W latach 1974-79 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie na Wydziale Malarstwa. Dyplom uzyskał w 1979 roku w pracowni prof. Stefana Gierowskiego. Członek i współzałożyciel grupy plastycznej Pracownia (1976-81), współprowadzący z Jerzym Onuchem i Łukaszem Szajną Galerię Pracownia w Studenckim Centrum Środowisk Artystycznych "Dziekanka" (1976-79) w Warszawie. Od 1979 roku jest członkiem Teatru Akademia Ruchu. Od 1982 roku prowadzi autorski cykl dydaktyczny w formie warsztatów, zajęć teoretycznych i wykładów. Brał udział w wystawach, sympozjach i manifestacjach artystycznych w kraju i za granicą.
Prace w zbiorach: BWA Lublin, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie, Muzeum Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, Muzeum Sztuki Współczesnej w Hunfeld, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy, Muzeum Sztuki w Łodzi.
Janusz Bałdyga należy do grona najwybitniejszych polskich artystów sztuki performance. Zanim rozpoczął samodzielną twórczość, brał udział w pracy kolektywu artystycznego pod nazwą Pracownia, którą założył wraz z Jerzym Onuchem i Łukaszem Szajną przy Kole Naukowym Wydziału Malarstwa warszawskiej ASP. Była to grupa samokształceniowa, która realizowała program opozycyjny w stosunku do obowiązującego na uczelni, przedstawiała swoje własne, wspólne prace, a także, w ramach autorskiego programu w Galerii Pracownia Dziekanka, prezentowała w możliwie szerokim aspekcie neoawangardową sztukę aktualną. Artyści skupiali się we własnych realizacjach (głównie rozbudowane projekcje filmowo-slajdowe), na analizie problematyki komunikacji i współistnienia w grupie.
PL 1980 | PL 1980 |
Deklaracja programowa grupy Pracownia wyjaśniała zasady współpracy "trzech sytuacji jednostkowych", jak określali siebie sami artyści:
"Od momentu spotkania się i deklaracji wspólnej działalności stanęliśmy wobec problemów, jakie stwarza współpraca. Ta sytuacja zmusiła nas do stworzenia tak przemyślanego modelu, który stałby się podstawą do prowadzenia dalszej konstruktywnej działalności. Każda kolejna realizacja prowokowała do zmian założeń w następnej realizacji, która z kolei weryfikowała i te założenia. W rezultacie podstawowym założeniem stało się ciągłe tworzenie i analizowanie modelu funkcjonowania grupy artystycznej, relacji istniejących w grupie, między nią a układem artystycznym, społecznym. Prezentowany program ujawnia aktualny stan współpracy miedzy członkami grupy."
W ramach wspólnych realizacji grupy Pracownia powstały m.in. takie prace jak Volkswagen 1300 (1976), Komentarz I-V (1976-78), Działalność niezidentyfikowana (1978), Dziewięć możliwości (1979), Jan Brzechwa (1979), Stan aktualny (1979). Grupa Pracownia zakończyła wspólną działalność artystyczną w 1981 roku.
Praca dyplomowa Bałdygi w 1979 roku składała się z obrazów i rysunków, na których artysta przedstawił m.in. problem przekształcania znaków za pomocą symetrii i odbicia. Głównym motywem poddanym transformacji był odbijany z szablonu kształt terytorium Polski, który po odbiciu zgodnie z osią symetrii na wschodniej granicy przypominał sylwetkę orła. Przetworzony kontur Polski stał się przez kilka najbliższych lat niemal emblematem twórczości Bałdygi.
Kolejne realizacje Bałdygi z wczesnego okresu także dotyczyły operacji na znakach wyrwanych z codziennej rzeczywistości i manifestowały postawę artysty wobec aktualnych problemów politycznych w kraju: Demonstracja siły, Stan posiadania, Użycie siły-duże ryzyko.
Generał Center (Pracownia Dziekanka, Warszawa) 1981 | Generał Center (Galeria Czynna, Warszawa) 1981 |
Pierwszym performance Janusza Bałdygi był Generał Center, który odbył się 7 grudnia 1981 roku w Pracowni Dziekanka. Jak wszystkie pozostałe prace Bałdygi powstające do 1985 roku był odbiciem napięć i problemów wynikających z ówczesnej sytuacji w Polsce. Miał wyraźną wymowę polityczną i odnosił się do szerokiego problemu dyktatury, uniformu i uniformizacji. Wystąpienie Bałdygi zaplanowane zostało w postaci wykładu wzbogaconego o rozmaite "materiały szkoleniowe". Był wśród nich rysunkowy portret "Generała", dla którego pierwowzorem stał się rumuński generał Antonescu, szlaban pomalowany w ukośne pasy oraz dwa obiekty. Wykonane zostały one z płyt, na które wbito pomalowane na biało-czerwono patyczki, do których przymocowano sylwetki "Generała". Na jednej płycie patyczki rozmieszczono regularnie, a sylwetki "Generała" poruszały się w rytmie wahadła, na drugiej zaś patyczki ułożone zostały w sposób przypadkowy, a "Generałowie" obracali się jak śmigła. Bałdyga zaprosił do współpracy przy tym performance Jacka Kryszkowskiego, który przybył na salę w stroju przypominającym mundur generała.
Użycie siły 1984
Użycie siły / Zapisy 1983, BWA Lublin | Użycie siły / Maski 1983, Poznań |
W 1982 roku Bałdyga przedstawił performance Tatry polskie - projekt normalizacji, który wykonywał do zawieszenia stanu wojennego w 1983 roku. Praca odnosiła się do "normalizacji sytuacji w kraju" i w sposób symboliczny wskazywała na niemożność takiego działania. W 1984 roku Bałdyga wraz z Zygmuntem Piotrowskim wykonał performance Użycie siły. Wykonywany był on w przestrzeni galerii wobec trzech wiszących, powiększonych zdjęć artysty "nienadających się do dowodu osobistego, legitymacji", pomalowanych z tyłu na czerwono. Na każdym ze zdjęć Bałdyga zasłaniał sobie inną część twarzy. Podczas performance przechadzał się między nimi i odczytywał teksty o charakterze ostrzegawczego komunikatu: "Może dojść do użycia siły", "Uwaga, zaraz nastąpi użycie siły".
Równowaga - Równowartość / Proces i konstrukcja Monachium 1985
Nowy okres w twórczości Janusza Bałdygi otworzyła instalacja przestrzenna wykonana w ramach drugiej edycji Konstrukcji w procesie w Monachium, manifestacja zatytułowana Proces i konstrukcja w 1985 roku.
"Robiłem tam obiekt, który opierał się na kierunkach, na napięciach, czyli odnosił się do sytuacji, która jest obiektywna, dociera do mnie z zewnątrz. Pojęcia takie, jak 'zakłócenie równowagi', czy 'zakłócenie porządku', ważne dla mnie przy jego powstawaniu, były znacznie bardziej nośne, niż te, którymi posługiwałem się poprzednio; wiązały się z pracą, której odczytanie stawało się już rzeczą dość złożoną, wymagającą pewnego wysiłku."
| |
Małe ryzyko BWA Lublin 1985 |
Odtąd prace Bałdygi będą bardzo surowe w wyrazie, wręcz purystyczne, o dużym stopniu uabstrakcyjnienia. Artysta łączy tradycje awangardy konstruktywistycznej z myśleniem konceptualistycznym. Dużą rolę przywiązuje do budowania języka komunikatu, który redukuje do tego, co najbardziej niezbędne. Estetyka słownika, z którego konstruuje swoje wypowiedzi, jest bardzo surowa: deski, linki, drewniane belki, gwoździe. Do tego dochodzą przedmioty o znaczeniu symbolicznym, czasami wręcz sakralnym: słoik z wodą, kieliszek z winem, krzyże, okręgi.
W tym też czasie Bałdyga sformułował koncepcję "performance jednego gestu".
"Wobec bezbronności wykonującego performance jedynym wsparciem był jeden osobny gest. On skupiał cała energię, zawierał nadzieję otwarcia nowego pola, brał na siebie na tę jedną chwilę ciężar największy w skali mojego doświadczenia. Kreował moment, który rzutował na czas mi nieznany, niewątpliwie długi."
"Performance jednego gestu" Bałdyga wykonał po raz pierwszy w 1985 w Lublinie. Artysta zawiesił w przestrzeni galerii dwie mokre deski skręcone śrubą. Drewno wypaczyło się, a napięcie powstające podczas wysychania zatrzymane było siłą spajającej je śruby. Gest artysty polegała na rozkręceniu śruby i "uwolnieniu" dynamiki desek, które stworzyły w powietrzu pełen ekspresji rysunek.
Innym znaczącym terminem dla działań Bałdygi jest sformułowanie "performance obiektów".
"Performance - obiekty były efektem hipotetycznych performance lub zawierały w sobie potencjał przekształceń. Stanowiły organizmy mobilne w stanie utajenie. Nierzadko wystarcza jeden gest wychylenia, wytrącenia by obiekt mógł odnaleźć swoje nowe, autentyczne położenie. Wytrącony z wcześniej narzuconej matrycy, respektując uniwersalne prawa grawitacji, wyporności, znajdował swoje miejsce poza moją presją, moim oczekiwaniem."
Pierwszym tego typu działaniem była praca Równowaga-Równowartość wykonana w 1985 roku w Kunststation Kleinsassen. Zbudowana została z surowych desek zawieszonych poziomo w przestrzeni na wysokości oczu. Do desek przymocowane były linki zakończone gwoździami, które wisiały nad rozłożonymi na posadzce szklanymi taflami. Przesuwając deski na linkach artysta zmieniał kompozycję przestrzennego rysunku.
W kolejnych performance, takich jak 1/2 PIRAMIDY czy Uwaga granica wykonywanych pod koniec lat 80., artysta wpisywał swoje ciało w konstruowane sytuacje, które w ten sposób ulegało zespoleniu z przestrzenią działania i przekazywało jej energię gestów performera. Wystąpieniom Bałdygi zawsze towarzyszył nieunikniony efekt napięcia, wywołujący u widzów niepokój, czy akcja się uda, czy powiedzie się mocowanie się artysty z materią.
V BWA Wrocław, 2001 | Strony Galeria AR, Warszawa 1994 |
"Warsztat mój nie jest warsztatem performera, nie prowadzi do doskonalenia jakichkolwiek technik normatywnych. Punkt wyjścia opiera się jednak na moim osobistym doświadczeniu, jakim jest aktywność w przestrzeni performance. Bez względu na charakter skutku mojej pracy (obiekt, instalacja, rysunek) mam świadomość autentycznej egzystencji w przestrzeni performance."
Obecność "ciała performera" stała się niezbędna także w realizowanym do 1993 roku cyklu performance Wychylenia, w którym artysta operował symetryczną, ale zarazem niestabilną formą w kształcie litery V.
Od 1993 roku do 1996 trwały działania Bałdygi z odniesieniami do elementu architektonicznego, jakim jest kolumna i kolumnada. Pierwsza tego typu praca zatytułowana
Rzut kolumny została zrealizowana w galerii Laboratorium
Centrum Sztuki Współczesnej. Dodatkowym elementem towarzyszącym formom kolumn były małe, drewniane figurki stanowiące symboliczną syntezę postaci upamiętnianej na tego typu monumentach.
"Pomiędzy sklepieniem a podłogą określającą i limitującą warunki przestrzenne, zatrzymany zostaje, niejako pochwycony porządek 10 kolumn. Kolumny te tworzą rodzaj 'skoszonej' kolumnady, której statyczny, pionowy porządek zostaje zastąpiony innym. Kolumnada gubi swój podstawowy punkt odniesienia, którym jest mocny grunt pod podstawą i otwartą przestrzeń ponad umieszczoną na jej szczycie figurą zdobywcy, świętego, podróżnika. Kolumna znalazła się w środowisku, które wytrąciło ją z pozornie naturalnego porządku opartego na prawach fizyki, tradycji, dogmatach etc. Może istnieć i znaczyć dalej, ale odebrano jej prawo wcześniej niekwestionowane - pozycji pionowej w czasie triumfu i poziomej w czasie upadku."
W latach 90. Bałdyga wykonał kilka realizacji performerskich zatytułowanych Kroki. Jako rekwizytów używał w nich zwojów sznura, łamanych na kawałki desek lub słoików z wodą, tworząc z nich zamknięte przestrzenie, w które wpisywał swoją postać. Poruszał się w obszarze zdefiniowanym prostymi, fizycznymi atrybutami badając ich fizyczne właściwości i wytrzymałość, a także wystawiając na próbę fizyczne możliwości własnego ciała podczas pokonywania drogi współorganizowanej dynamiką przedmiotów. Tego typu działaniom zwykle towarzyszyło oczekiwanie na moment krytyczny, jakieś rozstrzygnięcie czy przewartościowanie, w którym może nastąpić katastrofa: słoik z wodą, po których stąpa artysta pęknie, podpiłowane deski odpadną, coś runie lub się zawali.
"Zatrzymuję się w punkcie, wokół którego buduję porządek performance wynikający z symetrii mojego ciała. Mam świadomość konieczności ciągłego burzenia i nieuchronności odtwarzania go na nowo. Proces ten niejednoznaczny, pełen wątpliwości i zaniechań kwestionuje stałość zaakceptowanych przeze mnie rozstrzygnięć. Istotne jest to, że tworzące podstawę konstrukcji performance - porządek i chaos nie są wartościami opozycyjnymi. Są niezbędne w kreowaniu dynamicznej przestrzeni performance czy też przestrzeni dla performance. Nie znajduję bezwzględnej granicy pomiędzy performance jako gestem i obiektem performance jako skutkiem gestu. Odczuwam wyraźnie przyczynę nieuchronności sekwencji jaką jest chaos. Myślę o błędzie jako istotnym czynniku tworzącym wydarzenie, nie mniej ważnym jak konieczność, czy zaniechanie.
Obiekt świadczy o performance, jest skutkiem pokonania niemożności.
W performance demonstruję swój stosunek do błędu, który nie zacierany wpływa na istotę faktu.
Zjawisko zaniechania, które towarzyszy mu permanentnie, jest zazwyczaj poza komunikatem jako skutek mojej uważności i świadomości zagrożenia, zagrożenia gestem zbędnym."
| |
Rzeczy trudno dostępne Cysterna CSW, Warszawa 2004 |
W roku 2006 Janusz Bałdyga przedstawił w Galerii Wschodniej w Łodzi pierwszą wystawę i performance z cyklu Miejsca znaczone. Pojęcie "miejsc znaczonych" artysta odnosił do problemu autodestrukcji idei demokratycznych rozstrzygnięć; było ono dla niego na tyle ważną kwestią, że uczynił je tematem kilku swoich następnych wystąpień w kolejnych latach.
"Współdziałanie, oparcie prognoz rozwoju na równym dostępie do dóbr materialnych i intelektualnych zawodzi, jest fikcją służącą rządzącym. Rzeczywiste rozstrzygnięcie to wskazanie jednego, pozostali służą wzmocnieniu jego pozycji. Gra znaczonymi miejscami pozostaje społecznie niezrozumiałą operacją" - pisze o swoich akcjach Bałdyga.
Na wystawie "Miejsca znaczone" pokazał obiekty oraz znaki nawiązujące do pojęcia demokracji. Jednym z nich było słowo "DEMO", okaleczona forma demokracji, kojarząca się z językiem marketingu i demonstracją komputerową. Kolejny obiekt opisywał funkcję i rolę jednostki wobec deklaratywnych "równych szans". Trzecim elementem była drabina, jako z założenia stabilny mechanizm, która jednak w pracy Bałdygi zmienia swoje społecznie określone, symbolicznie znaczenie. Zdeformowana drabina gubi swą podstawową funkcję, pozostając "znakiem aspiracji z jednej a niemocy z drugiej strony". Artysta usiłował znaleźć schematy i ulegające erozji struktury, jakie kryją się pod nieostrymi już i stanowiącymi głównie "dekorum" przedstawieniami władzy i mechanizmami jej wyłaniania.
Janusz Bałdyga sytuuje swoją aktywność artystyczną w strefie pomiędzy specyfiką performance, gdzie istotą jest konfrontacja, wyczucie przestrzeni i dynamika obecności człowieka, a rzeźbą, która jest z natury statyczna. Jego akcje przybierają formę "konceptualnej rzeźby z komponentem ludzkim, włączającym artystę w jej strukturę".
W ramach norwesko-polskiego spotkania poświęconego sztuce performance, ArtSwap 07, Bałdyga przedstawił akcję Prawa ręka, w której nawiązywał do politycznych podziałów na lewicę i prawicę. Artysta balansował między prawą a lewą stroną swojego ciała, przemieszczając przy tym rekwizyty w postaci ognia i wina.
W 2008 roku Janusz Bałdyga został zaproszony (razem z Zuzanną Janin) do udziału w projekcie kuratora Krzysztofa Żwirblisa "Możliwa, Niemożliwa? (demokracja) sztuka [o] demokracji, odc. 2 Władza". Bałdyga pokazał pracę Oszukany/ocalony, w której wykorzystał znany wszystkim, uproszczony znak orła, naklejany na akustyczne ekrany ustawione wzdłuż autostrad. Sylwety ptaków mają chronić te prawdziwe przed rozbiciem się o szybę. "Przeżyją tylko te, które dadzą się oszukać" (Janusz Bałdyga).
Rok później artysta wziął udział w 11. edycji Międzynarodowego Festiwalu Sztuki INTERAKCJE w Piotrkowie Trybunalskim. W pokazywanym tam performance także wykorzystał sylwetki ptaków umieszczane na przezroczystych taflach przy autostradach lub na przystankach. Były one odbite z szablonu na pasie materiału spowijającym szklaną taflę i na koszuli artysty (tu w wersji rozmazanej). Bałdyga wykorzystał w podzielonym na sekwencję działaniu białe płótno, szklanki, czerwone wino, a punktem kulminacyjnym był wysiłek artysty, który turlając się po podłodze zawijał się pasem materiału, w który zawinięta była wcześniej szklana szyba.
W 2009 roku Bałdyga zorganizował "Warsztat działań miejskich" podczas festiwalu sztuki w przestrzeni publicznej "Open City/Miasto Otwarte" w Lublinie. Był autorem "Akcji Przechodniej":
"Strategia działań wynika z obserwacji ulicznej codzienności dynamizowanej naszą polemiczną, pozytywną intencją. Przekaz opieramy na obecności CZŁOWIEKA - PRZECHODNIA organizującego wokół siebie przestrzeń komunikacji. Narzędziem jest ciało / figura i przedmiot, który jak cień, czy rzucony kamień pozwala użytkować pozornie niedostępny fragment przestrzeni. Finałem warsztatu jest akcja włączania mobilnej formy przestrzennej w dynamizowany ruchem przechodniów organizm ulicy. Skutkiem jest wykreowanie znaczących MIEJSC w zdefiniowanej i rozpoznanej PRZESTRZENI ulicy."
Autor: Ewa Gorządek, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie, grudzień 2006; aktualizacja: listopad 2009.
Ważniejsze wystąpienia:
- 1978 "I AM Performance", Galeria Remont, Warszawa;
- 1979 "Działalność niezidentyfikowana", STK Łódź i Galeria Labirynt Lublin;
- 1980 "Sztuka młodych 80", BWA Łódź;
- 1981 "Generał Center", Galeria Diekanka, Warszawa;
- 1983 "Niech żyje sztuka", Łódź, mieszkanie prywatne;
- 1984 "Nurt intelektualny w polskiej sztuce po II wojnie światowej", BWA, Lublin;
- 1985 "Proces i konstrukcja", Monachium;
- 1987 "Freiraum", Kunststation, Kleinsassen;
- 1988 1/2 PIRAMIDY, Moltkerei Werkstatt, Kolonia;
- 1989 "Sztuka jako gest prywatny", BWA, Koszalin;
- 1990 "Points East", Third Eye Centre, Glasgow;
- 1991 "Wychylenia", Galeria Stara, Lublin;
- 1992 "Książki i Strony", CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa;
- 1993 "Rzut Kolumny", Galeria Laboratorium, CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa;
- 1994 "Strony", Galeria Stara, Lublin;
- 1995 "OIKOS", Muzeum Okręgowe, Bydgoszcz;
- 1996 "Rezultat poziomy", Galeria Wschodnia, Łódź;
- 1997 "Stillstand", E-Werk, Freiburg;
- 1998 "Kroki", Galeria Donguy, Paryż;
- 1999 "Generacje - Sztuka polska końca/początku wieku", Maneż, Sankt Petersburg;
- 1999 "Niekończąca się linia", Muzeum Sztuki Reduktywnej, Świeradów Zdrój;
- 2000 "Art. Kontakt", Lublin;
- 2000 "Zusammenkust", Wiesbaden;
- 2001 "Ponad siły", Galeria BWA Awangarda, Wrocław;
- 2001 "Navinki' 01", Mińsk;
- 2001 "Kolekcja IV", CSW Warszawa;
- 2002 "Dialog II eca", Edynburg;
- 2003 "Interakcje", Piotrków Trybunalski;
- 2004 "RIAP 2004", Quebec City;
- 2004 "Labirynt", BWA Lublin;
- 2005 "IPAF", Taipei, Taiwan;
- 2005 "International Performance Art", Turbine Giswil (Szwajcaria);
- 2005 "Performance", Galeria Krytyków Pokaz, Warszawa;
- 2005 "VII Interakcje", Piotrków Trybunalski;
- 2005 "Ein Jahr. 40 Positionen. 31 Raume 2005-2006", Museum Modern Art, Hunfeld;
- 2005 "Azymut Sztuki", Ośrodek Propagandy Sztuki, Miejska Galeria Sztuki, Łódź;
- 2006 "Mentality", Łódź Biennale;
- 2006 "Dni sztuki performance", Kijów;
- 2006 "W Polsce czyli gdzie", CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa;
- 2006 "Miejsca znaczone", Galeria Wschodnia, Łódź;
- 2006 "Demos kratos. Władza ludu", Galeria Klimy Bocheńśkiej, Fabryka Wódek Koneser, Warszawa;
- 2006 Europejski Festiwal Sztuk Performance. EPAF 2006, CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa;
- 2007 "ZAZ", Tel Aviv, Jerusalem, Mitzpe Ramon;
- 2007 "Camouflash", Galeria Patio, Łódź;
- 2007 "Miejsca znaczone", w ramach Inwazji Sztuki Niezależnej "Re:wizje", Laboratorium Sztuki, Warszawa;
- 2007 9. Międzynarodowy Festiwal Sztuki Performance Interakcje 2007, Piotrków Trybunalski'
- 2007 "Demos Kratos - Władza ludu", Galeria BWA, Zielona Góra;
- 2007 "ArtSwap 07", Bergen Kunsthalle, Bergen;
- 2008 "Miejsca znaczone 08", CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa'
- 2008 Międzynarodowy Festiwal Sztuki Performance, "W kontekście sztuki. Różnice/Interakcje", CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa;
- 2008 "Interakcje 2008", 10. Międzynarodowy Festiwal Sztuki, Ośrodek Działań Artystycznych Galeria OFF, Piotrków Trybunalski;
- 2008 III Dni Sztuki Performance, Instytut Sztuki Aktualnej, Lwów;
- 2009 "Janusz Bałdyga", Ośrodek Działań Artystycznych ODA art., Piotrków Trybunalski;
- 2009 "Miejsca znaczone-przestrzenie aktywne", BWA Lublin;
- 2009 "Nienasycenie", Galeria Sektor I, Górnośląskie Centrum Kultury, Katowice;
- 2009 "Rozważania rysunkowe", Galeria Labirynt 2 - Galeria Grodzka, Lublin.
Zdjęcia publikujemy dzięki uprzejmości artysty.
| | |
Generacje Maneż, Sankt Petersburg, 1999 |
Ponad siły BWA Wrocław 2001
| |
Bitwa pod PL Galeria Kont Lublin 2006 |
| |
Interakcje Piotrków Trybunalski 2006 |
| |
| |
Miejsca znaczone Galeria Wschodnia, Łódź, 2006 |