Odejście Piotra Łazarkiewicza było dla szerokiego grona jego przyjaciół i znajomych sporym zaskoczeniem. Śmierć dopadła go w najmniej spodziewanym momencie - w trakcie przeprowadzki do nowego domu, na kilka tygodni przed premierą filmu, którym po kilkunastoletniej przerwie wracał do kina, będącego jego życiową pasją. Ale przecież - chociaż sam nie kręcił filmów - był stale obecny w środowisku: wspierał radą kolegów, często, wykorzystując swoje rozliczne kontakty, pomagał im rozwiązać problemy produkcyjne, ciekawy świata dzielił się wrażeniami ze swych podróży i spotkań, sypał anegdotami, podsuwał pomysły zaskakujące w swej prostocie. Jednym z nich był projekt współczesnego remake'u pierwszej powojennej komedii polskiej - Skarbu Leonarda Buczkowskiego, traktującego o problemach mieszkaniowych w zniszczonej wojną Warszawie, które pozostały bolączką mieszkańców stolicy na całe powojennej półwiecze. I teraz - nagle - miało Piotra zabraknąć, jego życzliwych uwag, ale i dosadnych sformułowań, jego nieoczekiwanej wiedzy na każdy temat i świadomości obowiązujących w świecie filmu (ale też wielkiej polityki) reguł gry.
Po studiach polonistycznych Piotr Łazarkiewicz podjął studia na Wydziale Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego. Miał szczęście studiować pod kierunkiem Kazimierza Kutza i Krzysztofa Kieślowskiego, wraz z Waldemarem Krzystkiem, Krzysztofem Magowskim, Pawłem Woldanem i Magdaleną Holland, która została jego żoną. Studia ukończył w 1981 roku, debiutował jako samodzielny twórca filmem dokumentalnym Lato w Polsce (1983). W swoim dorobku ma kilkanaście dokumentów i drugie tyle reportaży telewizyjnych, między innymi relacji z planów filmowych swej szwagierki, Agnieszki Holland. Najważniejszy z nich nosi tytuł Fala - pełnometrażowy dokument poświęcony festiwalowi w Jarocinie. Z jednej strony Łazarkiewicz prezentuje "polski Woodstock" - imprezę, będącą miejscem prezentacji dokonań młodej polskiej sceny muzycznej. Z drugiej ujawnia propagandowe zabiegi organizatorów festiwalu, traktowanego przez ówczesne władze jako rodzaj wentyla politycznych nastrojów. Tymczasem anarchizujący nastrój wcale na poprawę nastrojów nie wpływał, przeciwnie - umacniał młodych uczestników w kontrze do systemu. Film, zrealizowany w eksperymentalnym Studiu im. Karola Irzykowskiego, którego produkcje nie musiały trafiać do kin, przedarł się jednak przez sito cenzury i wszedł na ekrany, zostając jednym z dobitnych dokumentów epoki.
Fabularnym debiutem Łazarkiewicza był film Kocham kino, w równym stopniu ukazujący magię kina i jej wpływ na życie jednostek, jak i podejmujący problem dostępu mieszkańców prowincji do kultury. Dzieje kierowniczki małomiasteczkowego kina, jak i jej młodego pracownika, który walczy o odwołanie decyzji o likwidacji placówki wzruszają - zwłaszcza dzięki Elżbiecie Czyżewskiej, która zagrała jedną z głównych ról - ale, niestety, nie przekonywały. Inaczej jednak czyta się ten film dziś, gdy kino stało się rozrywką wyłącznie wielkomiejską.
Łazarkiewicz miał szczęście do interesujących tematów. Na przykład w zrealizowanym wraz z żoną telewizyjnym Odjeździe badał sytuację Mazurów, którzy w 1945 roku, po przyłączeniu tych ziem do Polski, nie wyjechali do Niemiec. Jednym z najgłośniejszych filmów Łazarkiewicza jest Pora na czarownice - dramat chorych na AIDS, odrzucanych przez społeczeństwo, i opiekujących się nimi księdza. To pierwsza próba podjęcia tego tematu w kinie polskim i jedna z pierwszych - w połowie lat 90. - w Europie. Film wyróżniono na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni w 1993. Piętnaście lat później po laury w Gdyni sięgnął film 0_1_0 - adaptacja sztuki szczecińskiego dramaturga Krzysztofa Bizio: studium alienacji młodych, bez powodzenia próbujących dostosować się do obowiązującego również w Polsce wyścigu szczurów. Ale kiedy ten ciepło przyjęty przez krytykę film wchodził na ekrany, Piotra Łazarkiewicza już nie było.
Żywiołem Łazarkiewicza okazała się telewizja. Po transformacji ustrojowej 1989 roku znalazł się w gronie osób, próbujących zreformować Telewizję Polską. Działalność w Radzie Nadzorczej TVP S.A. łączył z twórczą aktywnością: kręcił reportaże, wystawiał sztuki w Teatrze Telewizji, reżyserował programy publicystyczne, w tym lubiany przez telewidzów cykl wywiadów Niny Terentiew "Bezludna wyspa".
Innym żywiołem reżysera była praca z młodymi. Zawsze służył im radą i pomocą, często bezinteresownie - jak to było w przypadku spektaklu Prawo McGoverna w Teatrze Niewinni Chłopcy, założonym przez licealistów, którego premiera odbyła się już po śmierci reżysera. Swoich młodych aktorów traktował jak partnerów: nie ustawiał ich roli, pozwalał im być współkreatorami spektaklu, by swoimi celnymi uwagami pomóc im w stworzeniu spójnej wizji.
Film i telewizja, radio i teatr, także operowy: w zasadzie nie ma obszaru sztuki dramatycznej, w którym Piotr Łazarkiewicz nie próbowałby swych sił. Był twórcą ciągle poszukującym własnej drogi, pozostawiającym za sobą wiele interesujących świadectw swych poszukiwań. Ale nie wiadomo, czy nie największym wkładem we współczesną sztukę polską nie była sama jego obecność - ciekawość dokonań innych, gotowość służenia wsparciem i pragnienie niesienia pomocy.
Żegnając go, Agnieszka Holland napisała na łamach "Filmu" (8/2008):
"Całe życie, od dzieciństwa, młodości, Piotrek mnóstwo oglądał. Był wszędzie: na festiwalach, na premierach filmowych i teatralnych, na koncertach i przedstawieniach. Oglądał filmy w kinie i na dvd (które, jak każdy prawdziwy kinoman, również namiętnie pokochał). Oglądał niezmontowane jeszcze filmy innych, udzielał rad, rozdawał szczere i entuzjastyczne komplementy. Piotrek potrafił dostrzec piękno w filmach niedoskonałych, nie do końca udanych, jakoś ułomnych, prowincjonalnych. Nie dlatego, żeby nie cenił rzemiosła; przeciwnie - po parę razy oglądał filmy na przykład Ridleya Scotta: podglądał, analizował i ćwiczył najróżniejsze figury stylistyczne i figury języka filmowego. Zachwycała go wolność, jaką dawały mu jako reżyserowi rozwijające się wynalazki techniczne... Ale najważniejszym kryterium w ocenie filmu była dla niego szczerość i uczciwość przekazu.
Jego zachwyt i siła przeżywania nie kierowały się ustalonymi gustami, recenzjami, nagrodami festiwalowymi. Jego odbiór był czysty: przepuszczał oglądany film przez własny probierz uczciwości i projektował w czyjeś dzieło Swoją własną wiarę i wrażliwość, starając się zawsze pamiętać o wyjątkowości i osobowości tamtego twórcy. Miał pokorny szacunek wobec sztuki, ale jeszcze bardziej wobec ludzi: był zawsze gotów wsłuchać się w ich głos. Dlatego był tak dobrym partnerem i przewodnikiem dla młodych aktorów i filmowców. Ale również dla nas, rodziny, najbliższych, którzy uprawiają ten sam zawód: dla swej żony Magdy, dla mnie, dla mej córki Kasi. Nigdy nie wyczułam zawiści, zazdrości, konkurencyjnych kompleksów z jego strony. Naprawdę cieszył się, że mu się coś podoba".
Filmografia
Etiudy:
- 1979 - Dom na rozdrożu (dokumenalny);
- 1980 - Tajemnice (dokumenalny);
- 1980 - Smok (fab., wspólnie z Krzysztofem Magowskim);
- 1981 - Dezintegracja (dokumenalny);
- 1981 - Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią (zapis spektaklu teatralnego).
Filmy dokumentalne:
- 1983 - Mantra;
- 1985 - Improwizacja;
- 1985 - Kontrapunkt;
- 1986 - Fala (długometrażowy). Nagrody: Nagroda "Sztandaru Młodych" 1986, Wawrzyn "Radaru" 1986, Nagroda za film dokumentalny na przeglądzie Młode Kino Polskie w Gdańsku 1987;
- 1988 - Soc...;
- 1997 - Więcej światła. Festiwal Operatorów Filmowych Camerimage w 1997 (telewizyjny);
- 1997 - Miasteczko (telewizyjny, producent);
- 1998 - Wielka woda (telewizyjny);
- 1998 - Projekt X (serial telewizyjny, dokumentalny, producent);
- 1999 - Żwirowisko - Ostatnia niedziela (telewizyjny, producent);
- 2000 - Polish Radio Days (telewizyjny);
- 2004 - Skała (telewizyjny);
- 2007 - Jeszcze za mną zatęsknisz - Zbigniew Cybulski (telewizyjny).
Filmy fabularne:
- 1980 - Party przy świecach (telewizyjny, asystent reżysera);
- 1981 - Kobieta samotna (telewizyjny, asystent reżysera);
- 1982 - Prognoza pogody (asystent reżysera);
- 1987 - Kocham kino (współscenariusz z Iloną Łepkowską, reżyseria, rola);
- 1989 - Ostatni dzwonek (rola);
- 1990 - W środku Europy (telewizyjny, reżyseria);
- 1991 - Odjazd (scenariusz i reżyseria z Magdaleną Łazarkiewicz). Nagroda Specjalna Jury na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni 1992;
- 1992 - Białe małżeństwo (rola);
- 1993 - Auf Wiedersehen Amerika (producent ze strony polskiej);
- 1993 - Balanga (konsultacja artystyczna);
- 1993 - Pora na czarownice (scenariusz, reżyseria, producent). Nagrody: Nagroda prezesa Komitetu ds. Radia i Telewizji na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni 1993, Nagroda Pokojowa na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Trieście 1995;
- 1995 - Odjazd (serial telewizyjny, scenariusz, dialogi i reżyseria z Magdaleną Łazarkiewicz, rola);
- 1997 - Zaklęta (serial telewizyjny, reżyseria);
- 1999 - Na koniec świata (producent);
- 2001 - Samo niebo (serial telewizyjny, reżyseria);
- 2006 - Emilka płacze (producent);
- 2008 - 0_1_0 (współscenariusz z Krzysztofem Bizio, reżyseria). Nagroda SFP za twórcze przedstawienie rzeczywistości na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni 2008.
Teatr telewizji:
- 1997 - Do Damaszku (realizacja telewizyjna)
- 1994 - O, beri-beri (realizacja telewizyjna)
- 1996 - A śmierć utraci swoją władzę (scenariusz na motywach poezji Dylana Thomasa i reżyseria);
- 1998 - Duże i małe (adaptacja sztuki Botho Straussa i reżyseria);
- 2000 - Ogień w głowie (scenariusz wg sztuki Mariusa von Mayenburga i reżyseria);
- 2000 - Zbliżenie (scenariusz i reżyseria). Nagrody: "Marcin" nagroda Jury Dziecięcego i wyróżnienie na MFF "Ale kino" w Poznaniu 2001;
- 2001 - Pasożyty (scenariusz wg sztuki Mariusa von Mayenburga i reżyseria);
- 2003 - Martwa królewna (scenariusz wg sztuki Nikołaja Kolady i reżyseria);
- 2005 - Fotoplastikon (reżyseria);
- 2006 - Trelemorele (scenariusz wg poematu Tadeusza Różewicza i reżyseria).
Dokonania teatralne:
- 1979 - Głosy Ireneusza Iredyńskiego, Teatr Śląski w Katowicach;
- 2000 - Triada Igora Strawinskiego, Teatr Wielki w Łodzi;
- 2001 - Absolwent Charlesa Webba, Teatr Bagatela w Krakowie;
- 2002 - Sytuacje rodzinne, Biljany Srblianović ,Teatr Studio w Warszawie;
- 2002 - La Lointaine Osvaldasa Balakauskasa, Warszawska Jesień;
- 2002 - Kartoteka Tadeusza Różewicza, Teatr Jeleniogórski w Jeleniej Górze;
- 2002 - Norway. Today Igora Bauersimy, Teatr Polski w Bielsku-Białej;
- 2003 - Schody Charlesa Dyera, Teatr Polski w Bielsku-Białej;
- 2003 - Schody Charlesa Dyera, Teatr na Woli w Warszawie;
- 2003 - Lombard pod Apokalipsą Cezarego Harasimowicza, Teatr Polski w Warszawie;
- 2003 - Panna Julia Augusta Strinberga, Teatr im. Siemaszkowej w Rzeszowie;
- 2004 - Śmieci Krzysztofa Bizio, Teatr Współczesny w Szczecinie;
- 2005 - Generacja. Polska dramaturgia współczesna, spektakl dyplomowy Akademii Teatralnej w Warszawie;
- 2005 - Panna Julia Augusta Strinberga, Teatr Miejski w Gdyni;
- 2005 - Kartoteka Tadeusza Różewicza, Teatr Miejski w Gdyni;
- 2006 - Spuścizna Ireneusza Kozioła, Teatr Lubuski w Zielonej Górze. Nagroda Fotel Leona na Przeglądzie Współczesnego Dramatu w Zielonej Górze;
- 2006 - Mężczyźni na skraju załamania nerwowego Anny Burzyńskiej, Teatr Miejski w Gdyni;
- 2006 - 3x2 Tomasza Mana, Teatr Lubuski w Zielonej Górze;
- 2006 - 3x2 Tomasza Mana, Teatr Stara ProchOFFnia w Warszawie;
- 2006 - Czarny punkt Andrzeja Dziurawca, Teatr im Witkiewicza w Zakopanem;
- 2007 - Pokropek Ireneusza Kozioła, Teatr Lubuski w Zielonej Górze;
- 2007 - Metoda Jordiego Galcerana, Teatr Komedia w Warszawie
- 2008 - Mężczyźni na skraju załamania nerwowego Anny Burzyńskiej, Teatr Bajka w Warszawie;
- 2008 - Antoni S., czyli Wieża Babel Waldemara Okonia, Teatr im. Witkiewicza w Zakopanem;
- 2008 - Prawo McGoverna, Zbigniewa Hołdysa, Teatr Niewinni Chłopcy w Warszawie, Remigiusz Grzela (red.): Piotrek. Drogi Piotra Łazarkiewicza, wyd. Teatr na Woli, Warszawa 2008.
Autor: Konrad J. Zarębski, czerwiec 2009.