Urodzony w 1892 w Krakowie, zmarł w 1965 w Montrealu. W latach 1910-1915 studiował w Wiedniu filozofię, architekturę i agronomię. W arkana warsztatu malarskiego wprowadził go ojciec, Jacek Malczewski, profesor krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. W okresie 1917-1939 mieszkał w Zakopanem, gdzie wszedł w krąg miejscowej elity artystyczno-intelektualnej skupionej m.in. wokół Stanisława Ignacego Witkiewicza i Karola Szymanowskiego. Był członkiem Towarzystwa Sztuka Podhalańska promującego ideę zakorzenienia polskiej sztuki w lokalnym folklorze. Dla działającego w Zakopanem od 1925 r. Teatru Formistycznego wykonywał projekty oprawy scenograficznej m.in. dramatów Witkacego i Strindberga. W 1932 wstąpił do Stowarzyszenia Artystów Polskich Rytm. W 1930 odbył podróż do Francji; powrócił tam, przedzierając się przez Słowację, Węgry i Włochy, po wybuchu II wojny światowej. W 1940 wyjechał przez Hiszpanię i Portugalię do Brazylii; tu przebywał blisko dwa lata, notując techniką akwarelową widoki Rio de Janeiro i Kurytyby oraz krajobrazy Parany. Przeniósł się następnie do Stanów Zjednoczonych, gdzie mieszkał m.in. w Nowym Jorku. W 1942 osiadł na stałe w Montrealu. Zwiedzał Kanadę i Stany Zjednoczone w poszukiwaniu motywów malarskich; utrwalił m.in. widoki Gór św. Wawrzyńca i Gór Skalistych. W 1959 odwiedził Polskę. Przebyty w 1957 udar mózgu i częściowy paraliż zmusił go do porzucenia malarstwa olejnego; uprawiał jednak nadal akwarelę.
Po raz pierwszy Malczewski eksponował swe prace w 1924 wspólnie z Witkacym w warszawskim Salonie Czesława Garlińskiego. Kolejne wystawy indywidualne artysty odbyły się w Zakopanem (1926), Warszawie (1928, 1929, 1935, 1938), Krakowie (1930, 1932), Łodzi (1935) i Katowicach (1938), a także w Montrealu (Museum of Arts, 1943; Dominion Gallery, 1949) i Waszyngtonie (Corcoran Gallery, 1944). Brał udział w prezentacjach polskiej sztuki za granicą organizowanych przez Towarzystwo Szerzenia Sztuki Polskiej wśród Obcych i w wielu wystawach międzynarodowych, m.in. w Pradze i Helsinkach (1929), Wiedniu (1928), Paryżu (1928, 1937), Brukseli i Hadze (1929), Budapeszcie i Kopenhadze (1930), Wenecji (XIII Biennale) i Los Angeles (1932), Moskwie, Edynburgu i San Francisco (1933), Nowym Jorku (1933, 1939), Berlinie (1936), Pittsburgu (1938), Ottawie (1942), Detroit (1945) i Montrealu (1954). Przyznano mu liczne nagrody i wyróżnienia, m.in. złoty medal na Międzynarodowej Wystawie Sztuka i Technika w Paryżu (1937), złoty wawrzyn Polskiej Akademii Literatury (1937) i nagrodę plastyczną wydawanego w Paryżu czasopisma "Kultura" (1962). Uprawiał także działalność literacką związaną tematycznie z polskimi Tatrami; do jego dorobku należą m.in. książki Narkotyk gór (1928), Tatry i Podhale (1935), Góry wołają (1939) i Pępek świata. Wspomnienia o Zakopanem (1960).
Malarskie oeuvre Malczewskiego zdominowane jest przez pejzaż. Wczesna twórczość artysty kształtowała się pod wpływem symbolistycznej sztuki jego ojca, Jacka Malczewskiego. W drugiej połowie lat 20. na postawę twórcy oddziałała estetyka kubizmu i futuryzmu; zaczął wówczas syntetyzować i geometryzować formy. Inspiracje nurtem ekspresjonistycznym przejawiły się w gwałtownych kontrastach czystych, mocnych barw. Pejzaże, głównie z rejonu Tatr i Pohala, artysta ożywiał drobnymi sylwetkami postaci, odgrywającymi rolę sztafażu. Często powracającym tematem były senne miasteczka i opustoszałe krajobrazy, w które wtopione są techniczne zdobycze współczesnej cywilizacji; opracowywanym w rozmaitych wariantach motywem były odludne stacyjki kolejowe, pociągi ze staroświeckimi parowozami, przewody telegraficzne i szyny kolejowe. Uwagę Malczewskiego przyciągały też barwne refleksy na powierzchni kałuż, bajorek i sadzawek. Artysta operował stylizowaną, dekoracyjną formą utrzymaną w "prymitywizującej" konwencji. Kreował nadrealne w nastroju pejzaże, posługując się jednorodnymi płaszczyznami lśniących, żywych barw i nawarstwiającymi się kulisowo - na podobieństwo dekoracji teatralnej - planami kompozycyjnymi (Kamieniołom, 1927). Twórczość Malczewskiego z tego okresu badacze zestawiają z poetyką malarstwa metafizycznego, szczególnie ze sztuką Carlo Carry. Dzięki zbliżonej substancjalności poszczególnych elementów pejzażu - obłoków, ośnieżonych górskich szczytów, pól i strumieni - oraz krystalicznej przejrzystości atmosfery wciągającej wzrok widza w głąb kadru, obrazy te zyskują wymiar metafizyczny i monumentalny zarazem (Jesień, 1926). W latach 1927-1929 powstały pejzaże z Jugosławii i francuskiej Riviery. Pojawiła się w nich tendencja do bardziej realistycznego oddawania form przedmiotowych i krajobrazu. Zróżnicowaniu uległy jakości fakturowe; z gładko malowanymi płaszczyznami zderzone są partie grubo założone farbą rowkowaną i kratkowaną trzonkiem pędzla lub grzebieniem. Współistniały w tych kompozycjach także rozmaite konwencje obrazowania i zróżnicowane środki ekspresji - stylizacja z wiernym naśladownictwem natury, linearyzm z malarskością ujęcia. W latach 1934-1935 Malczewski przebywał na Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim; swoje wrażenia utrwalił w serii mrocznych, ponurych pejzaży oddających industrialny charakter Czarnego Śląska (Czarny Śląsk). Przeciwstawił im nasycone słonecznym światłem i emanujące zielenią pagórkowate krajobrazy Beskidów. W malarstwie artysty pojawiły się teraz motywy hut, kopalń, cynkowni i hałd - temat przemysłu wyniszczającego naturę. Prawda obserwacji i emocjonalny ładunek zawarte w tych pejzażach zbliżają je do nurtu niemieckiej "nowej rzeczowości". W 1938 Malczewski wykonał czterdzieści obrazów ukazujących realia Centralnego Okręgu Przemysłowego; w serii tej nasilił się zarówno realizm w sposobie oddawania szczegółu, jak i plakatowe traktowanie plamy barwnej. Przebywając w 1940 w Paryżu, artysta przedstawił w cyklu pięciu obrazów Wspomnienia z wojny w Polsce. W Kanadzie został zaangażowany przez Canadian National Railways i Pacific National Railways do wykonania reklamujących te firmy akwarel; w namalowanych w latach 1943-1947 pejzażach - oglądanych podczas podróży pociągiem poprzez tereny Kanady - wprowadził dekoracyjną stylizację. Na emigracji podejmował też tematykę sportową, zwłaszcza narciarską. Pojawił się ponadto w jego twórczości motyw kwiatów.
Autor: Irena Kossowska, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk,grudzień 2001