Od 1904 r. studiował w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem Konrada Krzyżanowskiego. W latach 1908-11 odbył podróże do Francji, Szwajcari i Algierii; okres 1910-11 spędził w Paryżu, gdzie w galeriach muzealnych poznawał malarstwo mistrzów holenderskich, Velazqueza, Zorna i Sierowa. Prezentował też swoje prace na Salonach Jesiennym i Niezależnych.
Po powrocie do Warszawy został współzałożycielem artystycznego ugrupowania Młoda Sztuka. Zgodnie z ideologicznymi założeniami grupy wstąpił w czasie I wojny światowej do Legionów Polskich, w których służył do 1917 r. W 1918 r.objął stanowisko asystenta w warszawskiej SSP. W 1922 r. został mianowany profesorem, zaś od 1930 r. pełnił funkcję rektora macierzystej uczelni.
W 1922 r. wstąpił do Stowarzyszenia Artystów Polskich Rytm, propagującego idee sztuki narodowej i rozmaite odmiany nowego klasycyzmu. Jego pracownia w akademii stała się ośrodkiem życia artystycznego; skupiła grono studentów, spośród których wyłoniły się cztery ugrupowania realizujące estetyczne założenia mistrza: Bractwo św. Łukasza (1925-1930), Szkoła Warszawska (1929-1939), Loża Wolnomalarska (1932, od 1935 Loża Malarska) i Grupa Czwarta (1935-1936). Pruszkowski należał do grona ich członków. W 1934 r. zainicjował utworzenie Bloku Zawodowych Artystów Plastyków reprezentującego tendencje narodowościowe i tradycjonalistyczne. Organizował plenery w Sandomierzu i Kazimierzu nad Wisłą, gdzie w 1923 r. zbudował willę na Górze Zamkowej przyciągającą rzesze uczniów. Był członkiem Rady Instytutu Propagandy Sztuki i Towarzystwa Szerzenia Sztuki Polskiej wśród Obcych. W latach 30-ych zajmował się krytyką artystyczną publikując swe artykuły głównie na łamach "Gazety Polskiej".
Pociągała go kinematografia; w 1926 r. nakręcił w Kazimierzu film "Szczęśliwy wisielec, czyli Kalifornia w Polsce" według scenariusza Feliksa Topolskiego i Henryka Jaworskiego. Był zagorzałym uczestnikiem rajdów samochodowych i pokazów samolotowych.
W 1914 r. odbyła się w warszawskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych pierwsza indywidualna wystawa artysty. Kolejne monograficzne prezentacje miały miejsce w 1922 r. również w TZSP oraz w 1927 r. w salonie wystawowym Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków. Pruszkowski eksponował swe prace za granicą, m.in: na XII i XIX Biennale w Wenecji (1920, 1934). W 1929 r. współorganizował Dział Sztuki na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu. W 1919 r. otrzymał za swe dokonania artystyczne nagrodę miasta st. Warszawy. W czasie II wojny światowej udzielał pomocy Żydom; zginął rozstrzelany przez hitlerowców.
Kluczową ideą programu nauczania Pruszkowskiego było stworzenie polskiej szkoły malarstwa w oparciu o historyczną stylizację i swoisty eklektyzm polegający na przetwarzaniu i łączeniu dawnych konwencji obrazowania. Artysta wypracował formułę realizmu nawiązującego do wzorów siedemnastowiecznego malarstwa holenderskiego i hiszpańskiego oraz włoskiego renesansu. Na pierwszy plan wysunął perfekcjonizm warsztatowy. Kunszt malarski miał się opierać na doskonałym rysunku i finezyjnym modelunku walorowym wydobywającym zarówno plastykę form jak i jakości barw. Koncepcja realizmu Pruszkowskiego daleka była od niewolniczego naśladownictwa natury, od ortodoksyjnego mimetyzmu. Wymagany dystans w stosunku do natury zapewnić miała kultura malarska wynikająca z przyswojenia muzealnych wzorów, dzieł dawnych mistrzów i epok. Smak artystyczny warunkował zdaniem Pruszkowskiego narodziny stylu. Środkiem do osiągnięcia stylu miała być trawestacja dawnych konwencji obrazowania umożliwiająca wykreowanie nowych wartości artystycznych. Smak i wyrobienie estetyczne pełniły funkcję modelującą wobec wizualnej percepcji; pierwiastek syntezy zmysłowych doznań i muzealnej pamięci był dla procesu twórczego kluczowy.
W początkowym okresie swej twórczości Pruszkowski wykonywał kompozycje historyczne; w konkursie ogłoszonym w 1916 r. przez TZSP na temat "Polonia" otrzymał II nagrodę za obraz Śpiący rycerz. Namalował wiele portretów reprezentacyjnych, przedstawiających osobistości z kręgów rządowych i elit intelektualnych, a także szereg intymnych i dekoracyjnych w ujęciu wizerunków kobiet (Portret Kazimiery Pajzderskiej, 1922). Umiejętnie wydobywał delikatność urody swych modelek, ich melancholijny nastrój i aurę kontemplacji (Melancholia, 1925). Materia malarska jego płócien była lśniąca, gama barw nasycona, ożywiona gorącą czerwienią, albo utrzymana w tonach zieleni, fioletu i różu. Po 1914 r. powstało wiele portretów żony, Zofii Katarzyńskiej, wykonanych swobodnymi, szerokimi pociągnięciami pędzla. W wizerunkach mężczyzn z lat 1915-39 Pruszkowski budował mocne, zwarte formy; zagęścił fakturę i przyciemnił kolorystykę (Autoportret jako clown, 1926). Pogłębił też psychologiczną charakterystykę swych modeli. W latach 20-ych i 30-ych namalował wiele pejzaży o rozbielonej, jasnej tonacji kolorystycznej wydobywając formy lekkimi uderzeniami pędzla. W okresie okupacji hitlerowskiej zmalały formaty płócien Pruszkowskiego; intensywne plamy barwne zostały zastąpione drobnymi smugami farby, zaś formy nabrały szkicowego charakteru. W malarstwie portretowym z lat 40-tych twarze modeli ujęte były niemal monochromatycznie; kompozycje ożywiały umieszczone na pierwszym planie kwiaty o giętkich, nerwowo prowadzonych liniach. Podejmowana przez artystę tematyka obejmowała również martwe natury. W 1939 r. Pruszkowski - wraz ze swymi uczniami - zrealizował w swej pracowni w Kazimierzu siedem monumentalnych kompozycji przedstawiających kluczowe sceny z historii Polski, które w tym samym roku uświetniły pawilon polski na wystawie światowej w Nowym Jorku.
Autor: Irena Kossowska, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, marzec 2002