W 1901 porzucił studia prawnicze w Warszawie, by podjąć naukę malarstwa w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Jana Stanisławskiego i Józefa Mehoffera. W 1903 wyjechał do Paryża, gdzie kontynuował naukę w Académie Julian u Julesa Lefebvre'a. Związał się ze środowiskiem École de Paris, przede wszystkim z jego awangardowym odłamem reprezentowanym przez Apollinaire'a, Picassa, Grisa, Jacoba i Metzingera. W 1913 ożenił się z pochodzącą z Krakowa malarką, Alicją Halicką. W 1914 wstąpił do legii cudzoziemskiej, gdzie służył w polskich oddziałach do 1919 roku. Uczestniczył w paryskich Salonach: Jesiennym (1905, 1907, 1912), Niezależnych (1906, 1907, 1913-14, 1920-21, 1923, 1925) i Tuileries (1923-29); w 1912 wziął udział w salonie Section d'Or w Galerie La Boëtie. Prezentował swą twórczość także w Berlinie, Brukseli, Genewie, Amsterdamie, Düsseldorfie, Wiedniu, Nowym Jorku, Chicago, Hamburgu, Los Angeles, Sztokholmie i Mediolanie. W okresie międzywojennym odbył szereg podróży: do Polski, Anglii, Włoch i Stanów Zjednoczonych.
W 1920 Markus podjął współpracę z krakowskim pismem "Formiści" prezentującym koncepcje pierwszej polskiej awangardy - ugrupowania Formiści. Za pośrednictwem grupy a.r. ofiarował kilka swoich prac do Kolekcji Międzynarodowej Sztuki Nowoczesnej utworzonej w 1931 w Muzeum Miejskim w Łodzi. Indywidualne wystawy artysty odbyły się w paryskich galeriach Pierre Chareau (1925), Bernheim (1929) i Jeanne Bucher (1929). Monograficzne pokazy twórcy miały miejsce także w Nowym Jorku w Knoedler Gallery (1933, 1935) i w Brukseli w Palais des Beaux-Arts (1936, 1937). Markus brał udział w ekspozycjach polskiej sztuki w Paryżu urządzonych w Galerie du Musée Crillon (1922) i Galerie Bonaparte (1935). Pośmiertna prezentacja twórczości artysty została zorganizowana w 1964 w Musée d'Art Moderne w Paryżu. W 1985 prace Markusa włączono do wystawy "The Circle of Jewish Montparnasse Artists in Paris" w Nowym Jorku.
Wczesna twórczość Markusa pozostawała w kręgu oddziaływania symbolistycznego malarstwa Stanisławskiego. Artysta wykonywał też satyryczne rysunki dla warszawskiego czasopisma "Mucha", a później także dla elitarnego krakowskiego pisma "Liberum Veto". Ilustratorstwem zajmował się nadal w Paryżu w latach 1904-1910 współpracując z satyrycznymi periodykami "La Vie parisienne" i "L'Assiette au beurre". Szybko wszedł w krąg artystycznej bohemy Montmartre'u i Montparnasse'u, poznając Jeana Moréasa, Alfreda Jarry'ego i Edgara Degasa; utrzymywał kontakty z Rogerem de la Fresnay. W malowanych przez Markusa w latach 1905-1907 pejzażach i scenach we wnętrzu czytelne są zarówno reminiscencje impresjonizmu jak nawiązania do ekspresyjnej palety barwnej fowistów.
Na 1907 rok przypadł moment kryzysu twórczego, na skutek którego Markus zniszczył swój dotychczasowy dorobek i porzucił malarstwo na okres kilku lat. Jednak w 1910, dzięki znajomości z Apollinairem (któremu zawdzięczał także przyjęcie pseudonimu Marcoussis), przyłączył się do awangardowej grupy twórców, Picassa, Braque'a i Grisa, poszukujących nowych środków wyrazu artystycznego. Stworzyli wspólnie podstawy kubistycznego przełomu w historii malarstwa europejskiego; eksperymentatorską pasję malarzy podsycali orędownicy modernizmu, Apolllinaire i Jacob. Efektem tych doświadczeń były malowane przez Markusa portrety, widoki Sacré-Coeur i martwe natury o zgeometryzowanej strukturze akcentującej płaszczynę płótna i stłumionej gamie barw zawężonej do czerni, brązów i szarości (Martwa natura z szachownicą, 1912). Artysta arbitralnie wyznaczał relacje przestrzenne pomiędzy syntetycznie wyobrażonymi przedmiotami, niekiedy przełamywał pryzmatycznie ich płaszczyzny, dopełniając wyspekulowaną strukturę wewnętrzną obrazu fragmentami napisów, dat i fotografii. W kompozycjach typu "papiers collés" zbliżył się do poetyki kubizmu syntetycznego. W okresie 1919-1929 wprowadził nowe tworzywo, szkło, antycypując narodziny koncepcji obrazu-przedmiotu. Kubistyczna formuła obrazowania Markusa uległa przeobrażeniu w latach 1920-1924, gdy idąc tropem Picassa artysta uprościł znacznie kompozycję dbając zarazem o warsztatową perfekcję rysunku i faktury. Poprzez wprowadzenie subtelnych efektów luministycznych, gry walorów i mocnych akcentów barwnych kreował aurę poetyckiej metafory. Zarówno postać ludzka jak elementy przedmiotowe, określone wyrazistym konturem, zachowały w jego obrazach aluzyjny charakter, pełniąc funkcję znaku plastycznego; istotną rolę odgrywały nadal relacje przestrzenne pomiędzy nachodzącymi na siebie i przenikającymi się płaszczyznami jednorodnie założonymi kolorem (Koncert, 1928).
W 1927 w twórczości Markusa pojawiły się analogie z poetyką włoskiej "pittura metafisica", ujawniło się pokrewieństwo z plastyczną wizją Giorgia de Chirico. Namalowana w tymże roku w bretońskim porcie Kérity seria pejzaży o syntetycznie ujętych, zgeometryzowanych formach architektonicznych i opustoszałych przestrzeniach ewokuje melancholijno-nostalgiczny nastrój. Ogarnięte ciszą, wyludnione miasteczko portowe zyskało tu wymiar "przestrzeni mitycznej", wyjętej ze strumienia czasu i biegu historii. Markus porzucił kubistyczny imperatyw akcentowania płaszczyznowości obrazu na rzecz iluzyjnej głębi przestrzennej budowanej przez diagonale uliczek i torów kolejowych. Zmatowiała kolorystyka tych obrazów potęguje nadrealną atmosferę, podobnie jak umowny charakter zabudowań przypominających sceniczne, tekturowe dekoracje. W 1927 Marcoussis namalował również cykl Mięczaki wyróżniający się dekoracyjną stylistyką, zrytmizowaną kompozycją i kunsztowną arabeską rysunku. Spędzając w 1929 wakacje w bretońskim Saint-Servan-sur-Mer, artysta rozszerzył swój repertuar motywów ikonograficznych, obfitujący w ryby, muszle i instrumenty muzyczne, o bochny wypiekanego w Bretanii chleba (Bretoński chleb na stoliku). Jego twórczość z lat 1930-ych zbliżyła się do poetyki surrealizmu, nabrała cech wspólnych ze sztuką Paula Klee i Joana Miro, zachowując jednakże, dzięki architektonicznym motywom, swe originalne piętno.
W latach 1931-1937 Markus uprawiał głównie grafikę, doskonaląc swe umiejętności w zakresie akwaforty, akwatinty i suchej igły; technik graficznych nauczał w Académie Schläepfer w Paryżu. Do najważniejszych dokonań artysty na polu grafiki należą cykle ilustracji do poematów T. Tzary (1926, 1928), "Aurélie" G. de Nervala i "Alcools" Apollinaire'a (1934). Markus zajmował się także projektowaniem dywanów.
Autor: Irena Kossowska, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, lipiec 2004