Ryszard W. Kluszczyński, jako cechę trwale charakteryzującą artystyczne doświadczenia Gustowskiej wskazał kategorię oniryzmu, dodając, że oniryzm
"[...] nie jest już jakością [...] żadnej rzeczywistości snu czy marzenia na jawie. Jest on jakością doświadczenia jednostki odkrywającej wielość światów, przekraczającej granice między nimi, uczącej się żyć w międzyprzestrzeni i międzyczasie, i nie umiejącej jeszcze nazwać ani opisać tego, co jej się przytrafia".
Najobszerniejszym, wielowątkowym dziełem, w którym artystka dała wyraz swojemu odczuciu niejednorodności świata, "dwoistości bytu" (jak pisał Mariusz Hermansdorfer) czy "nieusuwalnej dwoistości istnienia" (to słowa Grzegorza Dziamskiego) był rozbudowany wymieniony już cykl Względne cechy podobieństwa (1979), powstały w momencie przełomowym, jak twierdziła sama Gustowska, "dla szukania idei względności podobieństw".
"Jest to właściwie - wyznawała - poszukiwanie własnej tożsamości w wątkach takich, jak: podwójność bliźniaczości (sama jestem bliźniakiem); sobowtór czy dubler; cień - wieczna obecność; widmo i odbicia lustrzane"
Zgodnie z tą "deklaracją", w pracach należących do wspomnianego cyklu autorka ukazywała zwielokrotnione (zwykle "bliźniacze") autowizerunki, ich obrysy, cienie bądź zwierciadlane odbicia. Badała w nich złożone relacje między istnieniem rzeczywistym a istnieniem "odbitym w odbiciu", między sobą a istnieniem "poza sobą", pomiędzy mimetyzmem a "własną formą realności". Posługiwała się przy tym techniką fotograficzną: wykonane najpierw dokumentacyjne odbitki zdjęciowe, rejestrujące konkretne realia, następnie przetwarzała malarsko, czyli retuszowała ręcznie, co podkreślało ich ekspresyjność (np. jedne promieniują erotyzmem, inne niepokoją dramatyzmem). Owa subiektywna ingerencja w "obiektywny", bezpośredni, mechaniczny zapis akcentowała prywatność egzystencjalnego wyznania autorki. Jednocześnie symbolika stosowanych przez nią barw (czerwieni, zieleni...) odnosiła się do spraw uniwersalnych: przemijania, śmierci, odradzania się w wieczności.
Analogiczne idee podejmuje Gustowska między innymi w swoich performances (Portret wielokrotny, 1985; 99 kawałków szarości, 1987) oraz instalacjach (cykle: Sny, 1990-1994; Płynąc, 1994-1997; Namiętności i inne przypadki, 1999-2001). Wychodzi w nich zwykle od konkretu, realności materii, aby dojść do stworzenia obrazu "wirtualnego", usytuowanego niejako na pograniczu rzeczywistości i nierzeczywistości, snu i jawy, istnienia i nieistnienia. Niezmiennie interesuje ją migotliwość wszelkich bytów, zacieranie granic, zamiana miejsc. Jak pisał cytowany już Ryszard Kluszczyński, także aktualnie
"[...] napotykamy w pracach Gustowskiej autonomiczne formy oniryczne: obiekty bez trwałej tożsamości, zdarzenia poddane logice paradoksu, formy hybrydyczne. [...] uczestniczą [one] w niekończącym się procesie przemian, w którym nic nie jest ostateczne".
Kluczowy dla tych działań był rok 1990, kiedy artystka pokazała w poznańskiej Galerii Arsenał wystawę "Względne cechy podobieństwa II", zamkniętą zielonym obrazem przedstawiającym, jak pisała, "letni upalny sen Ofelii". Był to zarazem pierwszy obraz z cyklu Sny, otwierającego serię przedsięwzięć o analogicznym charakterze.
"Sny - wyznawała Gustowska - to takie nasze opuszczone ciała, porzucone w pościelach i ogrodach, w gorące lato i chłód zimy. To rzeczywistość przemieszana z marzeniem sennym. Czasem chwila na granicy wieczności".
Realizacje z tego cyklu bywały niekiedy rozbudowane, czasami inspirowane prozą iberoamerykańską. Bohaterką większości jest sama autorka. Ten między innymi fakt sprawia, że bywa ona zaliczana do grona artystek feminizujących, co traktuje z rezerwą.
"Sztuka wyboru" (instalacja multimedialna realizowana w latach 2006-2007) również jest pracą opartą na dialogu dwóch rzeczywistości: filmowej, tej z dużego ekranu ("Sztuka trudnego wyboru") i prywatnej, bardziej realnej ("Sztuka łatwego wyboru"). W obu zbiorach przewijają się wspólne tematy jak: taniec, śpiew, podróże, pocałunki, dzieci; ale są też kwestie przypisane tylko do jednego świata, np. seks i strzelanina w kinie. Gustowska proponuje wymieszanie obu perspektyw, daje możliwość przenikania raz do jednej, raz do drugiej, a wybór rzeczywistości pozostawia odbiorcy.
Izabela Kowalczyk pisała:
"Sztuka Izabelli Gustowskiej jest fenomenem, który trudno porównać z czymkolwiek innym. Artystka z pewnością jest pierwszą damą sztuki multimedialnej w Polsce. Tworzy ona między innymi wielkie multimedialne spektakle, będące swoistymi dziełami totalnymi, gdzie filmy wideo, fotografie, projekcje przenikają się z performance oraz rzeczywistymi sytuacjami".
Dowodem na prawdziwość tych słów jest "She. Media story", jeden z największych multimedialnych spektakli artystki, prezentowany na Festiwalu Teatralnym Malta w 2008 roku. Na tę jedną opowieść o "kobiecie w czerwieni" składały się 33 projekcje wideo, 3 plazmy, 1 monitoring, instalacja z ubrań, gra światłem, nagrania audio. To kolejny przykład twórczości, w której widz aktywnie uczestniczy, zostaje wciągnięty w grę: układa swoje media story z fragmentów, filmów, tekstów.
Gustowska w swoich pracach mówi o świecie, w którym wszystko jest przetwarzane, człowiekiem rządzi technologia, relacje międzyludzkie rozwijają się jedynie na portalach społecznościowych. Internet zastąpił świat namacalny, nie sposób już odróżnić rzeczywistości wirtualnej od realnej. Dlatego też próbuje wrócić do wspomnień z dzieciństwa, jak w wideo instalacji "Holiday souvenir", gdzie przywołuje wakacje spędzane w Ustce: odgłosy sztormu, gorący piasek i zapach wędzonych ryb. Ta praca to "Sztuka łatwego wyboru" poszerzona o Bałtycki epizod. Obrazy i dźwięki są cytatami z jej prywatnego życia.
Wątek autobiograficzny powraca w 2012 roku, gdy Gustowska podejmuje się realizacji "Przypadku Antoniny L…". Powołała do życia młodą artystkę Antoninę de Loci (włoskie nazwisko jej babci) i, ukrywając bohaterkę wśród innych kobiet, pokazała kilka epizodów z życia. Ta układanka to "lekka" historia o minionej młodości.
"Wyobraźnia jest ważniejsza od wiedzy" (Albert Einstein) to motto projektu multimedialnego "Struny Czasu". Performerka przedstawia zjawisko otwierania czasoprzestrzeni nie z perspektywy naukowca, ale artysty. "Jej" przestrzenie otwierają się w czterech kierunkach: Przypadek Edwarda H… - obrazy amerykańskiego malarza Hoppera przenikają w filmową rzeczywistość, Przypadek Izy G… - przestrzeń Hoppera wnika w świat współczesny Gustowskiej, Przypadek Josephine H… - fikcja zapętla się jeszcze bardziej, gdy pojawia się zbiorczy portret amerykańskich kobiet, alter ego żony Hoppera, Hybrydy Czasoprzestrzeni – równoległe światy, zderzenia czarnych dziur, czyli instalacja balansująca na granicy prawdy i fikcji. W wyniku poszukiwań nowojorskiej Josephine, której pierwowzorem była żona Hoppera, powstał film ("Przypadek Josephine H…", 2014). W tytułowej roli wystąpiła Izabella Gustowska. Jednak pytanie, czy autorce udało się odnaleźć niezależną, nowoczesną kobietę, która łączyłaby w sobie wzorzec wiktoriańskiej epoki ze współczesną feministką, pozostaje bez odpowiedzi.
Prace Gustowskiej znajdują się w zbiorach m.in.: MOMA – Nowy Jork, Alberta University-Contemporary Graphics Collection-Edmonton, Central Collection of Artand Historic Artifacts- University of Alberta- Edmonton, Graphishe Sammlung Albertyna – Wienna, Museum Moderner Kunst Stiftung – Ludwig-Wienna, Victoria and Albert Museum – Londyn, Threshold Artspace Collection- Perth, Muzeach Narodowych: Wrocław, Warszawa, Poznań, Gdańsk, Szczecin, Międzynarodowej Kolekcji Sztuki Współczesnej -CSW-Warszawa, warszawskiej Zachęcie, kolekcji Joanny i Krzysztofa Madelskich.
Autor: Małgorzata Kitowska-Łysiak, Instytytut Historii Sztuki, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, maj 2004; akt.: AW, czerwiec 2015.
Cykle:
- 2012 – Przypadek Antoniny L...
- 2012–2008 – Struny Czasu
- 2008–2007 – SHE. Media Story
- 2007–2001 – Life is a Story
- 2001–1999 – Namiętności i inne Przypadki
- 2001–1996 – Śpiewające Pokoje
- 1997–1994 – Płynąc
- 1994–1990 – Sny
- 1990–1979 – Względne cechy podobieństwa I, II
Filmy:
- "99" - 1987-/15'/
- "Chwila" - 1990 -/10 ‚44"/
- "Sen I" - 1990-/ 3'25"/-operator , montaż – Janusz Kołodrubiec
- "Labirynt" - / woda żywa/1994 / 55'/- operator Janusz Cywicki
- "Repetitions" - 1998-/30'/
- "Life is a Story" - 2003- /52'38"/wersja / 32'/-Kolekcja Muzeum Narodowe- Wrocław, Poznań , Inner Space
- "Jak pies z kotem" -/ kino familijne / 2003 -/ 3'31"/
- "Gra Pozorów" – Tango- 2004-/17'44'/
- "Wonderful Life" – 2004-/ 5'54"/
- "My Europe" - 2004 - /1'06"/
- "Sen Ia" - 2004-/3'25"/ operator Janusz Tatarkiewicz
- "Róża – Miłość" - 2005-/5'30"/- Kolekcja GK- Poznań
- "Coś" - 2006-/5'/
- "Sztuka Trudnego Wyboru" - 2006-/19'12"/- Kolekcja CSW Znaki Czasu- Toruń
- "Sztuka Łatwego Wyboru" - 2007- /19'12"/- Kolekcja CSW Znaki Czasu- Toruń
- "Strzeż mnie jak źrenicy oka" - 2008 / 12'/
- "Siostra" - 2010 / 18'19"/
- "Hybrydy Czasoprzestrzeni" - 2012 -/5'/
- "Hybrydy Czasoprzestrzeni" - / Higgs/-2013-/5'33"/
- "Notatnik" - 2010-2013-/45'/
- "Przypadek Josephine H..." - 2014 /50' 20"/
Wybrane wystawy indywidualne:
- 2015 – "...about my Josephines…", UP Gallery, Berlin
- 2012 – "Przypadek Antoniny L...", Galeria Sztuki Wozownia, Toruń; "Hybrydy Czasoprzestrzeni", Galeria Manhattan, Łódź
- 2011 – "Cichym ścigałam ją lotem II", Centrum Sztuki WRO, Wrocław; "Cichym ścigałam ją lotem I", Galeria Piekary, Poznań
- 2009 – "Holiday Souvenir", Bałtycka Galeria Sztuki Współczesnej, Ustka; "about green", Galeria Sztuki Najnowszej, Gorzów Wlkp.
- 2008 – "SHE. Media Story", Stara Rzeźnia, Poznań
- 2007 – "Life is a Story", Muzeum Narodowe, Poznań
- 2001 – "Namiętności i inne przypadki", Centrum Sztuki Współczesnej, Warszawa; "Śpiewające pokoje", Muzeum Okręgowe, Bydgoszcz
- 1997 – "La Source", Galerie du FRAC, Châteaugiron, Rennes, Francja
- 1996 – "Płynąc", Galeria Sztuki Współczesnej, Zachęta, Warszawa
- 1994 – "Sny", Państwowa Galeria Sztuki, Sopot
- 1990 – "Względne Cechy Podobieństwa / Białe, Czerwone, Czarne", Galeria Studio, Warszawa
- 1989 – "Izabella Gustowska", Edmonton Art Gallery, Edmonton, Kanada
- 1986 – "Względne Cechy Podobieństwa I", Muzeum Narodowe, Wrocław
Wybrane wystawy zbiorowe:
- 2012 – "Experimental Project", IEEB5, Victoria Art Center, Bukareszt, Rumunia
- 2011 – "Kolekcja Sztuki Współczesnej", Muzeum Narodowe, Wrocław
- 2010 – "Ars Homo Erotica", Muzeum Narodowe, Warszawa
- 2009 – "Gender Check", Museum Moderner Kunst Stiftung Ludwig Wien, Wiedeń, Austria
- 2008 – "Mediations Biennale (Voyage Sentimental)", Centrum Kultury Zamek, Poznań
- 2007 – "Grosse Kunstausstellung NRW", Museum Kunstpalast, Dusseldorf, Niemcy
- 2006 – "Miłość i demokracja", Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, Gdańsk
- 2005 – "Two Asia Two Europe", Doulon Museum of Modern Art, Shanghai, Chiny
- 2004 – "XV-Years of Lumo", Lumo 2004, Jyvaskyla Art Museum, Jyvaskyla, Finlandia
- 2003 – "Architectures of Gender Contemporary Women's Art in Poland", Sculpture Center NY, Nowy Jork, USA
- 2002 – "El nou art de Polonia", Galeria La Capella, Barcelona, Hiszpania
- 1999 – "Without the Wall – Eastern Europe after the Berlin Wall", State Russian Museum (Marble Palace), St.Petersburg, Rosja
- 1998 – "Strateny raj", Slovenska Narodna Galeria, Bratysława, Słowacja
- 1991 – "Voices of Freedom: Polish Women Artists and the Avant-Garde", 1880-1990, National Museum of Women in the Arts, Waszyngton, USA
- 1988 – XLIII Espositzione Internazionale d'Arte, La Biennale di Venezia, Wenecja, Włochy, "Expressiv", Central Art Since 1960, Museum Moderner Kunst, Wien, Austria; Hirshhorn Museum Washington DC, USA
- 1983, 1987 - 17a, 19a Bienal Internacional de Sao Paulo, Brazylia