyli koncert ambitnych samouków", Warszawa 1994]
Komponowała i pisała teksty dla swojej scenki, występowała w programach muzycznych i poetyckich. Śpiewała piosenki do słów Juliusza Słowackiego, Cypriana Kamila Norwida, Bolesława Leśmiana, Juliana Tuwima, Agnieszki Osieckiej i innych.
"Byliśmy wtedy wszyscy nędzarzami. Chodziliśmy głodni. Nie było na bar mleczny. Na chleb. […] Wanda Warska, kiedy nie miała pieniędzy, to papierosy wymieniała na bilety tramwajowe. Ale po jakimś czasie wszyscy się trochę podreperowali. […] Kraków był biednym miastem. Wspaniałym, ale biednym. Żyć się tu nie dało, zwłaszcza z jazzu. I tak za chlebem przenieśliśmy się z Krzysiem [Komedą] do Warszawy, a za nami wywędrowali inii: Kurylewiczowie, Trzaskowscy. Owszem, zaczęło nam się powodzić lepiej. Stanęliśmy na nogi. Ale nigdy nie polubiliśmy Warszawy. […] prawdziwe życie zostało tam, a tu wszystko jest pozorem, pustką, pogonią za talonem na samochód i za uśmiechem ministra."
[Zofia Komedowa w: Joanna Olczak-Ronikier, "Piwnica pod Baranami, czyli koncert ambitnych samouków", Warszawa 1994]
W 1963 roku Wanda Warska przeniosła się wraz z mężem do Warszawy. Wspólnie założyli Piwnicę Artystyczną w 1966 roku, która najpierw się mieściła w siedzibie Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego na Nowym Świecie 24, a od 1967 roku – przy Rynku Starego Miasta w Warszawie.
"Andrzej Kurylewicz i Wanda Warska – muzyczne małżeństwo, które wielu warszawiakom kojarzy się tylko z piwnicą jazzową na Starówce – w istocie rozpoczęło swoje muzykowanie w Krakowie. Bardzo mocno są Kurylewiczowie Krakowem napiętnowani, tym doskonałym Krakowem, gdzie w harmonii żyją ludzie, artyści i duchy. Chcieli oni trochę duszy krakowskiej przywieźć do swojego pierwszego mieszkania na Brzozowej i niezupełnie się to udało. Była skarpa ślicznie zbiegająca ku Wiśle, były stare instrumenty, ale to już nie to. Udało się natomiast Kurylom zachować i przechować w Warszawie – i na Skarpie, i na Żoliborzu – coś jeszcze dawniejszego i głębiej ukrytego – pewną kresowość, pewną lwowskość. Wszystko w ich domu pachnie – i czosnek, i papryka, i puder, i wanilia. Przez lata całe Andrzej Kurylewicz grał i komponował dla teatru, dla kina, i dla samego siebie, a Wanda śpiewała. Teraz dała o sobie znać również jako malarka. Ani Andrzej, ani Wanda nie są wesołkami. Kuryl, kiedy się samotnie przechadza po Europejskim, zakrawa nawet na mruka. Ale w jego sztuce, tak samo jak w piosenkach Wandy, odbija się radość."
[Zofia Nasierowska, Agnieszka Osiecka, "Fotonostalgia. Znani i lubiani w obrazie i anegdocie", Warszawa 2003]
Ich klub muzyczny – znany pod nazwą Piwnicy Wandy Warskiej, a później Piwnicy Artystycznej Kurylewiczów – był przystanią muzyków podczas Jazz Jamborees i Festiwali Warszawska Jesień. Koncertowała także za granicą, między innymi w Austrii, NRD, RFN, Francji, Jugosławii, Danii, Szwecji, na Węgrzech oraz na Kubie i w Wenezueli.
Przez długie lata Piwnica Artystyczna Wandy Warskiej i Andrzeja Kurylewicza na warszawskim Starym Mieście była jednym z najważniejszych adresów polskiego środowiska jazzowego. Cieszył się on estymą wśród ludzi sztuki i niejednokrotnie tam właśnie dochodziło do owocnych twórczo spotkań. Daniel Olbrychski wspominał, że Adam Hanuszkiewicz natknął się na niego w piwnicy Kurylewiczów i zaprosił go do pracy na scenie swojego teatru. Znany z niekonwencjonalnych zachowań Stefan Kisielewski odnotował z kolei w swoich "Dziennikach", pod datą 18 czerwca 1974:
"Było parę pijaństw, potem całonocne tańczenie w Piwnicy u Kurylewicza i Warskiej na Starym Mieście. Szalałem tam nielicho, ale dobrze nie wiem, jak i z kim, bo mocno się zalałem."
[Stefan Kisielewski, "Dzienniki", Warszawa 2001]
W latach 1982–1985 klub muzyczny Kurylewiczów został sceną kameralną Teatru Nowego. Od 1985 roku stał się salonem artystycznym i galerią. Obok koncertów i recitali odbywały się w nim wieczory literackie, muzyczne czy wystawy malarskie. Po śmierci Andrzeja Kurylewicza (12 kwietnia 2007) w prowadzeniu placówki Wandę Warską wsparła ich córka Gabriela.
Nieodmiennie można było tam posłuchać Wandy Warskiej, w niezrównany sposób interpretującej piosenki do wierszy klasyków różnych epok: Jana Kochanowskiego, Adama Mickiewicza, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Wśród nich nie zabrakło jej utworów w pełni autorskich, jak "Pogoda", "Żona", "Niepotrzebna podróż", "Babciny kajet" (słowa i muzyka własne) czy też w kompozycji męża do własnych słów: "Zabierz moje sukienki", "Nim zakwitnie tysiąc róż".
"To dzięki Ewie Demarczyk‚ Wandzie Warskiej‚ Czesławowi Niemenowi i Markowi Grechucie paręnaście roczników polskiej młodzieży nauczyło się czytać poezję."
[Krzysztof Masłoń, "Świecie nasz‚ daj ugasić ogień zły", "Rzeczpospolita", 12 października 2006]
Wśród dokonań artystki jest wiele nagrań dla archiwum Polskiego Radia, jak i płytowych – w kraju, w Wielkiej Brytanii i we Francji.
Jej wokal budował klimat takich filmów, jak "Pociąg", "Pingwin" czy "Wszystko na sprzedaż". Pisała muzykę do filmu fabularnego "Jezioro osobliwości" w reżyserii Jana Batorego, serialu telewizyjnego "Karino" tego samego reżysera, a także do filmów krótkometrażowych, między innymi "Natura" Zofii Ołdak. Tworzyła kompozycje do filmów krótkometrażowych, do widowisk Teatru TV i przedstawień dramatycznych. Zapisała się także jako autorka instrumentalnego utworu 10 kontrabasów i głos.
"Warska jest prawdziwą artystką – pisała o niej w latach sześćdziesiątych Agnieszka Osiecka. – Proszę zwrócić uwagę, jak staroświecko brzmi dzisiaj ten zwrot – prawdziwy artysta. Dziś się tak nie mówi, mówi się: aktor, pianista, reżyser. Określamy w ten sposób profesję. Zawężamy i precyzujemy. Natomiast w słowie artysta, nie zawsze kryje się profesja. Było to określenie predyspozycji psychicznych. Określenie poważne, wręcz patetyczne, a czasami żartobliwe. Oznaczało tyle, co marzyciel, fantasta. Wanda Warska śpiewa, ale nie tylko śpiewa. Jest fascynującą osobowością, ma rzadką umiejętność wytwarzania własnej, niepowtarzalnej atmosfery. Ciepła, sympatyczna, jednocześnie trochę dziwaczka, taki kot, który chadza własnymi drogami."
Nie wszystkim Wanda Warska kojarzy się z pozamuzycznymi pasjami. Wypada więc przypomnieć, że jako malarka miała ponad dwadzieścia indywidualnych wystaw.
Niedługo po jubileuszu swoich 85. urodzin Wanda Warska doznała udaru, a w jego konsekwencji paraliżu ciała. Zmarła 6 lipca 2019 roku w Laskach.
Twórczość
Dyskografia
- Wanda Warska, "Jazz '58", Polskie Nagrania Muza 1958, LP
- Andrzej Kurylewicz & Wanda Warska, "Somnambulicy", Polskie Nagrania Muza 1961, LP
- Kurylewicz, Warska, Niemen, "Muzyka teatralna i telewizyjna", Polskie Nagrania Muza 1972, LP
- Andrzej Kurylewicz, Wanda Warska, "Pieśni i fraszki Jana z Czarnolasu", Polskie Nagrania Muza 1983, LP
- Wanda Warska, Andrzej Kurylewicz, "A Paris", Thésis 1992, CD
- Wanda Warska, "Piosenki z piwnicy", Polskie Radio SA 2004, CD
- Wanda Warska, "Stanisław Wyspiański: jakżeż ja się uspokoję", Polskie Radio SA 2002, CD
- Wanda Warska, "Domowe piosenki", Polskie Radio SA 2016, CD
Film
- 1959 – "Pociąg", film fabularny, wykonanie muzyki (śpiew)
- 1962 – "Szpital", film fabularny-krótkometrażowy, wykonanie muzyki
- 1964 – "Pingwin", film fabularny, wykonanie muzyki (wokaliza)
- 1966 – "Ktokolwiek wie…", film fabularny, wykonanie ballady
- 1967 – "Cyrograf dojrzałości", film fabularny-telewizyjny, wykonanie muzyki (śpiew)
- 1968 – "Wszystko na sprzedaż", film fabularny, wykonanie muzyki (wokaliza), obsada aktorska (uczestniczka bankietu)
- 1969 – "Ludzie z piwnicy", etiuda szkolna, obsada aktorska
- 1972 – "Jezioro osobliwości", film fabularny, muzyka
- 1974 – "Karino", serial fabularny-telewizyjny, muzyka
- 1976 – "Karino", film fabularny, muzyka
- 1977 – "Natura", film animowany, muzyka
- 1979 – "…Cóżeś ty za pani…", film fabularny, wykonanie ballady
- 1979 – "Piwnica Wandy Warskiej", film dokumentalny, słowa piosenek, scenariusz, bohaterka, muzyka
- 1996 – "Sześć pieśni z Wyspiańskim", film krótkometrażowy, scenariusz, śpiew
- 2003 – "Czy pamiętasz? Wanda Warska i Andrzej Kurylewicz", film dokumentalny, bohaterka
Teatr TV
- 1966 – "Święta miłości kochanej ojczyzny" według "Hymnu do miłości ojczyzny" Ignacego Krasickiego, przedstawienie telewizyjne, wykonanie piosenek
- 1969 – "Szkice do portretu" według utworów Cypriana Kamila Norwida, przedstawienie telewizyjne, śpiew
- 1973 – "Księżyc w nowiu" Wojciecha Bieńko, przedstawienie telewizyjne, obsada aktorska (śpiew)
- 2003 – "Rajski ogródek – szkice z Różewicza" według utworów Tadeusza Różewicza, przedstawienie telewizyjne, piosenki: "Daj mi od siebie coś, daj" (słowa), "Nim zakwitnie tysiąc róż" (muzyka, słowa), "Kosztowna nieobecność twoja" (muzyka, słowa), "Po co jest tak" (muzyka, słowa), "Żona" (muzyka, słowa)
Teatr Polskiego Radia
- 1966 – "Osiem i ćwierć" Zenona Wiktorczyka, udział wykonawczy
Teatr
- 1963 – "Oby żył wiecznie" Jerzego Krasickiego, reż. Zofia Mikulska, Teatr Rozmaitości, Kraków, wokaliza
- 1964 – "Minotaur" Henryka Tomaszewskiego, reż. Henryk Tomaszewski, Wrocławski Teatr Pantomimy, Wrocław, śpiew
- 1978 – "Kanon polski" według utworów Seweryna Goszczyńskiego, Adama Mickiewicza, Cypriana Kamila Norwida, Juliusza Słowackiego, reż. Marcin Idziński, Teatr Reduta 77, udział wykonawczy
- 2007 – "Andrzej Kurylewicz in memoriam", program składany, Teatr Wielki – Opera Narodowa, Warszawa, reżyseria (z Gabrielą Kurylewicz), scenariusz
- 2010 – "Uwierz w swoją nieważność", program składany, reż. Adam Opatowicz, Teatr Polski, Szczecin, muzyka
Nagrody i odznaczenia
- 1997 – Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy
- 2000 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
- 2001 – Krzyż Zasługi I Klasy Republiki Federalnej Niemiec – odznaczona wraz z mężem Andrzejem Kurylewiczem przez prezydenta RFN Johannesa Rau, za zaangażowanie na rzecz stosunków polsko–niemieckich
- 2011 – Złoty Medal Zasłużona Kulturze Gloria Artis
Autor: Janusz R. Kowalczyk, czerwiec 2017