Urodził się 14 stycznia 1916 roku w Chmielińcu. Zmarł 18 października 1988 roku w Warszawie. Początkowo studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim. W 1935 roku wstąpił na Wydział Aktorski Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej, który ukończył trzy lata później i zaangażował się do Teatru Polskiego w Poznaniu. Debiutował tutaj rolą służącego w Spazmach modnych Wojciecha Bogusławskiego (1938). Pracę w teatrze przerwała okupacja. Od 1946 roku aktor studiował reżyserię u Leona Schillera. Dyplom reżyserski obronił w 1948 roku w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie z siedzibą w Łodzi.
Świderski grał na scenie od 1944 roku. Wystąpił w roli Przełęckiego w Uciekła mi przepióreczka Stefana Żeromskiego - spektaklu Gustawy Błońskiej przygotowanym w Teatrze Wojewódzkim w Białymstoku założonym przez Mariana Mellera. Później brał również udział w legendarnym przedstawieniu Wesela Stanisława Wyspiańskiego (1944), które uważa się za początek powojennej działalności teatru polskiego. W lubelskim Teatrze Domu Wojska Polskiego, którym kierowali Władysław Krasnowiecki i Meller wystąpił w roli Pana Młodego, spektakl reżyserował Jacek Woszczerowicz. Z tą sceną, która działała najpierw w Lublinie, a potem w Łodzi, Świderski był związany do 1949 roku. W Łodzi zagrał m.in. Anuczkina w Ożenku Mikołaja Gogola w reżyserii Henryka Szletyńskiego (1947) i rolę tytułową w Harry Smith odkrywa Amerykę Konstantego Simonowa w inscenizacji Leona Schillera (1947). Jego pierwszą ważną kreacją stała się postać Barona w Na dnie Maksyma Gorkiego, kolejnym przedstawieniu Schillera (1949). Zauważono wówczas, że aktor doskonale, w najdrobniejszym szczególe potrafił pokazać swojego bohatera, precyzyjnie konstruując na scenie wizerunek człowieka z pogranicza patologii, ale jednocześnie postać głęboko cierpiącą i ze wszech miar ludzką.
W 1950 roku aktor przeniósł się do Warszawy. Do 1954 roku występował w Teatrze Polskim, którym kierował wówczas Bronisław Dąbrowski. Na deskach warszawskiej sceny Świderski doskonalił swój warsztat, a przyszło mu grać we współczesnym repertuarze pod okiem kilku reżyserów obdarzonych odmiennym widzeniem świata i artystycznym temperamentem. Wystąpił tutaj najpierw jako Major Sądu Wojskowego - zło niemal wcielone w Sprawie Pawła Eszteraga, propagandowej sztuce Sandora Gergelya w reżyserii Ludwika René (1950), a potem słaby i dobroduszny Jonas w Pieją koguty Józefa Bałtuszisa w reżyserii Bohdana Korzeniewskiego (1951). Aktorowi udało się uprawdopodobnić papierowe postaci w złych sztukach, pisano, że podniósł rangę swoich bohaterów. Pełne subtelności różnicowanie charakteru mógł w pełni pokazać w roli Astrowa w Wujaszku Wani Antoniego Czechowa w inscenizacji Marii Wiercińskiej (1953). W tym czasie niemal we wszystkich rolach Świderskiego słychać było wyraźnie nutę oskarżycielską, nie bronił on swoich bohaterów, grał niejako "przeciw" im, przeciw faszyście Majorowi, przeciw oportunizmowi Jonasa, przeciw wizjom Astrowa. Ujawniając złe siły tkwiące w człowieku, czynił to w sposób nad wyraz przekonywujący i twórczy, pełen siły i wyrazistości.
W 1955 roku Świderski przeszedł do nowo otwartego w Pałacu Kultury Teatru Domu Wojska Polskiego, który w 1957 roku przemianowano na Teatr Dramatyczny. Był, obok Mariana Mallera, Jana Kosińskiego i Ludwika René, jednym z członków kierownictwa artystycznego sceny (1955-1961), kierownikiem artystycznym (1961-1966), a w końcu dyrektorem warszawskiego teatru (1962-1966). Zagrał tutaj wiele ról w repertuarze współczesnym, potwierdzając nieprzeciętne zdolności w kreowaniu psychologicznie skomplikowanych, dojrzałych i świadomych swego położenia postaci. Drobiazgowo analizował rolę, chciał, by jego bohaterowie ożywali na scenie pokazując nie tylko jednostkowe przypadki ale i ogólniejsze prawdy o życiu. Znakomicie potrafił jednocześnie oskarżać postać, ale i brać ją w obronę, brać w obronę człowieka, który walczy o siebie w nieprzychylnym świecie. Tworzył więc zazwyczaj niejednoznaczne, nie poddające się prostym opisom wizerunki ludzi często prawdziwe cierpiących.
"Niszczył wymyślone, naśladowane, nieautentyczne." - wspominała Ewa Natorska - "Nauczył mnie, ze warto być uczciwie niezależnym w imię indywidualnego poszukiwania prawdy. Prawdziwy sens aktorstwa widział właśnie w wartości poznawczej. (...) Scena stwarzała szansę poznania prawdy o sobie, ponieważ nie obowiązywała tam konieczność ulegania życiowym stereotypom i schematom, które determinują codzienne odczuwanie i zachowanie. Dziełu aktora przyznawał rangę sztuki dopiero wtedy, kiedy nie potwierdzało, ale rozszerzało naszą wiedzę o ludziach (...) Z szewską pasją zwalczał współczesne zabobony, - np. nowoczesność utożsamianą z tym, co propagowane, popularne, modne." ("Kalendarz Teatralny", 1 stycznia 1991)
Na scenie Dramatycznego wystąpił jako Prowodyr grupy anarchistów w Tragedii optymistycznej Wsiewołoda Wiszniewskiego w reżyserii Lidii Zamkow (1955). Potem dał popisowy koncert gry aktorskiej jako groteskowy Stary w Krzesłach Eugene'a Ionesco w reżyserii Ludwika René (1957). Zagrał jeszcze m.in. Więźnia w reżyserowanych przez siebie Policjantach Sławomira Mrożka (1958), doskonale wcielił się w postać Johna Proctora w Procesie w Salem Arthura Millera w inscenizacji René (1959) i Berengera w kolejnym współczesnym tekście - Nosorożcu Ionesco w reżyserii Wandy Laskowskiej (1961). Największą, legendarną jego rolą na warszawskiej scenie stała się tytułowa postać z Romulusa Wielkiego Friedricha Dürrenmatta w przedstawieniu przygotowanym przez Halinę Mikołajską i Andrzeja Sadowskiego w 1959 roku, a później powtórzonym w reżyserii René w 1966 roku.
"Świderski w swej grze zostawiał dla widzów niespodziankę na koniec: bohaterstwo. Zresztą ciche, więc nieefektowne." - notował Witold Filler - "Ale jego Romulus w końcowej rozmowie z Odoakerem, wodzem Wizygotów, właśnie przez ten nieefektowny swój heroizm wywalczał dla sztuki ton ludzkiego, szczerego tragizmu. Zaczynał ją jako błazen udający filozofa, potem stawał się filozofem udającym błazna. Bohaterem był zaledwie przez kilka ostatnich minut. Te właśnie decydowały o wielkości roli. (...) Wielkość kreacji Świderskiego zagórowała nad Dürrenmattem, nadając tekstowi sztuki sens zgoła nowy." (W. Filler, "Jan Świderski", Warszawa 1977)
Od 1967 roku Świderski był członkiem zespołu Teatru Ateneum. Na początku zagrał Mendla Krzyka w Zmierzchu Izaaka Babla w reżyserii Bohdana Korzeniewskiego (1967) i głównego konferansjera domu wariatów Markiza de Sade'a w Męczeństwie i śmierci Jeana Paula Marata... Petera Weissa, inscenizacji Konrada Swinarskiego (1967). Potem przyszły kolejne doskonałe role, zarówno w repertuarze współczesnym, jak i w klasyce. Świderski był m.in. Kürmannem w Biografii Maxa Frischa (reż. Janusz Warmiński, 1968), Solomonem w Cenie Arthura Millera (reż. Warmiński, 1969) i Filipem II z Don Carlosa Fryderyka Schillera (reż. Maciej Prus, 1972).
Już w czasie pracy w Teatrze Dramatycznym aktor potrafił świetnie posługiwać się sceniczną groteską i psychologicznie różnicować postać, a na deskach Ateneum coraz bardziej pogłębiał umiejętności psychicznej transformacji, kreując ludzi często osamotnionych, cierpiących, naznaczonych tragicznym wewnętrznym pęknięciem. Do takich bohaterów należały m.in. postaci z twórczości Fiodora Dostojewskiego - Stefan Wierchowieński z Biesów reżyserowanych przez Warmińskiego (1971) i ulubiona rola aktora - Marmieładow z monodramu pod tym samym tytułem na podstawie Zbrodni i kary, który Świderski przygotował w Teatrze Telewizji (1972).
"W przypadku Barona z 'Na dnie' były z mej strony pewne próby oskarżycielskie." - przyznawał - "Natomiast nie tylko w moim aktorstwie, ale i we mnie coś się chyba zmieniło po tylu latach, bo w Marmieładowie zobaczyłem tylko okazję do obrony człowieka, który upadł tak nisko. Dziś wydaje mi się, że jest lepiej, gdy bronimy ludzi." ("Kultura" 1976, nr 5 w: W. Filler, "Jan Świderski", Warszawa 1977)
Podobny głęboko ludzki i tragiczny wyraz osiągnął w roli Kapitana Edgara (Taniec śmierci Augusta Strindberga, reż. Świderski i Zdzisław Tobiasz, 1974), schizofrenicznego okrutnika i sadysty, który jednak potrafił być również i ciepły, a także wcielając się w tytułową postać z dramatu Henryka Ibsena Jan Gabriel Borkman (reż. Aleksander Bardini, Teatr Współczesny w Warszawie, 1975).
Świderski z powodzeniem tworzył także sylwetki bohaterów w polskim, klasycznym repertuarze, znakomicie mówił zarówno wiersz Fredrowski, jak i strofy Słowackiego. Był m.in. tytułowym Panem Geldhabem (reż. Świderski, Teatr Telewizji, 1969), Cześnikiem z Zemsty (reż. Gustaw Holoubek, Teatr Dramatyczny, 1970), a także Szambelanem w Głupim Jakubie Tadeusza Rittnera (reż. Świderski, Teatr Ateneum, 1970), w dwa lata później powtórzył tę rolę także w Teatrze Telewizji, Jakubem Szelą w Turoniu Stefana Żeromskiego (reż. Jan Kulczyński, Teatr Telewizji, 1977) i Kapitanem w Żeglarzu Jerzego Szaniawskiego (reż. Wojciech Solarz, Teatr Telewizji, 1986). W dramatach Słowackiego wcielił się m.in. w postaci Kossakowskiego w Księdzu Marku (reż. Adam Hanuszkiewicz, Teatr Dramatyczny, 1963), Wojewody w Mazepie (reż. Holoubek, Teatr Telewizji, 1969) i Rzecznickiego w Fantazym (reż. Prus, Teatr Ateneum, 1973).
Od 1952 roku Świderski zajmował się również reżyserią, często w pracach teatralnych zrealizowanych przez siebie grał główne role. Jego reżyserskim debiutem była sztuka Tadeusza Łomnickiego Kąkol i pszenica wystawiona w Teatrze Ludowym w Warszawie. W tym samym roku aktor przygotował również jedyny w tym czasie na polskich deskach teatralnych dramat Stanisława Wyspiańskiego - Klątwę zrealizowaną jako przedstawienie dyplomowe studentów warszawskiej szkoły teatralnej. W dobie socrealizmu został wówczas oskarżony o szerzenie zgubnego mistycyzmu. Do tej pozycji powrócił w 1958 roku realizując ją w Teatrze im. Osterwy w Lublinie. Na scenie dramatycznej wystawił jeszcze m.in. Pamiętnik Anny Frank Francesa Goodricha i Alberta Hacketta (Teatr Dramatyczny, 1957), Ożenek Mikołaja Gogola (Teatr Dramatyczny, 1961), Szkołę żon Moliera (Teatr Dramatyczny, 1966), Na dnie Maksyma Gorkiego (Teatr Ateneum, 1973), Śluby panieńskie (Teatr Ateneum, 1976) i Pana Geldhaba Fredry (Teatr Polski w Warszawie, 1980). Był również autorem widowisk Teatru Telewizji, m.in. Heddy Gabler (1974) i Dzikiej kaczki Ibsena (1976).
Świderski zajmował się także pracą pedagogiczną. W 1949 roku, na wiele lat, związał się z warszawską Państwową Wyższą Szkołą Teatralną, gdzie prowadził zajęcia z gry aktorskiej. Był nauczycielem wielu pokoleń studentów, jego uczniami byli m.in.: Krystyna Borowicz, Stanisław Jasiukiewicz, Ignacy Gogolewski, Mariusz Dmochowski, Zbigniew Zapasiewicz, Franciszek Pieczka, Andrzej Seweryn i Piotr Fronczewski. W 1964 roku został profesorem zwyczajnym. W latach 1952-1954 i 1957-1963 pełnił funkcję prorektora warszawskiej uczelni. Świderski działał też w stowarzyszeniach twórczych. W 1950 był współzałożycielem, a następnie wieloletnim członkiem Prezydium Zarządu Głównego, a w latach 1954-1975 wiceprezesem Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu - Związku Artystów Scen Polskich. Zagrał w kilkunastu filmach, był m.in. Ryszardem w Zakazanych piosenkach Leonarda Buczkowskiego (1946), generałem Sokolnickim w Popiołach Andrzeja Wajdy (1965), Henrykiem w Spirali Krzysztofa Zanussiego (1978) i pastuchem Teodorem w filmie Andrzeja Kondratiuka Pełnia (1979).
W latach 80. aktor występował nadal na deskach scen warszawskich, w Ateneum i Teatrze na Woli oraz na lubelskiej scenie im. Osterwy. Związał się również z poznańską Sceną na Piętrze, gdzie wyreżyserował kilka sztuk, m.in. Policję Sławomira Mrożka (1985) i Niespodziankę Karola Huberta Rostworowskiego (1987). Ostatnią jego teatralną rolą był epizod Firsa z Wiśniowego sadu Antoniego Czechowa w inscenizacji Janusza Warmińskiego z warszawskiego Teatru Atenuem (1986).
Odznaczenia i nagrody:
- 1950 - nagroda państwowa III stopnia (zespołowa) za rolę Majora Sądu Wojskowego w przedstawieniu Sprawa Pawła Eszteraga Sandora Gergely'ego w Teatrze Polskim w Warszawie w reżyserii Ludwika René;
- 1952 - Złoty Krzyż Zasługi;
- 1953 - nagroda państwowa III stopnia za wybitne osiągnięcia aktorskie;
- 1955 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski; Medal 10-lecia PRL;
- 1959 - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski;
- 1961 - nagroda państwowa I stopnia za całokształt osiągnięć w teatrze, filmie i telewizji;
- 1964 - Order Sztandaru Pracy I klasy; nagroda państwowa I stopnia za całokształt osiągnięć aktorskich w teatrze i w telewizji;
- 1965 - nagroda Komitetu do spraw Polskiego Radia i Telewizji za rolę Pacały w widowisku telewizyjnym Ucieczka z Betlejemu Edmunda Niziurskiego w reżyserii Zbigniewa Kuźmińskiego i Burmistrza w słuchowisku radiowym Towarzysz N Jerzego Krzysztonia; "Złoty Ekran";
- 1966 - Brązowy Medal za Zasługi dla Obronności Kraju;
- "Złoty Ekran" za role w spektaklach Teatru Telewizji - tytułową w przedstawieniu Volpone Bena Jonsona w reżyserii Zygmunta Hübnera i Emerytowanego prokuratora w przedstawieniu Przygoda Pana Trapsa Friedricha Dürrenmatta w reżyserii Konrada Swinarskiego;
- 1967 - Odznaka 1000-lecia;
- 1968 - nagroda Komitetu do spraw Polskiego Radia i Telewizji za kreację aktorską Wojewody w spektaklu Teatru Telewizji Mazepa Juliusza Słowackiego w reżyserii Gustawa Holoubka;
- 1971 - nagroda Miasta Warszawy za wybitne osiągnięcia w dziedzinie upowszechniania kultury;
- 1972 - Zasłużony Działacz Kultury; nagroda Komitetu do spraw Polskiego Radia i Telewizji za wybitne kreacje aktorskie w Teatrze Telewizji i Teatrze Polskiego Radia;
- 1973 - nagroda ministra kultury i sztuki I stopnia w dziedzinie teatru za całokształt twórczości aktorskiej i reżyserskiej;
- 1974 - Medal 30-lecia PRL; nagroda za kreację aktorską w słuchowisku Radio według opowiadania Ireneusza Iredyńskiego na Festiwalu Słuchowisk Radiowych;
- 1976 - Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski; nagroda państwowa I stopnia za wybitne kreacje aktorskie i działalność reżyserską w latach 1974-1975;
- 1977 - nagroda przewodniczącego Komitetu do spraw Polskiego Radia i Telewizji I stopnia za aktorskie i reżyserskie osiągnięcia artystyczne;
- 1978 - nagroda aktorska za rolę Ojca w spektaklu Teatru Telewizji Niespodzianka według sztuki Karola Huberta Rostworowskiego we własnej reżyserii na 2. Festiwalu Filmów i Widowisk Telewizyjnych w Olsztynie;
- 1980 - Złota Odznaka "Zasłużony Białostocczyźnie";
- 1984 - Medal 40-lecia PRL; nagroda I stopnia za rolę Profesora Sonnenbrucha w przedstawieniu Niemcy Leona Kruczkowskiego w reżyserii Andrzeja Rozhina w Teatrze na Woli w Warszawie na 14. Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu;
- 1987 - nagroda przewodniczącego Komitetu do spraw Polskiego Radia i Telewizji za wybitną kreację aktorską, rolę Kapitana w Żeglarzu Jerzego Szaniawskiego w reżyserii Wojciecha Solarza w Teatrze Telewizji.
Autor: Monika Mokrzycka-Pokora, grudzień 2006.