Studiowała historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie (1974-1977) oraz Uniwersytecie Warszawskim (1978-1980). Przed wyjazdem związana z Akademią Sztuk Pięknych oraz Pracownią Dziekanka w Warszawie. Wykładowca m.in. Concordia University w Montrealu, School of Art Institute w Chicago, School of Visual Arts w Nowym Jorku, Canterbury College of Art and Design, Konstfack University College of Fine Arts w Sztokholmie.
W latach osiemdziesiątych w swych pracach i instalacjach Lewandowska używała fotografii, lightboxów, foliogramów i projekcji slajdów. Aranżowała przestrzenie używając zjawiska przezroczystości materiału. Jej twórczość skupiała się na problemie mechanizmów reprezentacji, sposobów, za pomocą których rzeczywistość zostaje przekształcona w reprezentację, mechanizmów produkcji i recepcji obrazów (np. "Cassandra", "Phaedra", Sappho, 1988). Wystawy Lewandowskiej często opierały się na grze między obiektem, fotografią tego obiektu a przestrzenią samej galerii (np. "Untitled Bubblewrap", 1992). Ważnym aspektem jej instalacji stało się również światło, nieprzypadkowo tak często w jej realizacjach główną rolę odgrywały lightboxy. Światłu poświęciła swą wystawę w Photographer's Gallery w Londynie w 1991 roku, gdzie "ujawniła" ukryte okna i świetliki, grając na różnicy między światłem sztucznym i naturalnym.
"Instalacje Lewandowskiej - pisał David Joselit - prowadzą do konkluzji, że rzeczywistość, nawet w swej najuboższej formie pod postacią drewnianych podłóg, gipsowych ścianek czy wyposażenia oświetleniowego, jest zawsze bez wyjątku zapośredniczona przez technologie i konwencje reprezentacji. Jej prace - jak Lacanowska teoria spojrzenia - opowiadają o niemożności jakiejkolwiek 'niewinnej' percepcji tego, co wizualne".
W 1993 roku w Zamku Ujazdowskim w Warszawie artystka zrealizowała pracę "Point of view", ujawniając inspiracje tradycją konceptualną. Na rurkach neonów zawiesiła fotografie, ale też napisy ułożone z kabla: "oryginalny bezcenny", "czysta biel", "nowy". Jak pisał Paweł Polit: "Fotografie i tekst zbudowały razem syntagmatyczny łańcuch".
Od 1995 roku Marysia Lewandowska pracuje wspólnie z Neilem Cummingsem. Poruszają się na pograniczu sztuki i poszukiwań teoretycznych. Projekty duetu dotyczą konfrontacji między artystami, relacji z instytucjami, rynkiem sztuką, publicznością. Poddają krytycznej refleksji współczesne dobra kultury, ich miejsce w rzeczywistości ekonomicznej, społecznej, w dyskursie politycznym. Konkretne realizacje poprzedzają zawsze długotrwałe badania, analiza kontekstu społecznego i historycznego. Same projekty przybierają różnorodne formy - prac wideo, portali internetowych, a zwłaszcza wystaw i publikacji (książek, katalogów, antologii tekstów). Ich pierwszy wspólny projekt zaowocował książką "Lost Property" (1996). W katalogu "Errata" (1996) Lewandowska i Cummings poddali analizie kolekcję Louisiana Museum of Modern Art w Danii, ujawniając, w jaki sposób instytucja muzealna nadaję rangę i znaczenie posiadanym przez siebie obiektom. W projekcie "Browse" (1997) dokonali analizy porównawczej muzeum oraz domu handlowego, miejsc pozornie sobie obcych, lecz wykorzystujących podobne strategie ekspozycji i dystrybucji, narzucając widzom / klientom określony stosunek do prezentowanych obiektów. W ramach przedsięwzięcia "Pour les Curieux" w Genewie (1998) Lewandowska i Cummings zajęli się z kolei problemem edukacji artystycznej. W 2000 roku przedmiotem ich zainteresowania stało się archiwum Design Council przy Uniwersytecie w Brighton ("Documents"). W kolejnym roku Lewandowska i Cummings zbadali wzajemne relacje łączące Bank of England oraz Tate Modern ("Capital"). Projekt rozwinął się w serię seminariów i publikację.
W Londyńskim Victoria and Albert Museum w 2001 roku artyści dokonali znaczącej interwencji, w sali z porcelaną stołową umieszczając instalację dźwiękową - nagrania gwaru w restauracji, hałasów stołówki szkolnej czy zmywarki (Use Value).
"Jesteśmy świadomi"- pisali - "w jaki sposób muzealne konwencje - nawyki klasyfikacji, prezentacji i wystawy - zmieniają wszystkie artefakty, niezależnie od ich proweniencji, w potencjalne dzieła sztuki, obiekty do oglądania. (...) Muzealny obiekt jest skazany na życie wieczne w zakonserwowanej perfekcji witryny".
Jedną z najbardziej rozbudowanych realizacji duetu był projekt "Entuzjaści", po raz pierwszy pokazany w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie w 2004 roku, a następnie w innych galeriach. Na wystawie prezentowali filmy z amatorskich klubów filmowych rozwijających się w Polsce od lat pięćdziesiątych do końca lat siedemdziesiątych, podzielone na trzy tematyczne części: Love (Miłość), Longing (Tęsknota) oraz Labour (Praca). Materiał ten interesował artystów nie tylko jako fenomen historyczny. Łukasz Ronduda zauważał, że
"Lewandowska i Cummings pasję kolekcjonera, chcącego zachować wartość, znaczenie i historię danego przedmiotu (lub zjawiska), starają się zakłócić pragnieniem alegoryka, aby zaszczepić na nim własne sensy, ukazać go w kontekście nowego, alegorycznego znaczenia".
"Entuzjaści" to bowiem projekt o charakterze socjologiczno-artystycznym.
"Entuzjaści zrzeszeni w klubach filmowych często odwracali logikę wynikającą z podziału na pracę i na czas wolny" - tłumaczył w wywiadzie Neil Cummings. - "Realizując swoją pasję, stawali się wtedy prawdziwie produktywni, pracując raczej na własny rachunek niż dla zakładu czy z polecenia władzy. I w tym sensie myślimy o ich zaangażowaniu w bardzo szeroko pojętym sensie politycznym".
W późniejszych projektach Lewandowska i Cummings zajmowali się różnymi aspektami własności wspólnej i indywidualnej oraz ograniczeniami praw autorskich, zwłaszcza w kontekście działalności twórczej ("The Commons", 2004; "Screen Tests", 2005-2006).
Marysia Lewandowska indywidualnie w 2009 roku wzięła udział w przedsięwzięciu "Tytuł roboczy: archiwum" w Muzeum Sztuki w Łodzi. W ramach wystawy przygotowała własny projekt zatytułowany "Czułe muzeum", zajmując się historią Ryszarda Stanisławskiego, wieloletniego dyrektora muzeum oraz jego żony, wybitnej historyczki sztuki i krytyczki Urszuli Czartoryskiej. Punktem zainteresowania artystki stało się miejsce, w którym prywatne mieszało się z publicznym. Stanisławski i Czartoryska mieszkali w muzeum, a ich życie było nierozerwalnie związane z instytucją. Kwestia ta powracała w zaprezentowanych przez Lewandowską fotografiach, fragmentach programów radiowych czy telewizyjnych.
Jej ostatnie projekty podejmują temat własności oraz różnych form dzielenia się wiedzą. W tym nurcie zostały stworzone "Women’s Audio Archive" (2009) w CCS Bard College w Nowym Jorku, a także Open Hearing (2010) w Women’s Library w Londynie. Z kolei tematem wystawy "How Public is the Public" (2010) w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Sztokholmie było zagadnienie własności intelektualnej. W "Subject to Change" (2011) Marysia Lewandowska przygląda się historii protestów studenckich. Całość przygotowana została w ramach wystawy Shadowboxing w Royal College of Art w Londynie. Artystka jest też autorką publikacji literackich. Jej ostatnia książka "Undoing Property?" (2013), wydana we współpracy z Laurel Ptak była do tej pory pokazywana na targach książki w Londynie, Berlinie, Sztokholmie i Ultrechcie. W latach 2003-2013 Marysia Lewandowska była Profesorem Sztuki na Uniwersytecie Konstfack w Sztokholmie. Począwszy od 2014 roku pełni funkcję wizytującego profesora na Chińskim Uniwersytecie w Hongkongu.
Autor: Karol Sienkiewicz, grudzień 2008; aktualizacja: listopad 2015.
Wybrane wystawy:
- 1986 - "Placed, Displaced" - Pracownia Dziekanka, Warszawa
- 1987 - "Drawing Room Installations" - Rosebery Avenue, Londyn (zbiorowa); Whitechapel Art Gallery (zbiorowa); Camerawork, Londyn (zbiorowa); Kettle's Yard, Cambridge
- 1988 - Carlile Gallery, Londyn (indywidualna); Impressions Gallery, York (zbiorowa)
- 1989 - "Art after the Empire. New Expressions in British Art" - Hammond Galleries, Lancaster, Ohio
- 1990 - "N.A.M.E." Gallery, Chicago (zbiorowa); Riverside Studios, Londyn (z Peterem Scottem) ; "It's A Still Life" - Arts Council Collection, Royal Festival Hall, Londyn
- 1991 - Rhode Island School of Design, Providence (indywidualna)
- 1992 - "strip light" - The Photographer's Gallery, Londyn (indywidualna); Cabinet Gallery (indywidualna)
- 1994 - "Zeitgenössische Polnische Kunst" - Kinsverein, Freiburg (zbiorowa)
- 2009 - "Tytuł roboczy: archiwum" - Muzeum Sztuki w Łodzi.
- 2011 - "Re-Distributed Archive" – Europejski Kongres Kultury, Wrocławiu
- 2012 - "Publishing in Process. Ownership in Question" we współpracy z Laurel Ptak - Tensta konsthall, Sztokholm
- 2012 - "Open Cinema" we współpracy z architektem Colinem Fournierem – Guimares Europejska Stolica Kultury 2012. Projekt był też częścią wystawy "Close Closer" utworzonej przez organizację Architecture Triennale w Lizbonie
- 2014 - "Shanghai Exhibition Histories" – otwarcie Galerii Osage, Szanghaj
Wybrane wystawy duetu Neil Cummings & Marysia Lewandowska:
- 1995 - "Errata" - część wystawy "Now/Here" - Louisiana Museum of Modern Art, Dania
- 1997 - "Material Culture" - Hayward Gallery, Londyn (zbiorowa); "Collected" - Londyn (zbiorowa akcja w całym mieście)
- 1998 - "Pour les Curieux" - Musée d'Art et d'Histoire, Genewa
- 1999 - "Gesichter und Dinge" - Nueue Gesellschaft für Bildende Kunst, Berlin
- 2000 - "Not Hansard: The Common Wealth" - John Hansard Gallery, Southhampton; "Voila" - Musee d'Art Contemporain, Paryż (zbiorowa)
- 2001 - "Give and Take" - Vicotria and Albert Museum, Londyn (zbiorowa); "Modern Chairs 1918-1970-2000" - Whitechapel Art Gallery, Londyn; "Trade" - Fotomuseum, Winterthur, Szwajcaria (zbiorowa)
- 2002 - "The Gift - ICI", Nowy Jork (zbiorowa); "Free Trade" - Manchester Art Gallery, Manchester
- 2003 - "Independence" - South London Gallery, Londyn
- 2004 - "Entuzjaści" - Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa; "International" - Liverpool Biennial (zbiorowa)
- 2006 - "Enthusiasm" - Whitechapel Art Gallery, Londyn; Kunstwerke, Berlin; Tapies Foundation, Barcelona; "London Architecture Biennale" - Londyn (zbiorowa)
- 2007 - "Enthusiasm" - Saidye Bronfman Centre for the Arts, Montreal, Kanada
- 2008 - "Mimetisme" - Extra City, Antwerpia (zbiorowa); "Post Production - Manifesta 7", Bolzano