Studiował w Warszawie. W 1974 roku ukończył polonistykę na Uniwersytecie, a w 1979 roku Wydział Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej. Po studiach związał się z Teatrem Nowym w Poznaniu, kierowanym przez Izabellę Cywińską. Pracował tam do 1987 roku.
W teatrze debiutował w 1978 roku na warszawskiej scenie Teatru Powszechnego Domem Bernardy Alba Federico Garcii Lorki.
"Młody artysta okazał się wyjątkowo uczulony na podskórną melodyczność tekstu Lorci" - notował Witold Filler. - "I buduje swoją wizję tego dramatu przesiąkniętego czadem chorej miłości, trochę na zasadach chorału" ("Kulisy" 1978, nr 23).
Rok później zrealizował swoje pierwsze poznańskie przedstawienie - Balladynę Juliusza Słowackiego. Dostrzeżono w niej wówczas ogromny potencjał groteskowej teatralności i całą przewrotność, z jaką Wiśniewski mówił o narodowej historii balansując na pograniczu ośmieszania i powagi. Reżyser zrealizował wówczas także Aptekarza Josepha Haydna w Teatrze Muzycznym w Słupsku (1979). Wspólnie z Krzysztofem Zaleskim w warszawskim Teatrze Współczesnym przygotował Smoka Eugeniusza Szwarca (1981). W 1981 roku we współpracy scenograficznej i reżyserskiej Marka Grzesińskiego zainscenizował operę kameralną Manekiny Zbigniewa Rudzińskiego na motywach prozy Brunona Schulza. Spektakl powstał w Operze Wrocławskiej, a rok później został powtórzony w Teatrze Wielkim w Warszawie. Początkowo Wiśniewski w swoim teatrze pracował nad gotowymi tekstami literackimi, począwszy od Manekinów zaczął realizować teatr w pełni autorski, nie rugujący całkowicie słowa, ale oparty przede wszystkim na wizji plastycznej. W wiele lat później przyznawał:
"Zawsze szukałem tekstów otwartych. Mniej interesowały mnie teksty, które mają wpisane w siebie teatralne 'ciało', bardzo precyzyjne wskazówki inscenizacyjne" ("Trybuna" 07.05.1999).
Narrację w spektaklach Wiśniewskiego współtworzyła muzyka Jerzego Satanowskiego, z którym reżyser spotkał się już podczas pracy nad Domem Bernardy Alba. Od tego czasu pracował z kompozytorem przy każdej swojej realizacji.
Na początku lat 80. powstały najważniejsze przedstawienia Wiśniewskiego przygotowane w poznańskim Teatrze Nowym, utrzymane w tonacji katastroficznej - Panopticum à la Madame Tussaud (1982) i Koniec Europy (1983). W tych autorskich spektaklach zwiastujących kres cywilizacji wykrystalizował się styl reżyserskiej inscenizacji, łączącej awangardę z poetyką teatru jarmarcznego, wypełnioną cytatami z różnych teatralnych, a także widowiskowych konwencji, jak kabaret, rewia czy cyrk. Opisując zbiorową wyobraźnię twórca czerpał także z kultury masowej. W makabrycznej grze masek, śmieszno-groteskowym Panopticum na pierwszy plan wysuwała się tematyka moralitetowa.
"Jest to historia Jedermanna" - pisał Reimar Hollmann - "o twarzy i ruchach figury z komiksu, który patrzy na świat, cierpi, marzy, który doświadcza w swoim życiu szczęścia, biedy, strachu przed śmiercią, pokus, chorób, złośliwości, szaleństwa" ("Hannoversche Allgemeine Zeitung" 01.03.1984).
Koniec Europy, który opowiadał o kresie cywilizacji w znaczeniu schyłku kulturowej tożsamości Europy, nazywano czarną farsą, koszmarno-groteskowym europejskim snem, wizją rodem z Apokalipsy, spektaklem, który poraża.
"Klasyczna formuła analizy zawodzi, gdy w grę wchodzą tak wielkie emocje" - mówił jeden z dziennikarzy belgradzkiej telewizji po festiwalowej prezentacji przedstawienia. - "Można powiedzieć, że 'Koniec Europy' to bomba pełna intelektualnej i estetycznej energii. Dzisiaj wieczorem zapalono lont" (za: Tomasz Raczek, "Polityka" 15.10.1983).
Aktorów w teatrze Wiśniewskiego często określały kostium i charakteryzacja, a zrytmizowany, niejako mechaniczny ruch przywodził na myśl marionetki. Postaci nie ewoluowały psychicznie, musiały pełnię wyrazu odnaleźć w szczątkowych fragmentach narracji.
"Coś, co w innym teatrze narasta podczas wielu dialogów i monologów" - mówił Wiśniewski - "u nas musi objawić się od razu - jako gotowy, syntetyczny stan emocjonalny, stan już nazwany, do którego dochodziło się poza sceną, dzięki serii odpowiedzi na podstawowe, ludzkie pytania" ("Życie Warszawy" 02.03.1990).
W 1984 roku w warszawskim Teatrze Współczesnym Wiśniewski wystawił Walkę karnawału z postem, spektakl, który był rozwinięciem i kontynuacją dwóch poprzednich. Te trzy przedstawienia zaczęto nazywać tryptykiem poznańsko-warszawskim. Twórczość reżysera, który w 1984 roku otrzymał nagrodę im. Konrada Swinarskiego przyznawaną przez pismo "Teatr", budziła jednak skrajne emocje. Zarzucano mu nihilizm i pusty katastrofizm, a także bezwartościowe żonglowanie formami.
"Wiśniewski zdaje się jednak zapominać" - pisał Janusz Majcherek - "że nie ma sytuacji 'w ogóle' i że tak zwane myślenie uniwersalne, choć zaleca się bezspornymi korzyściami eksportowymi, tylko wtedy ma sens, jeśli jest silnie zakorzenione w bardzo konkretnej glebie" ("Teatr" 1984, nr 5).
Ostatnim przedstawieniem Wiśniewskiego na scenie Teatru Nowego w Poznaniu była Modlitwa chorego przed nocą (1987), spektakl na którego scenariusz złożyły się cytaty m.in. z Biblii, dzieł Teresy Wielkiej, Szekspira, Brunona Schulza i Bolesława Leśmiana. Jedni widzieli w widowisku szyderczo wykrzywiony obraz świata, inni zarzucali twórcy powtarzanie własnych pomysłów i myślowy chaos.
W 1988 roku reżyser założył własną grupę - Zespół Teatralny Janusza Wiśniewskiego działający w Centrum Sztuki "Studio" w Warszawie. Przygotował z nią dwa spektakle. Olśnienie (1989) inspirowane opowiadaniem Wiatronogi Lwa Tołstoja było obrazem ludzkiego, ziemskiego cyrku, w którym człowiek funkcjonuje pod okiem Mistrza - tresera, a filozoficzny komentarz jego poczynań wygłasza Osioł. W Życiu jest cudem Wiśniewski powracał do prozy Brunona Schulza (1992), by mówić o potrzebie duchowego rozwoju. Kilka lat później wracał z kolei do twórczości Juliusza Słowackiego, realizując w Teatrze Narodowym Wybrałem dziś zaduszne święto (1999), spektakl na motywach Samuela Zborowskiego i innych utworów Słowackiego. Wyreżyserował także ponownie operę, a w zasadzie widowisko z pogranicza kabaretu i opery - Siedem grzechów głównych Kurta Weilla w Teatrze Wielkim - Operze Narodowej (2001).
Janusz Wiśniewski swoje autorskie spektakle przygotowywał także na scenach niemieckich teatrów. W Staatstheater w Kassel wystawił Der schwarze Zug na motywach biblijnej przypowieści o mędrcach ze wschodu zmierzających do Betlejem (1988). Pokazał Dybuka wg Szymona An-skiego (1996) i Fausta wg Johanna Wolfganga Goethego (1997) w Düsseldorfer Schauspielhaus, a także Doktora Faustusa wg Christophera Marlowe'a w Staatstheater w Mainz (1999) i autorski spektakl Ecce homo w Das Meininger Theater (1999).
Niedawno reżyser powrócił na poznańską scenę. Od 2003 roku jest dyrektorem naczelnym i artystycznym Teatru Nowego im. Tadeusza Łomnickiego. Zrealizował tutaj Wesele Stanisława Wyspiańskiego (2001), Króla Ryszarda III Szekspira (2003) pokazując makabryczno-alegoryczne studium tyranii i Operę kozła na motywach powieści Horacego McCoya Czyż nie dobija się koni? (2004). W kolejnych latach Wiśniewski wracał do Szekspira, na poznańskiej scenie pokazał jeszcze klasyczną interpretację Romea i Julii (2005) oraz autorską wizję Burzy (2008). W swój teatr wpisał także inny klasyczny dramat - Fausta Johanna Wolfganga Goethego (2005).
"Artysta swoją wizją 'Fausta' sugeruje, że tytułowy bohater Goethego to 'jederman' " - pisał Michał Lenarciński. - "Każdy bowiem chciałby, aby jego udziałem była nieskończona rozkosz i doskonałość, i obiecałby za nie nawet własną duszę. I każdy bałby się wypełnić postanowienia cyrografu. Wiśniewski próbuje przestrzec przed brakiem skromności i pokory" ("Dziennik Łódzki" 2006, nr 54).
W 2006 roku na scenie Teatru im. Słowackiego w Krakowie zainscenizował Kordiana Juliusza Słowackiego. W poznańskim widowisku Arka Nowego. Nowy koniec Europy (2008) reżyser, posługując się starotestamentową historią graną przez aktorów z siedmiu państw w ich ojczystych językach, opowiadał o współczesnym człowieku i naszej cywilizacji.
- 1983 - Nagroda im. Konrada Swinarskiego przyznawana przez miesięcznik "Teatr" za samodzielne i twórcze dokonania teatralne, a zwłaszcza zrealizowane w Teatrze Nowym w Poznaniu autorskie przedstawienia Panopticum à la Madame Tussaud i Koniec Europy oraz za scenografię i inscenizację (wspólnie z Markiem Grzesińskim) Manekinów Zbigniewa Rudzińskiego w Teatrze Wielkim - Operze Narodowej; Grand Prix, nagroda publiczności oraz nagroda krytyków za spektakl Koniec Europy w wykonaniu Teatru Nowego z Poznania na Festiwalu Teatralnym BITEF w Belgradzie;
- 1984 - Grand Prix Teatru Narodów za przedstawienia Panopticum à la Madame Tussaud i Koniec Europy z Teatru Nowego w Poznaniu; Medal Młodej Sztuki przyznany przez "Głos Wielkopolski" i ZW Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej w Poznaniu za spektakle w poznańskim Teatrze Nowym - Balladynę Juliusza Słowackiego oraz autorskie przedstawienia Panopticum à la Madame Tussaud i Koniec Europy; Dyplom Ministerstwa Spraw Zagranicznych;
- 1985 - Specjalna nagroda dziennika "Scotsman" za Koniec Europy na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym w Edynburgu;
- 1990 - Nagroda Fringe First dla autorskiego spektaklu Olśnienie na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym w Edynburgu;
- 1993 - Grand Prix, nagroda publiczności i nagroda młodych dla autorskiego przedstawienia Olśnienie podczas 3. Zderzeń Teatrów w Kłodzku;
- 1994 - Nagroda w plebiscycie widzów dla Balladyny Juliusza Słowackiego na 2. Festiwalu Polskiej Twórczości Telewizyjnej;
- 2004 - Złoty Yorick - nagroda w Konkursie na Najlepszą Inscenizację Dzieł Dramatycznych Williama Szekspira w sezonie 2003/2004 dla przedstawienia Król Ryszard III z Teatru Nowego w Poznaniu;
- 2005 - Herald Angel Award za przedstawienie Doktor Faust wg Goethego z Teatru Nowego im. Łomnickiego w Poznaniu na The Edinburgh Fringe Festival;
- 2008 - Złoty Yorick dla spektaklu Burza w Teatrze Nowym w Poznaniu na Konkursie na Najlepszą Polską Inscenizację Dzieł Williama Szekspira w sezonie 2007/2008;
- 2009 - Nagroda im. Tadeusza Żeleńskiego-Boya za autorskie spektakle w Teatrze Nowym w Poznaniu, a w szczególności za inscenizację Arka Noego. Nowy Koniec Europy oraz Fausta wg Goethego i Burzę Szekspira.
Autor: Monika Mokrzycka-Pokora, kwiecień 2005; aktualizacja: listopad 2009.