Urodził się 12 października 1949 roku w Warszawie. W 1974 ukończył studia w zakresie gry na oboju (pod kierunkiem Alfa Nilsona) i flecie prostym (u Clasa Pehrsona) w Królewskiej Wyższej Szkole Muzycznej w Sztokholmie. Pracował jako oboista w Operze Narodowej w Oslo (1973-1974), Filharmonii Narodowej w Warszawie (1975-1986) i Warszawskiej Operze Kameralnej (1986).
Od 1980 poświęca się wykonawstwu muzyki dawnej i grze na instrumentach historycznych oraz tradycyjnych (flety, pomorty, cornamuse, okaryny, fujarki). W 1981 roku objął kierownictwo zespołu instrumentów dawnych Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego – Ars Nova, którego repertuar obejmuje utwory muzyki europejskiej od XIII do XVI wieku. Urbaniak opracowuje repertuar zespołu, prowadzi koncerty, tournées i nagrania (Fryderyk 1996). Koncerty Ars Nova pod jego kierownictwem odbywały się we wszystkich polskich filharmoniach i na najważniejszych festiwalach muzycznych w kraju i za granicą (Wratislavia Cantans, Warszawska Jesień, Europalia 2001, Holland Festival – Utrecht, Musikfestspiele – Dresden, Musicora w Paryżu).
Jacek Urbaniak od 1995 współpracuje z wieloma reżyserami teatralnymi i filmowymi, m.in. z Mariuszem Grzegorzkiem, Marcinem Jarnuszkiewiczem, Romanem Woźniakiem, Piotrem Tomaszukiem, Filipem Zylberem, Aleksandrem Domańskim, Barbarą Borys-Damięcką, Bolesławem Pawicą, Adamem Sikorą, Tomaszem Dobrowolskim, Marcinem Krzyżanowskim. Jest twórcą muzyki do spektakli teatralnych (m.in. "Urodziny infantki" – 2005 i "Don Juan" – 2008 w reż. Marcina Jarnuszkiewicza), spektakli Teatru Telewizji (m.in. "Błękitny ptak" w reż. Marcina Jarnuszkiewicza – 1991, "O medyku Feliksie" w reż. Piotra Tomaszuka – 1996, "Bajki o zwierzętach" oraz "O zwierzętach to i owo" w reż. Barbary Borys-Damięckiej – 1997), jak również filmów (m.in. "Panny smutne" w reż. Mariusza Grzegorzka – 1995).
Przygotował programy i koncertował z wieloma polskimi aktorami oraz śpiewakami: Gustawem Holoubkiem, Zofią Rysiówną, Teresą Budzisz-Krzyżanowską, Zofią Kucówną, Wojciechem Siemionem, Krzysztofem Wakulińskim, Zbigniewem Zamachowskim, Andrzejem Hiolskim, Jerzym Artyszem, Jadwigą Rappé.
Nagrał ponad 20 płyt, w tym dzieła wszystkie Mikołaja z Radomia, Piotra z Grudziądza, muzykę polskiego średniowiecza i renesansu.
Prowadził prawykonania współczesnych utworów na instrumenty dawne: Edwarda Sielickiego, Krzysztofa Knittla, Piotra Mossa, Jana Fotka, Eugeniusza Wiszniewskiego, Rafała Augustyna, Rafała Stradomskiego, Bernardetty Matuszczak, Krzysztofa Baculewskiego, Krzysztofa Owczynika, Pawła Mykietyna, Pawła Szymańskiego.
Od 1992 roku współpracuje ze śpiewaczką ludową Apolonią Nowak. Przekazywane przez nią pieśni kurpiowskie stanowią inspirację dla jego twórczości obejmującej kompozytorskie przetworzenie i opracowania na zespół kameralny. Nagrania tych pieśni otrzymały nagrodę na festiwalu fonograficznym w Pekinie w roku 1995 oraz zainaugurowały utworzenie Radiowego Centrum Kultury Ludowej w 1994 roku.
Jako solista instrumentalista współpracuje też z Zespołem Polskim Marii Pomianowskiej, z którym odbył tourne do Japonii i Francji. Jacek Urbaniak nagrywał solowe partie fletu prostego do muzyki filmowej i telewizyjnej Krzesimira Dębskiego ("Ogniem i mieczem"), Sebastiana Krajewskiego ("M jak miłość"), Bartłomieja Gliniaka ("Enduro Bojz"), Antoniego Łazarkiewicza ("Na koniec świata"), Jana Kaczmarka ("Quo Vadis"), Stanisława Syrewicza ("The Choir", "Un Trop Broniente Solitude", "True Blue", "In the Company of Whales"), Wojciecha Kilara ("Pan Tadeusz").
Był współzałożycielem i wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Muzyki Dawnej w Krakowie (od 1991), w 1994 został prezesem jego Oddziału Warszawskiego, w 2001 – prezesem Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego. Od 1991 pełni też funkcję dyrektora artystycznego Festiwalu Muzyki Dawnej na Zamku Królewskim w Warszawie.
Jacek Urbaniak otrzymał nagrodę Polskiego Radia "za sięganie do polskich korzeni kulturowych i przełamywanie barier dzielących tradycję od współczesności" oraz – dwukrotnie – nominację do Paszportów Polityki za osiągnięcia muzyczne w latach 1995 i 1996. W latach 1999 i 2002 był stypendystą Ministra Kultury.W czerwcu 2010 roku został nominowany do Nagrody Samorządu Województwa Mazowieckiego w Dziedzinie Sztuki im. Cypriana Kamila Norwida za premierowe nagranie dzieła Sebastiana Klonowica. W roku 2013 został uhonorowany nagrodą Marszałka Województwa Łódzkiego za przygotowanie i nagranie dzieł wszystkich Cypriana Bazylika. Posiada odznaczenia: Gloria Artis, Krzyż Zasługi, Zasłużony dla kultury polskiej, Medal Kurpiowski, Zasłużony dla Warszawy.
Artysta należy do pionierów polskiego ruchu wykonawstwa muzyki dawnej w duchu epoki, który włączył się w europejski i światowy nurt odrodzenia twórczości sprzed wieków w jej autentycznym kształcie technicznym i estetycznym. Nigdy jednak nie traktował utworów z czasów średniowiecza czy renesansu jako obiektów muzealnych, wobec których trzeba zachować szczególną "ostrożność". Dawne epoki były dla niego zawsze źródłem muzyki żywej, którą można wciąż na nowo interpretować, biorąc wszakże pod uwagę swoiste kanony estetyczne obowiązujące przed wiekami. Taka postawa budziła nieraz sprzeciw purystów, podobała się jednak zazwyczaj publiczności.
– Jacek Urbaniak jest dziś jedną z głównych postaci związanych z wykonawstwem muzyki dawnej w Polsce. Skupił wokół siebie najzdolniejszych polskich instrumentalistów i najlepszych wokalistów. Ich kreacje wykonawcze przenika duch młodości, wyczuwa się go w grze i śpiewie: rozmach, dynamika, świeżość, dawność przeniknięta nowym życiem, na nowo aktualizowana. To właśnie zachwyciło mnie parę lat temu, kiedy w warszawskim Teatrze Wielkim usłyszałem po raz pierwszy na żywo zespół Jacka Urbaniaka w repertuarze średniowiecznym. Gotów byłem puścić mimo uszu drobne niedociągnięcia, niedopracowania. Podoba mi się zwłaszcza gra instrumentalistów: jest ona zawsze piękna, czuje się w niej rozsmakowanie w stylach średniowiecza i renesansu. Ich interpretacje wydobywają dźwiękowe piękno z często skąpego zapisu, przywracają do życia muzyczny zabytek. Bliski mi jest ten rodzaj interpretacji, bowiem podobnie odczuwam dawną muzykę: oczekuję od niej szczególnego piękna; piękna, które coś znaczy, coś mi mówi. Muzycy z zespołu Urbaniaka uchwycili już tę mowę sprzed wieków – Bohdan Pociej, "Studio" 1992.
Dzisiaj Jacek Urbaniak jest muzykiem na polu wykonawstwa muzyki dawnej okrzepłym. Ale wciąż wraz ze swym zespołem zaskakuje nowym spojrzeniem na utwory sprzed wieków, i wciąż oburza purystów. Rzecz charakterystyczna, że Zespół Instrumentów Dawnych "Ars Nova" zajmuje się również intensywnie wykonywaniem muzyki współczesnej. Ale nie pierwszy to raz muzyka dawna okazuje się jakoś bliska nowej muzyce naszych czasów.
Autor: Małgorzata Kosińska, Polskie Centrum Informacji Muzycznej, Związek Kompozytorów Polskich, listopad 2002, aktualizacja: październik 2016.